Morgunblaðið - 03.06.1930, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
3
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykíavlk
Rltatjðrar: Jön KJartansson.
Valtýr Stefánsson.
Rltstjörn og afgraiCsla:
Austurstrœti 8. — Simi B00.
Auglýsingastjöri: E. Hafberg.
Auglísingaskrif stofa:
Austurstræti 17. — Simi 700.
Hei-naslmar:
Jön KJartansson nr. 742.
Valtýr Stefánsson nr. 1220.
E. Hafberg nr. 770.
Áskrlftagjald:
Innanlands kr. 2.00 á mánubl.
Utanlands kr. 2.50 á mánuCi.
f lausasölu 10 aura eintaklO,
20 aura meQ Lesbök.
Erlendar símfregnlr.
London (UP) 31. maí PB.
Sænska stjómin segir af sjer.
Stokkhólmi: Neðri deild þingsins
hefir fallist á álit landbúnaðar-
nefndar deildarinnar, viðvíkjandi
tillögum stjórnarinnar um hækk-
un tolla á innfluttum liornvörum.
Áttatíu og fimm greiddu atkvæði
með nefndarálitinu, 55 á móti. —
Nefndin var mótfallin tillögum
stjórnarinnar og búast menn við
því, að Li.ndmansstjórnin muni
fara frá völdum.
Síðar: Stjórnin hefir lieðist
lausnar.
Fjárhagur ítalska rikisins.
Rómaborg: Mosconi fjáfmála-
ráðherra hefir gert fjárlögin og(
ríkisfjárhaginn að umtalsefni í
þinginu. Kvað hann útgjöldin auk-
ir. um 773 milj, lira, sbr. við nú-
gildandi fjárlög, þaraf 430 milj.
líra til launahækkana embættis-
manna og annara starfsmanna rik-
isins, 139 milj. líra til herskipa-
smíða o. s. frv. Mosconi gerði ráð
fyrir, að tekjuafgangur fjárlag-
anna yrði fimm milj. ,líra. Loks
gat hann þe'ss, að ríkisskuldirnar
erlendis hefði minkað um 35 milj.
líra, en innanlands um 50 milj.
líra.
London (IIP) 2. júní FB.
Frá Finnlandi.
Abæ: Pyrsta kafbát. Finnlands
Var hleypt af stokkunum í gær.
— Kafbáturinn er 450 smálestir
brutto. Pinnland á 2 aðra kafbáta
i smíðum. Síðar í sumar verður
bleypt af stokkunum í Helsingfors
minsta kafbát heimsins. Hann verð-
nr 93 smálestir að stærð.
Frjettir.
Siglufirði, PB 1. júní.
Blíðuveður. Ágætis afli. Oll skip
full. Reknetasíld veiddist í morgun
Borgarnesi PB 2. júní.
Óþurkatíð að undanförnu í hjer
uðinu. Grasspretta ágæt. Skepnu-
höld eru góð yfirleitt. Þó hefir
allmargt af lömbum veilcst og
drepist í Sveinatungu.
Unnið er að viðgerðum á vegin-
Um yfir Perjukotssýldð, sem skol-
aði burt í flóðunum í vetur. Verkið
er e'rfitt, enda miðar viðgerðinni
bagt áfram.
Iveruhús úr steini er verið að
steypa á Smiðjuhóli í Álftanes
hreppi og Hrafnkellsstöðum í
Hraunhreppi. Lán voru tekin til
Þessarar framkvæmda úr bygg
íngar og landnámssjóði.
Lánstranstið og stjórnin.
Hefir forsætisráðherrann farið krjúpandi til eldspýtna-
hringsins sænska og boðið þessu erlenda auðfjelagi
einokunarrjettindi á íslandi, ef það vildi lána
íslendingum peninga?
Er lánstraustið glatað?
Kvöldið sama, sem dómsmálaráð- ^
herrann framdi níðingsverkið |
mikla á saklausum og varnar-
lausum sjúklingum á spítalanum I
á Nýja Kleppi, steig Tryggvi Þór-
liallsson forsætisráðherra á skips-
fjöl, og ásjónan ljómaði af brosi
góðrar samvisku.
Porsætisráðherrann fór á kon-
ungsfund. Hann fór til þess að
sýna Hans Hátign afla síðustu ver-
tíðar Alþingis. Bn hann átti líka
annað e'rindi utan að þessu sinni,
forsætisráðherrann — erindi, sem
var enn brýnna en heimsóknin til
konungs. Stjórnina vantaði pen-
inga, svo hún gæti haldið áfram
taumlausri eyðslu og fjársukki.
Stjórnin hefir undanfarin tvö ár
sóað um 6 miljónum króna umfram
það, sem fjárlög heimiluðu. En
þessi taumlausa eyðsla nægði
stjórninni skamt. Á síðasta þingi
fekk hún samþykt lög, sem
hei®iluðu henni að taka 12 milj.
kr. lán erlendis. Með þessari einu
lántöku skyldu skuldir ríkissjóðs
nærri. tvöfaldast.
Porsætisráðherrann fór utan til
]>ess að leita fyrir sjer um lán-
töku og kanna lánstraustið erlend-
is. Litlar fre'gnir hafa enn borist
af ferðum hans. En éf sönn reynist
sú fregn, sem hingað hefir borist,
er annað tveggja Jiyrir hencli: að
lánstraust landsins sje gersamlega
glat.að, eða að forsætisráðherrann
er að „spila“ méð lánstraustið.
Forsætisráðherrann mun hafa
leitað fyrir sjer um lántöku á
Norðurlöndum; en Hélga Briem
bankastjóra mun hafa verið falið
að kanna breska peningamarkað-
inn. Um árangur af málaleitun
þessara trúnaðarmanna íslands er-
lendis, verður ekki sagt neitt með
vissu að svo stöddu. Bn sú fregn
hefir hingað borist, að forsætis-
ráðherrann liafi nýlega farið til
Stolckhólms, og liafi erindið verið
það, að leit.a fyrir sjer um lán hjá
sænska eldspýtnahringnum, sem
kendur er við Kreuger. Ef frégn
þessi er sönn — og því miður mun
svo reynast — þá er hún auglýsing
um það, að íslandi þýði ekki
lengur að leita eftir láni á frjáls-
um peningamarkaði erlendis. Því
vitanlegt er, að eldspýtnahringur-
inn sænski setur það sem skilyrði
fyrir slíkum lánum, að hann fái
um margra ára skeið einokunar-
rjettindi fyrir vöi-u sína í því landi
sem lánið fær. Þetta hlýtur forsæt-
isráðherrann að hafa vitað, þegar
hann sneri sjer til þessa auðfje-
lags. En þá vaknar sú spurning:
Ilafði forsætisráðhérrann nokkra
heimild til að selja erlendu milj-
ónafjelag’i slík einokunarrjettindi
á íslandi ? Svarið hlýtur að verða
neitandi, því slíkt hefir aldrei ver-
ið borið undir Alþingi.
En þessi Stokkhólmsför foi-sæt-
isráðherra *er íslendingum alvar-
legt íhugunarefni, Óhugsandi er,
að hann hafi lagt út í för þessa
fyr en lokaðar voru allar aðrar
leiðir um lán erlendis. Því þá
kröfu verðup að gera til forsætis-
ráðhérra, að hann sje ekki að
gamni sínu að ,,spila“ með láns-
traust landsins erlendis.
Þeir viðburðir hafa gerst hjer
heima undanfarið, að engum þarf
að koma á jjvart sú fregn, að er-
lendar peningastofnanir sje'u ekki
sjeilega fúsir á að afhenda okkur
fje til umi-áða. íslandsbankamálið
er ekki gleymt ennþá. í þvi máli
reyndi stjórnin að stimpla okkur
sem- skrælingjaþjóð — og henni
tókst það að nokkru leyti. Þégar
mál þetta -var til umræðu á Al-
þingi síðastliðinn vetur, vildi
stjórnin halda því fram, að það
myndi auka álit okkar erlendis og
styrkja lánstraustið, ef við „hreins-
uðum td“ og gerðum íslandsbanka
gjaldþrota. Erlendir fjármálamenn
liöfðu aðra skoðun á þessu og þeir
marg aðvöruðu stjórnina. En
stjórnin daufheyrðist við aðvörun-
um þeirra, þangað til liennar eigin
líf var í hættu.
Forsætisráðherra landsins hefir
nú farið utan til þess, að kanna
lánstraustið erlendis. Árangurinn
af þeirri könnun ej- Stokkhólms-
förin fræga, þar sem hann er
krjúpandi frammi fyrir auðkýf-
ingnum og biður Um lán handa
íslenska ríkinu og býður einokun-
arrjettindi í staðinn.
Hvað forsætisráðherranum hefir
orðið ágengt í þessari frægu Stokk-
hólmsför veit blaðið ekki. En hitt
hljóta allir að sjá, að þessi för
fcrsætisráðherrans til eldspýtna-
liringsins sænska, er auglýsing um
]iað, að lánstraust landsins sje
glatað.
En hvað verður þá um Búnað-
arbanka íslands og aðrar na uðsyn-
legar framkvæmdir, sem stjórninni
var falið að útvega nægilégt fje
til? Bimaðarbankinn er enn óstarf-
hæfur, vegna þess að stjórnin hef-
ir ekki getað útvegað honum fyr-
irskipað rekstursfje, 5 milj. krón-
ur. Hefði vissulega vérið nær að
sjá bankanum fyrir þessu reksturs-
fje, áður en hið dýra höfuð var
sett. á bankann. En forsætisráð-
lierrann taldi meiri nauðsyn á að
slripa í bankastjórastöðurnar, held-
ur en að sjá þessari stofnun bænd-
anna fyrir rekstrarfjé.
En lengi mega íslendingar minn-
ast óhappastjórnarinnar miklu, ef
það skyldi sýna sig, að hún hafi
á mestu g’óðærunum sem yfir þetta
land hafa gengið, gert hvort
tveggja í senn: að eyðiléggja ger-
samlega lánstraust landsins og
skapa kyrstöðu á framfaraskeiði
þjóðarinnar um ófyrirsjáanlega
framtíð.
Olympisku leikarnir.
Borgarstjórinn í Berlin hefií'
boðið alþjóðaframkvæmdanefnd ol-
ympisku leikanna að 11. leikarnir
verði háðir í Berlin.
ðrlög Grænlands.
Þrátt fyrir hin óverjandi öfug-
mæli ýmsra blaða og höfunda
vorra, sem af og til leggja óvin-
samleg orð til mála um rjettar-
stöðu íslands gagnvart Grænlandi,
virðist þó með sívaxandi þunga
fjölga athugunum og tillögum, er
miða að því að vjer liljótum að
vakna til fullrar alvöru um þetta
langmesta og merkasta velférðar-
efni vort, utanríkis og meðal er-
lendra, siðaðra þjóða. Skal- hjer
einungis nefna eitt atriði er kann
ef til vill að gefa einhverjum „tóm-
látum Mörlanda“ umhugsunar-
efni.
í „Heimskringlu“ 30. apríl s. 1.
er vikið að því með skírum orðum,
að komast kunni á kaup milli
Kanada-stjórnar og Dana-stjórnar
um heimskautslandið mikla. Grein
sú sem hjer ræðir um víkur og
•rnjög að því hve Danir mundu af
öllum verða álitnir óhæfir til þess
að n»tfæra heiminum þau tak-
markalausu auðæfi sém fornóðul
yor þar vestra geyma. Ættu góðir
íslendmga.r', sem leiðst hafa út í
ýmsan misskilning um einskisvirði
málstaðar vors þar vestra, að snúa
blaðinu við nú þegar; enda er nú
anðsætt að ógerlégt verður fyrir
erlenda mótstöðumenn íslenskrar
rjettarkröfu yfir Grænlandi, að
færa heyranleg rök gegn því að
milliríkjamál verði rekið út af
þessu efni.
Andþóf, sundrung og lítilsvirð-
ing málstaðar vors í þessu mésta
þjóðmálefni vöru, votta á hryggi-
legan hátt hve nauðaskammt vjer
erum komnir í þá átt að haga oss
svo um vor merkustu mál, að
siðaðir menn utan ríkis vors geti
virt oss verðuga hins mikla arfs
er vjer höfum hlotið.
Leúgi mun verða leitað eftir
dæmum slíks sem hefir komið hjér
fvrir, í slíku lífs og velferðarmáli
sem kröfurjetti vorum til nýlendu
Islands frá fornu. Helsta vísinda-
siofnun vor hefir látiS til sin
heyra utan lands og innan eina
rödd, þaðan er síst skyldi — ér
fer í þá átt að afneita Öllum arfs-
rjetti vorum til hins dýrkeypta
rjettar fyrir vestan Sundið.
E. B.
og Jón í Stóradal í % klst. hvor.
‘i lok fundarins talaði Gunnar
Thoroddsen nokkur hvatningarorð
til ungu mannanna og var mjög
vel tékið ræðu hans. Sjálfstæðis-
menn áttu yfirgnæfandi fylgi á
fundinum.
Hafði svo verið ákveðið í byrj-
un fundarins, að Páll Kolka lækhir
flytti erindi í fundarlok, og skyldi
hann byrja lrl. 11. Þetta mislíkaði
stjórna.rliðinu og þegar Kolka
skyldi byrja, reis upp Steingrímur
skólastjóri á Hólum, og kvaðst
ganga af fundi og skoraði 4
„Framsóknar“-menn að fylgja. —
Um 20 manns fylgdi Steingrími, en
ýmsir þeirra smeýgðu sjer inn
í liúsið aftur.
Stykkishólmsfundurinn.
Kl. 4 á sunnudag var fundur í
Stykkishólmi og stóð til kl. 12;
fundurinn var rnjög fjölmennur —
nokkuð á þriðja hundrað manns
og voru Sjálfstæðismenn í miklum
meirihluta á fundinum.
f gær var fjölmennur fundur á
Grund i Eyrarsveit og þaðan eru
scmu fregnir — Sjálfstæðismenn
voru í miklum meirihluta.
Landsmálafundir.
Stefna Sjálfstæðisflokksins
fer sigurför um landið-
Sauðárkróksf undurinn.
Kl. 4 síðd. á sunnudag liófst
fundur Jóns Þorlákssonar á Sauð-
árkróki. Var það einhver fjölmenn
asti fundur, sem þar hefir haldinn
verið og stóð yfij- í 6 tíma.
Setti fundarboðandi þau fundar
sköp, að hann rnúndi sjálfur flytja
klukkutíma érindi í byrjun, en síð-
an fengju flokkarnir jafnan ræðu-
tíma, þrjá stundarfjórðunga hver í
fyrstu ræðu. Talaði J. Þ. því næst í
1% klst., um fjármálin, ríkisskuld-
irnar, stjónnarfarið, afglöp dóms-
málarráðherra, framkomu ráðherr-
ans gagnvart embættismönnum
landsins, læknum og prestum,
dómsmálin o. m. fl. —- Var erindi
J. Þ. framúrskarandi vel tekið. —
Síðan töluðu þeir Jón Iþaldvinsson
. f ráði var, að þeir Ólafur Thors
og Magnús Jónsson færu í nótt
er leið suður til Borgarnéss og svo
hingað með Suðurlandi í dag.
En vegna vonsku veðurs, varð ekki
af þessu. En Hannes dýrala-knir
átti von á varðskipinu Ægi vestur
og mun hann - í forboði dóms*
málaráðherra — liafa ætlað að
leyfa Ólafi að koma með. — Bara
að það kosti ekki Hannés stöðuna?
Tmsar frjettir.
Veðmál á kappreiðum.
1 Sovalla í Svíþjóð voru haldnar
kappreiðar hinn 11. maí. t einu
híanpinu þar sigraði hestur, sem
heitir „Roland Rapp“ og þegar
farið var að gera upp í veðmála-
bankanuin kom í Ijós, að þeir, sem
höfðu veðjað á hann 10 kr. fe*ngu
2356 krónur. Er það met í veðmál-
um á kappreiðum í Svíþjóð.
Norska víneinkasalan.
Nýlega eru komnir reikningar
norsku víneinkasölunnar fyrir árið
1929. Hefir hagnaður hennar orðíð
14.5 miljónir á árinu. Af því fje
fá hluthafar 6%, eða 1.2 milj. kr.,
en ríkið fær 13.3 miljónir. Talið ér
að tekjur hins opinbera af vín-
og brennivínsverslun á árinu 1929
verði alls 52 milj. króna, eða 5
milj. króna meira en árið 1928.
Hjer með er þó ekki talinn skattur
sem bæjastjórnin taka af mönnum
fyrir söluleyfi.
Umferðareglur.
Eftir því sem „Berliner Tage-
blatt“ segir hefir stjórnin í An-
halt i Þýskalandi nýiega gert þáð
að skyldunámsgrein við alla barna
skóla að börnin læri allar umferða-
reglur. Verður kénslunni hagað
þannig, að í skólunum læra börnin
öll merki, sem gefin eru viðvíkj-
andi þvx hvernig á að víkja á
götu, hvar á að néma staðar o. s.
frv. Fer sú kensla fi-am með því
að sýndir eru uppdrættir af fjö.l-
förnum götum, hvernig umferðin 4
að veha, hvaða merki lögreglu-
þjónar gefá og. hverpig berij, að