Morgunblaðið - 06.03.1932, Blaðsíða 5

Sonnudag 6. mara 1932.
Úr nefnöardliti fulltrúa
Sjdlfstceðisflokksins
f kiöröcemamálinu.
Brýlan um tjölgun þing-
manna kueöm niður.
getur aldrei leitt til neinnar veru-
iegrar fjölgunar á þingmönnum
eftir tillögum okkar. Ef utan-
flokkamaður er kosinn í kjördæmi,
þá er það í raun og veru sama sem
fækkun á þeim eimenninskjördæm-
um, sem geta valdið misræmi á
milli flokkanna. Ef nokkur brögð
verða að því að utanflokkamenn
nái kosningu, þá lækkar tala hinna
kjördæmakosnu flokksþingmanna,
og þar með hækkar hlutfallstala
i kosningarinnar, a. m. k. ef menn
hugsa sjer, að utanflokkaframboð
dragi frá þeim flokknum, sem ann-
ars hefir mest fylgi og fær flesta
kosna í fámennum kjördæmum.
Eftir að tillögur fulltrúa Sjálf- væri unt að setja gegn því, að
adæðisflokksins í milliþinganefnd- þingmenn yrðu óhæfilega margir,'
inni í kjördæmamálinu voru birtar af því að ekki er unt að takmarka
fóru „Framsóknar1 ‘ -menn að eða ákveða með lagaboði fyrirfram
dreifa út ógurlegum sögxxm um sjálfa þingmannatöluna. En þetta
iMngmannafjölguu, ef tillögnmar er mis»kilningnr. Tala þingmannaekki a5 ger.
n«5u fram «S ganga. Var m. a. ákvarSast aSallega annars vegar a ess
kaft eftir einum þmgm. nr Aftnr- tolu greuMfa atkv„Sa, «em ekk.,. 4 lnóti tu
haldsliðinu, að tala Þmgmanna getu,■ variS úr hóf, og hms vegar I hn a8 k ufcm
g*ti orSiS 2 300{!), eft.r tdlog- af Mntfdlrtnln kosnmgarmnar, |flokkamalma ,eiM
„m SjálfstæSismanna. ems og hnn er sk.lgremd , t.llog-^ hlutfaUi 4 mlUi þillgfl.
Til Þosa að alþjSS geti sjeð u„nm T,I þess aS koma , veg fyr.r.. „ maSur
hvilík fjarstæSa þessi upphrópun ohæfilegan fjolda þmgmanna þarf kosiIln er utaut|otka, styddi í rann
Aftnrhaldsins er, þykir rjett að ekkianoað en að tryggja það að | yeru eiuhverll tiltekUm þi
birta hjer k.fla úr nefnd.ráliti hlutfaUstalan verð, ekk, ohmfilega flokk Um þeM> K þ6 fTrst og
fnlltrúa Sjálfstœðisflokksins í -jv, »K M ma tryggja a .vosan fremst j5 treystj vfiriýsillgu frtm.
kjördæmamáimn, sern fjailar að- katt með akvæðnm , kosnmgalog- hj66>uajus um tlokksat8tö6u liana
um. —
í fyrsta lagi er það þá ljóst, að
við hlutfallskosningar í sambandi
allega um þetta atriði:
Úr nefndarálitinu.
„Árið 1921 var í Danmörku með við einmenningskjördæmi fer þörf-
lögum frá 29. apríl skipuð milli- in á tölu uppbótarsæta eftir því,
þinganefnd, sem átti að endur- hvað einmenningskjördæmin eru
skoða löggjöfina um kosningar til mörg. Hjer verða einmenningskjör-
ríkisþingsins. Þegar á fyrsta fundi dæmin 26, og þessi útreikningur á
nefndarinnar kom fram uppá- kosingunni 1931 sýndi, að uppbót-
stunga um að yfirvega, hvort ekki arsætin þurftu að vera 13, eða rjett jlagi, að hann verður að gefa yfir-
væri rjett að hverfa frá hlutfalls- 50% af töiu einmenningskjördæm- lýsingu um, að hann sje utan
flokka og styðji engan tiltekinn
flokk. Frambjóðandi, sem í raun
og veru væri ákveðinn flokksmað-
kvæði þessu viðvíkjandi má að m<?nn kjördæmi víðs vegar um
nokkru leyti hafa ákvæði úr kosn- land. gætu haft samtök sín á miffii
ingalögum Dana. Þar er að vísu nm það, að meifi hluti kjosenda
ekki hlutfallskosning í sambandi ' þeim myndi sjerstakan lands-
við einmenningskjördæmi, heldur málaflokk, og ef þau fengju fram-
Mutfallskosning í fleirmennings- bjóðendur sína kosna í flestum eða
kjördæmum, en þar eru einnig upp öllum þessara kjördæma, án þess
bótarsæti, sem eiga að koma til
úthlutunar á milli þingflokkanna
eftir svipuðum reglum og hjer er
farið fram á, og þess vegna hefir
ekki orðið komist hjá því að á-
kveða í kosningalögum þeirra,
hvaða skilyrði þeir flokkar eigi að
uppfylla ,sem geta komið til greina
við úthlutun uppbótarsæta. Þessi
skilyrði eru tvenns konar. Annars
vegar eru skilyrði, sem þarf að
fullnægja áður en framboð eru
fuilgerð óg kjörseðlar búnir tii.
Engir flokkar eru teknir undir
að hafa frambjóðendur í kjöri jafn
framt i öðrxim kjördæmum, þá gæti
þarna komið fram flokkur með
fáa þingmenn og svo lága hlutfalls
tölu, að leíddi til óhóflegrar þing-
mannafjölgunar. . .
Þtgar litið er á fólksfj. núv. kjör-
dæma, er það alveg ljóst, að í slik-
um samtökum yrðu fámenn sveita-
ltjördæmi að vera eingöngu eða a.
m k. öll uppistaðan. Sú afleiðing-
in, sem næst lægi, yrði auðvitað, að
þessi fámennu. kjördæmi yrðu svift
sjálfstæði sínu og lögð saman við
fiokksmerki á kjörseðla, nema þeir |önnur kjördæmi. En nú er það
fullnægi þessum skilyrðum. Hins vitanlega einkum vegna hagsmuna
yegar eru skilyrði um atkvæða-
hinna fámennu kjördæma, sem
nxagn við kosninguna, sem koma! stungið er upp á að halda skift-
ekki til greina fyr en eftir á, þ. inpnni í einmenningskjördæmi, og
e. við útreikning á hlutfallstöhi^að er þess vegna afarósennilegt,
og úthlutun uppbótarsæta. |a^ einmitt þau kjördæmi, sem talið
Tii þess að átta sig á því, hvaða ,er- að eigi hagsmuni sína undir
í þeirri yfirlýsingu verður að vera skilyrði er eðlilegt að setja um
þessu, færu að gera samtök, sem
til eiuhvers sjerstaks flokks, eða
að hann sje utan flokka, en styðji
tiltekinn flokk, og þá verða at-
kvæði lxans og þingsæti hans sjálfs
talið þeinx flokki við útreikning
kosningarinnar, eða þá í þriðja
berixm orðum fram tekið, annað þetta, má t. d. líta á Kommúnista- hlytu að leiða af sjer annað hvort
livort að frambjóðandinn telji sig flokkinri hjer við kosningamar niðurlagningu þeirra sjálfra sem
1931. Það er engum éfa bundið, að ,sjálfstæðra kjördæma, eða þa
'hann er landsmálaflokkur í þeimisterka óánægju með tilhögunina
skilningi. að hann hefir sjerstakar j * heild, sem leiddi til þess. að horf-
landsmálaskoðanir. Hann hafði i8 yr«i að hlutfallskosningum í
kosningum þeim í fleirmennings-janna. Dariska milliþinganefndin frá
kjördæmum (amtskjördæmum), er 1921, sem um hefir verið getið, ljet
þá höfðu verið í lögum 3 ár, og rannsaka og reikna út fyrir 18
liverfa aftur að hlutfallskosning- fólksþixxgskosningar í Danmörku, myndi naumast gefa slíka jTfir-
um í sambandi við einmennings- sem frarn höfðu farið frá 1895—
kjördæmi (við kosningar til fólks- 1920, hve mörg uppbótarsæti hefði
þingsins). Var mikið um þetta þurft til fullrar jöfnunar á kosn-
rætt í nefndinni, og niðurstaðan ingunni á móts við tölu einmenn-
sú, að þetta væri ekki gerilegt ingskjördæmanna. — Niðurstaðan
nema tala uppbótarsætanna yrði varð síx, að þnrft hefði fæst 22%
höfð óákveðin. En til þess þurfti 0g mest 64% uppbótarsæti móts
grundvallarlagabreytingu, því að við tölu einmenningskjördæmanna.
hámark er sett fyrir tölu fólks- Ef hjer væru 26 einmenningskjör-
þingsmanna í grundvallarlögunum dæmi einungis, þá yrðu uppbótar- 'gtólar, sem úrskurða öll vafaatriði
og mega þeir ekki vera fleiri en sætin eftir þessari reynslu frá 6 vi$víkjandi kosningum til löggjaf-
lýsingu; en ef vitanlegt yrði um,
að þingmaður tæki aðra afstöðu
heldur en þá, sem framboðsyfir-
lýsing lxans segir, gæti löggjöfin,
ef þurfa þætti, sett viðurlög og
komið fram refsingum, þar á meðal
fyrst og fremst missi þingmensku,
að undangengnum dómi. Eru í
mörgum löndum sjerstakir dóm-
152. En nefndin hafði ekki um- til 17. Nú bætist hjer við Reykja-
boð til þess að fást við grund- vík með 4 lilutfallskosna þing-
vallarlagabreytingar. Var þá bor- menn, sem kann að auka þörfina
in xxpp till. í nefndinni um, að fyrir xxppbótarsæti eitthvað, en þó
hún færi fram á að fá verkahring aldrei jafnmikið eins og 4 ein-
sinn víkkaðan. svo að hún gæti menningskjördæmi mundu gera. —
borið fram till. um brevtingu á Við teljum. að nærri láti, að upp-
grundvallarlögunum, eu sú tillaga bótarþörfin lxjer samsvari 27 ein-! a£ ]1ag gæfj va 1 dið óeðlilegri þing-
var feld í nefndinni með 10. atkv. ínenningskjördæmum, og ætti ]xa 'iriannafjölgun, ef meirihlutafram-
gegn 5, enda liafa grundvallarlaga- tala uppbótai’sætanna eftir reynsl- jbjóðandi í einu fámennu kjördæmi
breytingar jafnan átt erfiðan frarn unni frá Danmörku að fara i tæki sjer og kjósendum sínum sjer-
gang í Danmörku. Þar með livarf mesta 'lagi upp í 18, en það erjstakt flokksheiti. Mundi þá kjós-
nefndin frá því að bera fram uppá sama sem að þingmenn yrðu flest jendatala þessa þingmanns verða
axsamkomixnnar, og gætu menn
hugsað sjer. að slík brot 'heyrðu
undir þess konar dómstól, ef þörf
þætti að gera ráð fyrir þeim.
b. Myndun yfirskinsfl'okka.
Sumum liefir komið til hugar.
frambjóðendur í kjöri í 5 kjör-
dæmum, og þessi 5 kjördæmi
dreifðust á 3 af þeim 6 hlutf.-kjör-
dæmum ,sem landið alt skiftist í.
í þessu lýsir sjer einmitt mismun-
urinn á skoðanaflokki og t. d. hags
nmnasamtökum emhvers lands*
hluta, sem menn llíka gætu hugsað
sjer að stofnað yrði til í þeim til-
fleirmenningskjördæmum. En þó
þannig megi telja afarólíklegt, að
slíkt komi fyrir, þá þykir rjett að
benda á, að til er leið til þess að
hindra þetta, sem mundi beinlínis
leggja nokkurs konar ,'refsingu á
þá kjósendur sjálfa, sem vildu ráð-
ast í slík samtök, sem hjer var lýst.
Þess hefir áður verið getið, að
gæti liún orðið svo lág, að tala
stungu um að hverfa aftur að ein- 48. —
menningskjördæmum. paö eru þannig allar líkur til,
Það hefir þannig orðið niður- að tala þingmanna mundi eftir .þingmanna færi fram úr öllu valdi.
staðan af endurteknum. vandlegum uppástungu oklcar leika á 42 til 48, | Það er alveg sjálfsagt, að þegar
xhugunum stjórnmálamanna og og venjulega verða 43 til 45, ef |hugtakið þingflokkur er komið inn
sjerfræðinga í kosningafræðum í kosið er eftir flokkum á alveg í stjórnarskrána sem grundvall
Danmörku, að hlutfallkosningar í eðlilegan hátt, og sjálf kosninga
sambandi yið einmenningskjör- tilhögunin býður mönnum ekki upp
gangi að ná viðurkenningu, sem takmörkun a tölu uppbótarsætanna
þingflokkur. Það er auðsjáanlega'er ósamrýmanleg þeirri tillxögun.
'sem við höfum stungið upp á. —
Þetta þýðir þó ekki annað eða
meira en það, að ef menn vilja
setja takmörk fyrir tölu uppbótar-
sætanna og þar með fyrir tölu
þingmanna í heild, þá verður að
falla frá liinu skilyrðislausa á-
kvæði um það, að sá flokkur fái
ávalt kosinn kjördæmisþingmann,
sem hreppir flest atkvæði innan
þess kjördæmis. í milliþinganefnd-
inni dönsku frá 1921 bar einn
minni hlutinn fram uppástungu
þess efnis að hafa einmennings-
kjördæmi með takmarkaðri tölu
uppbótarsæta og því ákvæði til
viðbótar, að enginn flokkur fengi
þó kosinn kjördæmisþingmann í
fleiri kjördæmum en svo, að tala
þingmanna í heild færi þó ekki
eðlilegt að krefjast: þess af lands-
málafíokki, að hann hafi fram-
bjóðendur í tilteknum lágmarks-
fjölda kjördæma, og að þau kjör-
dæmi dreifist á hæfilega marga
landshluta. Ef við t. d. gerðum
],á kröfu, að frambjóðendur yrðu í
6 kjördæmum hið fæsta, og að þau
dreifðust á 3 hlutfallskjördæmi a.
m. k., þá er þar með algerlega úti-
ickað, að fámennur kjóSendahópur
í einu eða tveimur kjördæmum geti
með samtökum myndað svo lága
hlutfallstölu, að af því leiði óeðli-
lega þingmannafjölgun.
í Danmörku erxx enn fremur á-
lcvæði um það, að fyrir kosningxxna
v í-ðxir 'hver landsmálaflokkur, sem
ekki hefir áðxxr verið viðxirkendxxr,
að leggja fram meðmæli frá 10 þús.
dósendxxm, en það samsvarar ná- «r hinu iögmælta við úthlxxtun
hlxitfallstala kosningarinnar, og iega venjulegum atkvæðafjöda fyr-
andi hxxgtak um skipun Álþingis
og alþiugiskosningar, þá verður
dæmi sjexx ekki nofhæfar nema í á nein undanbrögð, sem hafa í för löggjöfin að gera skil á því, hvað
•sambandi við fyrirfram óákveðna með sjer óeðlilega fjölgxxn þing-^í hxxgtakinxx felist, eða hvaða skil-
tölu uppbótarsæta, ef nást á hlut- manna. En nú er unt að hugsa ^yrðum þeir flokkar þurfi að full-
fa'llslegt. jafiwjetti milli flokkanna. sjer, að eitthvað slíkt komi fyrir, nægja. sem geti notið þess rjettar,
Sömxi skoðunar erum við. eftir og þykir rjett að athuga sjerstak- sem stjórnarskráin veitir þing-
flokkxxm. Aðaleinkenni hvers þing-
fiokks í venjulegum skilningi er
það, að á bak við hann standi sjer-
stakxxr 'landsmálaflokkur eða skoð-
anaflokkur meðal kjósendanna. í
kosningalögum þarf því að setja
skilyrði um það, hvað þurfi til
um, að mxxndu valda fjölgun þing-
manna.
v;iq;d]ega íluxgun á þessu atriði, lega nokkrar ástæður, sem við höf-
xxeE|« gripið sje t.ii þeirrar frá- um heyi’t, að menn væru hræddir
viknjjtgar frá einu atriði tilhög-
un^nnar, sem greixxt verður hjer
líixas vegar Ixöfum við orðið þess
varxr, bæði í nefndinni o* annars
staraif’, eftir að tillögar okltar voru
a. Framboð og kosning utan-
flokkamanna,
Það þarf eklci nema lauslega at-jþess að flokkxxr geti komið þar
birftr, aS tueim liafa af þe«BU dreg bugun tíl þesis að sjá það, að fram- ^fram sem sjerstakur landsmála-
ið pí ályktun, að engár akorður boð og koshing utanflokkamanna flokkur. Til fyrirmyndar um á-
ir IY2 þingmann. Eitthvað slíkt
mætti auðvitað orða hjer, en hitt
væri þó brotaminna 0g tryggilegra,
að áskilja axik framboðanna, að
fiokkxxr, sem hefði ekki fengið
fleiri en einn eða tvo þingménn
kosna, gæti ekki komið til greina
við útreikning á hlutfallstölxx eða
úthlutxxn xxppbótarsæta, ef hann
uppbótarsæta á grundvelli rjetts
hlutfails milli þingsæta flokkanua.
Við höfxxnx ekki viljað stinga upp á
því að lögleiða þessa tilhögun 'hjer
alment tekið, vegna þess að við
erum liræddir um, að það veki
megna óánægju innan kjördæma,
ef annar hreppir kosningxxna held-
ur en sá, sem hefir mesta flokks-
fylgið innan kjördæmisins, og var
hefir færri en 1/42 allra greiddra ^talsvert ýtarlega um þetta rætt á
atkvæða á kosinn þingmann sinn, fundum nefndarinnar. En hins veg-
eða hvorn þeirra, ef tveir eru kosn-
ir. Slíkt ákvæði mundi í fram-
kvænxdinni þýða það, að einn eða
fleiri þingmenn kosnir af flokki
með svo litlxx atkvæðafylgi yrðu
ar gætum við vel hugsað okkur að
lögleiða slíkt ákvæði að eins srim
varxxðari’áðstöfun, sem ekki keraur
til verkunar fyrr en tala þing-
atauna er orðin svo Má, að sffitai-
skoðaðir sem utaaflokkátaeam vil jkvæint revnslu rná lita svo á, að
útreikning kosningarinnar. JUM1 oeðliiega flokksmyndun éða
Ueðlileg sanvtök fámaennra tfr-
c. Samtðk fámennra KjördaHá. jitema sje að ræða. ¥& mxindi þ^ta
Þá hafa memn enn fremxxr gjwft^úkvæði verka þammig, að flNfh'i
sjer í hugarlund, að mokklnr Ut-vjNHin eða Mrri af $kfrn fámeflku