Morgunblaðið - 29.05.1932, Blaðsíða 2

Á
—Ifc ^ i7 "trm r£g«*<i—
Tveir dómar.
25. apríl s.l. sagði Hæstirjettur
upp dóm í máli, sem Landsbanki
Islands f. b. þrotabiis Þórðar Plyg-
enring útgerðarmanns í Hafnar-
firði höfðaði gegn h.f. Kveldúífur
í Reykjavík.
Tildrög málsins voru þau, að h.f.
KveldúJfur hafði keypt allmikið
af saltfiski af Þ. F. Sömuleiðis
hafði fjelagið lánað honum all-
háar peningaupphæðir til rekstrar
útgerð lians. Grekk nokkur hluti af
andvirði liins selda fiskjar til lúkn-
ingar skuld Þ. F. við fjelagið. —
Taldi Landsbankinn að Þ. F. hefði
með greiðslum þessum ívilnað h.f.
Kveldúlfi til tjóns fyrir aðra
kröfuhafa og krafðist þess að fje-
lagið endurgreiddi búinu þá fjár-
hæð, er það hafði fengið greidda
upp í skuld sína á árinu 1930,
samtals kr. 104.990.77.
Kröf'u þessa bygði stefnandi á
því, að h.f. Kveildúlfur hefði hlotið
að vita, að gjaldþrot Þ. F. var
yfirvofandi, og að viðskifti hans
■og fjelagsins liafi verið óvenjuleg,
og með öðrum hætti á árinu 1930,
heldur en áður hafði tíðkast milli
þessara viðskiftaaðila.
Mál þetta var rekið fyrir gesta-
i’jetti Hafnarfjarðarkaupstaðar, og
var stefndur, h.f. Kveldúlfur, með
dómi uppkveðnum 3. nóv. 1931
.sýknaður af öllum kröfum stefn-
■anda.
Stefnandi, Landsbanki íslands,
•'áfrýjaði málinu til Hæstarjettar.
var, eins og áður er frá skýrt,
kveðinn upp í því dómur 25. f.
m. Staðfesti Hæstirjettur dóm und
irrjettarins, og dæmdi stefnanda,
Landsbanka ísllands, til að greiða
stefndum 500 kr. í málskostnað.
f forsendum Hæstarjettardóms-
dns segir meðal annars:
„í málinu liafa verið lagðir frain
viðskiftareikningar stefnda við
•gjaldþrota, Þórð Flygenring, árin
1928, 1929 og 1930, fram að því
að gjaldþrotaskifti byrjuðu. Sýna
reikningar þessir og annað, sem
upplýst er í málinu að stefndi hef-
ir öll þessi ár keypt mikið af salt-
fiskframleiðsHu gjaldþrota, og hafa
kaupin ætíð farið þannig fram, að
kauþverð hvers farms hefir verið
fært honum til tekna í reikningn-
um, og konum aftur færðar til út-
gjalda upphæðir þær, er greiddar
voru. Sjest það og af reikningun-
um. að stefndi hefir alla jafna lán-
að gjaldþrota allmiklar upphæðir
“til atvinnureksturs hans gegn end-
nrgjaldi af andvirði saltfisks þess,
•er hann keypti af honum. I árslok
1928 var svo komið viðskiftum
þeirra, að gjaldþroti skuldaði
stefnda kr. 59.771.32. Fyrri hluta
ársins 1929 minkaði skuldin að
miklum mun, en jókst svo síðari
hluta ársins að hún í árslok var
kr. 137.674.48. En frá ársbyrjun
1930 og þar til þrotabússkifti
hyrjuðu lækkaði skuldin úr þessari
upphæð niður í kr. 32.683.71, eða
um kr. 104.990.77, og er það þessi
upphæð, sem áfrýjandi krefst að
stefndi verði dæmdur til að skila
þrotabúinu aftur.“ Og enn frem-
ur: „Er það upplýst, að í nóvem-
bermánuði 1928 afhenti gjaldþroti
stefnda skýrslu um efnahag sinn,
og voru eignir hans í henni taldar
550 þús. krónur, en skuldir 436
þús. krónur, og skuldlaus eign
þannig 114 þús. krónur. Kveðst
mwm• -ar -W.-’e- i ■ B—i
stefndi hafa treyst efhahagsskýrslu
þessari, og því álitið gjaldþrota
vel stæðan, og í viðskiftunum 1929
hafi ekkert það komið fram, er
vakið hafi grun um að hagur gjald
þrota hafi versnað á því ári. At-
vinnurekstur gjaldþrota hafi þá
verið meiri og blómlegri en nokkru
sinni áður, hann hafi á því ári
bætt tveimur skipum við skipastól
sinn og bygt sjer nýtt íbúðarhús,
og varið til þessa um 150 þiisund
krónum til eignaaukningar, án þess
að fá til þess meira lán en rúm-
lega 40 þúsund krónur, og alla
fiskvíxla gjaldþrota í Landsbank-
anum greiddi stefndi, eins og
liann bafði lofað, er hann á miðju
ári keypti fiskbirgðir gjaklþrota,
og um tryggingar. er hann fjekk á
árinu, hefir liann tekið fram, að
gjaldþroti hafi boðið þær fram
fyrir tilgreindum lánum, er stefndi
veitti honum, til að greiða með
skuklir í erlendum bönkum. —
Stefndi kveðst því hafa álitið fjár-
íiag gjaldþrota góðan í árs'lok 1929,
og ekki verið neitt órólegur út af
skuldinni um áramótin, er átti að
greiðast af fyrstu handbærum pen-
ingum, er gjaldþroti fengi á árinu.
Reikningarnir sýna og, að viðskift-
in hjeklu áfram árið 1930 á sama
liátt og áður, og frá því í febrúar-
mánuði og fram að gjaldþrotinu
keypti stefndi fisk af gjaldþrota
fyrir kr. 319.316.21, og fekk auk
þess frá honum — að slepptum
jafnaðargreiðslum — peninga-
greiðslu og aðrar greiðslur sam-
tals kr. 66.797.12, en greiddi gjald-
þrota aftnr á sama tíma til út-
lendra banka og í peningum kr.
281.122.56, en mismunurinn gekk
tili lúkingar upp í skuldina. Ilefir
stefndi óvefengt skýrt svo frá, að
hann hafi fyrri hluta þessa árs
gefið eftir veð það og tryggingar,
er hann fekk lijá gjaldþrota á ár-
inu 1929, en aftur síðar á árinu
fengi.ð veð í íbúðarhúsi gjaldþrota
til tryggingar 30.000 þús. króna
láni er hann veitti til greiðslu á
erlendri bankaskuld gjaldþrota. —
Og viðskiftareikningur aðilja sýn-
ir að skuld gjaldþrota hefir farið
smátt og smátt lækkandi á árinu
og var 11. ágiíst komin niður í
krónur 39,745.93, en þá byrjar
stefndi á ný að lána gjaldþrota
peninga, þannig að skuldin er 17.
sept. hækkuð upp í kr. 55.037.46,
en komst svo, er síðasta saltfisk-
sala fór fram, 11. okt., niður í kr.
32.683.71. Benda öll viðskifti á
árinu 1930 til þess. að stefnda
hafi eigi verið kunnugt um fjár-
hagsástæður gjaldþrota, eins og
þær voru, og að hann hafi eigi
álitið g.jaldþrot yfirvofandi“.
í öðru lagi höfðaði Landsbank-
inn í eigin nafni mál fyrir bæjar-
þingi Reykjavíkur gegn h.f. Kveld
ú'lfi og krafðist þess að Kveldúlf-
ui yrði dæmdur til að greiða bank-
anum andvirði alls þess stórfiskjar
sem hann hafði ke.vpt af Þ. Fl. á
árinu 1930, bæði það sem gengið
hafði upp í skuld Þ. Fl. við fje-
lagið og hitt sem fjelagið hafði
greitt Þ. Fl. sjálfum eða bönkum
fyrir hans hönd, samtals 210.961
kr. 81 eyri. Byði bankinn kröfu
sína á því að hann og Ftvegsbanki
íslands höfðu haft veð í stórfiski
Þ. Fl. samkvæmt fiskveðslö.gunum
frá 1927, en veðskuldina hafði Þ.
Fl. ekki greitt nema að litlu leyti.
Framseldi TJtvegsbankinn svo
Landsbankanum sína kröfu. Lands
m o i; i; v n n * Ar n i ð
bankinn hjelt því fram að kaup-
andi veðsetts fiskjar bæri ábyrgð
á því. að lán þau, sem á fiskinum
hvíldu, væru greidd til bankanna
og yrði því að standa skil á þeirn
ef Jántakandi gerði það ekki sjálf
ur. Hf. Kveldúlfur hjelt því hins
vegar fram, að þar sem hjer væri
að ræða um sjálfvörsluveð í „heild-
arsafni m.una“, sem þar að auki
væri verslunarvara, væri veðsa'la
heimilt að selja fiskinn og veita
andvirðinu móttöku, án þess að
kaupandi bæri ábjrrgð á því hvern-
ig liann ráðstafaði andvirðinu. —
Bankarnir jrrðu því sjálfir að hafa
effirlit með því að veðsali ljeti
andvirðið renna til þeirra upp í
áhvílandi lán. — Auk þess hefði
fjelaginu ekki verið kunnugt um
að hinn keypti fiskur væri veð-
bundinn bönkunum.
Lögmaðurinn í Reykjavík kvað
upp dóm í máli þessu þann 6.
apríl síðastl. Fjelst hann á skoðun
Kvöldúlfs og sýknaði því fjelagið
algerlega af kröfu Landsbankans í
málinu, en málskostnaður skyldi
falla jiiður. Forsendur dómsins eru
langar og mjög ítarlegar og er
því ekki unt að re.kja þær lijer.
Það er í sjálfu sjer ekki sjeriega
fágætur atburður, að dópisúrskurð
ur fellur í einkamáli. sýnist eðli-
iegast að aðilar Ijetu sjer nægja
að sækja og verja mál sín fyrir
dómstólum, og að aðrir Ijetu þau
ekki til sín taka. Þessi mál hafa
þó ekki fengið að sæta þeirri með-
fer einni. Bæði meðan þau voru
fyrir dómstólum og eftir að dómur
hafði verið á þau lagður, hefir
blaðið Tíminn flutt um þau vill-
andi og alrangar frásagnir, og
gert að ofstækisfullri árás á annan
málsaði'la h.f. Kveldúlf. Og á sjálfu
Alþingi hafa þær árásir verið end-
urteknar og auknar. Hins vegar
hefir h.f. Kveldúlfur rætt þau ein-
göngu á hinum rjetta vettvangi.
En vegna þessara árása þykir þó
rjett að birta almenningi rök og
úrskurði dómstólanna, eins og hjer
að framan er gert.
Eins sjálfsagt og það virðist
vera, að' úrskurðar dómstóla sje
leitað um ágreining, sem aðilar
ekki geta sæst á sjálfir, svo virðist
það og sjálfsagt, að óviðkomandi
menn blandi sjer ekki í málin, að
minsta kosti ekki á meðan dómur
liefir þau til meðferðar.
Dómsmálaráðherra J. J. hefir
innleitt nýjan sið í þessu efni. —
Virðist tilgangurinn tvennur. í
fyrsta lagi sá að hafa áhrif á niður
stöðu dómsins. Er það óneitanlega
til þess fallið, er sjálfur dóms-
málaráðlierrann leggur fyrirfram
dóm á málin. og jafnframt þungan
áfellisdóm á dómarana, ef þeir
dæmi öðru vísi en hann vill. í því
felst gersamlega óviðeigandi ógn-
un, sem auk þess er til þess löguð,
að skerða rjettaröryggi í landinu.
Hinn tilgangurinn er sá, að
skjóta málinu til svo kallaðs al-
menningsdóms. 1 því felst einnig
ógnun við hina löglegu dómara. En
hver maður ætti að skilja, hve ó-
hæga aðstöðu almenningur hefir
til að kveða upp rjettan dóm í
máli, sem flutt er að eins frá ann-
ari Mið, einkanlega þegar sá flutn-
ingur er mjög tílandinn missögn-
um, blekkingum og beinum ósann-
indum, eins og flutningur þeirra
Tímamanna hefir jafnan verið í
þessum málum.
fDolöin kallar
og aðrar sögur.
Eftir Guðbrand Jóns-
son. Utgefandi Ólafur
Erlingsson. Isafoldar-
prentsmiðja 1932, 158
blaðsíður.
Það er líklegt, að flestir kann-
ist betur við aðrar hliðar á rit-
mennsku Guðbrands Jónssonar
en skáldsagnagerðina. Kunnast
mun almenningi um blaðagrein-
ar hans, einkum ritdóma hans
og leikdóma, svo og tímarits-
greinar hans fjölda margar um
ýmisleg efni, alt frá því, er hann
gaf út Sunnanfara fyrir mörg-
um árum, því að Guðbrandur
skrifar þannig, að fólk les það.
Þá liggja og eftir hann vísinda-
leg verk, svo sem hin stóra rit-
gerð hans um Dómkirkjuna á
líólum og margt fleira, sum-
part óprentað. Auk þessa hafa
við og við birtst stuttar skáld-
sögur eftir í blöðunum og eina
íslenska leynilögreglusögu mun
hann hafa ritað, er heitir ,,Hús-
ið við Norðurá", en ekki hefi eg
lesið þá bók, hefi aldrei sjeð
hana. Smásögum sínum hefir
hann nú safnað saman, þær eru
9 talsins, og fengið þær útgefn-
ar í heild. Tekur bókin nafn af
fyrstu sögunni.
Sögur þessar eru skemtilega
ritaðar og fjörlega, frásögnin
teprulaus en þó jafnan smekk-
leg. Höfundurinn lýsir með al-
vöru og samúð þrá hins útlæga
farmanns eftir ættlandi sínu og
þess sem bíður hans þar (Mold-
in kallar) og örvæntingu auð-
safnarans, sem kemur heim eft-
ir 25 ára útivist og sjer, hvað
alt er breytt orðið heima, kof-
inn hennar móður hans horfinn
og meira að segja leiði hennar
gleymt (Óþolinmæði). Stundum
bregður hann upp gáska og
tgamni líðandi stundar (Vale-
ria), eða hann dregur upp skop-
mynd af virðulegustu samkundu
þjóðarinnar (Halastjarnan; sú
saga er skrifuð meðan þingmenn
voru ekki nema 40). I einni sög-
unni sýnir hann, hvernig hræsn-
in og skinhelgin geta leikið jafn-
vel bestu sálir, uns augun opn-
ast fyrir hinu fánýta (Sol sa-
lutis). „Vinnuhendur“ er falleg
ástarsaga, þar sem á engan er
hallað, en „Rauða rúrnið" er
saga af einkennilegum, íslensk-
um ferðalang, sem ferðast eirð-
arlaust land úr landi, en kem-
ur heim til þess að deyja. — I
tveimur sögum kemur fram hin
víðtæka þekking höfundar á ka-
þólskum hugsunarhætti og sögu
Islands á fyrri öldum, það er
„Erfðaskrá Gottskálks grimma“
(eg felli mig altaf illa við þetta
viðurnefni, sem Guðbrandur
biskup gaf Gottskálki í heift
sinni mörgum áratugum eftir ao
Gottskálk dó) — og í hinni hug-
næmu sögu um munkinn og
Maríulíkneski hans (Pygfnali-
on). —
Sögur þessar eru höfundinum
til sóma og jeg tel það hiklaust
ávinning fyrir bókmentir vorar
að fá þær gefnar út í heild. Út-
gefandinn, Ólafur Erlingsson,
hefir gert útgáfuna prýðisvel úr
garði að öllu leyti svo vera má
öðrum til fyrirmyndar. Hafi
þeir báðir, höfundur og útgef-
andi, þakkir fyrir bókina.
Guðni Jónsson.
.... «•••
Heimatrúboð leikmanna. Almenn
samkoma, Vatnsstíg 3, 2. hæð, kl.
8 í kvöld.
Clrslit þingmála.
Fyrir nokkru var birt hjer í
blaðinu yfirlit um úrslit þingmála
til 23. apríl. Síðan hafa eftirfar-
andi mál verið .samþykt í þinginu.
Stjórnarfrumvörp samþykt.
Lög um Brunabótafjelag íslands.
•Skaíl skylt að tryggja í fjelaginu
allar húseignir í kaupstöðum og
kauptúnum utan Rvíkur. Fjelaginu
er heimilað að taka fleira en verið
hefir til tryggingar t. d. innan-
stokksmuni, búpening í liúsum og
hey. Lögin öðlast gildi 15. okt. n.
k., en frá 15. okt. 1934 skal skylt
að tryggja í fjelaginu öll íbúðar-
hús utan kaupstaða og kauptúna.
Samgöngubætur og fyrirhleðslur
á vatnasvæði Þverár og Markar-
fljóts. Hefir áður verið skýrt frá
þessu máli hjer í blaðinu.
Bygging fyrir Háskóla' íslands.
Samkv. þeim higum er stjórninni
heimilað að láta reisa byggingu
fyrir liáskóla á tímabilinu frá 1934
—1940, þó að því tilskyldu, að fje
I verði til þess veitt á f járlögum.
Aðalbyggingin má kosta alt að 600
þús. kr.
Lög um brúargerðir. Eru í þeim
lagabálki taldar 80 brýr yfir vatns
fjöll víðsvegar um land, sem skulu
byggðar einhverntíma í framtíð-
inni, þegár fje er til þess veitt á
f járlögum. Hætt er við að biðin geti
orðið löng eftir þessum brúm. Á
fjárlagafrv. næsta árs eru veittar
einar 60 þús. til brúargerða.
Lög um útvarp og birtingu veð-
urfregna. Er þar lögfest sú regla,
sem komin er á um birtingu veð-
urfregna í veiðistöðvunum. Skal
ríkið taka þátt í kostnaðinum, þó
ekki yfir 50 kr. á ári á hverjum
stað. Utvarpa skal veðurfregnum
a.m.k. fjórum sinnum á sólarhring
(þar af einu sinni að næturlagi)
mánuðina 1. .sept. til 31. maí.
Þingmannafrumvörp samþykt.
Lög um rmdirbúning á raforku-
veitum til almenningsþarfa. Er
vegamálastjóra falið, að rannsaka
og gera tilögur um heildartilhög-
un raforkuveitanna „þar sem hann,
að undangenginni at.hugun, telur
hentugt að fu'llnægja raforkuþörf-
um almennings með orkuveitum
frá háspennuveri, er taki yfir
meira en einn hrepp eða kaup-
stað“. Sendir vegamálastjóri svo
atvinnumálaráðuneytinu skýrslur
um rannsóknir sínar og áætlanir.
Atvinnumálaráðherra er svo heim-
ilað að skipa 5 manna raforku-
málanefnd, sem býr málið í hendur
Alþingis. Tilnefnir hver þingflokk-
anna einn mann í nefndina, en
auk þess taka þar sæti rafmagns-
stjórinn í Reykjavík og skrifstofu-
stjóri eða fulltrúi í atvinnumála-
ráðuneytinu. Jón Þorláksson flutti
þetta mál í þinginu.
Breyting á póstlögnto. Helstu
breytingar eru þær, að þyngd póst-
brjefa mega vera a'It að 2000 gr.
og sömuleiðis vörusýnishorn. Á-
kveða má innanhjeraðstaxta á póst
flutning miíli Reykjavíkur og
Hafnarfjarðar.
Lög uni heimild fyrir ríkisstjórn
ina til að láta öðlast gildi ákvæðin
í samningi milli íslands og Dan-
merkur, Finnlands, Noregs og Sví-
þjóðar um viðurkenningar dóma
og fullnægju þeirra.
Framh.