Morgunblaðið - 24.07.1932, Síða 6

6
R r, ■ v H L A Jt) I Ð

Reckitts
Þvottablámi
C Í ori r I inid
f a n n hvitt
léhifi Qíslason
f iskimatsmaður,
EGGERT CLAESSEN
hæsíarjettanri,laflutning8maðtLT
Skrifstofa: Hafnamtrreti 6.
Sí«m 871. ViStalatími 10—1S f. k
að hversu lítill meirihluti, sem er
I einu kjördæmi hann fái tvo full-
trúa, en minnihlutinn, hversu fjöl-
mennur, sem hann er, hann fái
engan.
En ritarar Tímans halda, að
þeir geti með tölum fært sönnur
á, að þetta fyrirkomulag, sem ei*
svo úrelt, að það geymist hjer á
íslanai einu, eins og minjagripur
liðinna tíma á forngripasafni, sje
hið eina sáluhjálplega fyrir ís-
lenska kjósendur. Að til dæmis
601 kjósandi í núverandi tvímenn-
ingskjördæmi, eigi hina fylstu
kröfu á því, að fá tvo þingfull-
trúa, enda þótt þingmanns'efni
minni hlutans hafi fengið aðeins
einu atkvæði færra, svo 600 kjós-
endur verði sviftir rjetti til að
eiga fulltrúa á þingi.
Slík er tölvísi Tímasósíalista
er þeir ætla að beita henni í þjón-
nstu afturhaldsins í stjórnskipun
landsins.
Hermann.
Síðan fækka tók liðsmönnum
• Hrifluklíkunni, fá þeir meira
ráðrúm til að láta ljós sitt skína,
þeir sem eftir eru. Eitt af Hriflu-
ijósunum er Hermann lögreglustj.,
einhver sá snarpheimskasti maður, j
sem látið hefir á sjer bera í opin- j
beru lífi á íslandi.
Með svo miklum gorgeir hygst
hann að telja landbændum trú
um, að fjárhag þeirra stafi voði
af dýrtíðinni hjer í Reykjavík,
ítð því er líkast, sem maðurinn
trúi á þessi öfugmæli sín. — En
sennilega þarf skarpari mann
Hermanni til þess að færa bænd-
um heim sanninn um, að þeim sje
hin mesta fjárhagslega hætta búin
af verðlaginu í Reykjavík, með-
an þeir geta selt Reykvíkingum
afurðir síaar fyrir hærra verð en
nskkurs staðar annars staðar.
Annars má segja margt skop-
iegt um skrif Hermanns. Til dæm-
'a henda bæjarbúar gataan af um-
tali hans um stórfelda lækkun á
húsaleigu í bænum. Hermanni
fiell í skaut eignarjettur nokk-
vrra stórhýsa hjer í bænum. Hefir
hann nýlega selt hús þessi. Við
söluna mrv’. honum hafa láðst að
taka t’llit til' áhugamáls síns um
lækl. r búsnkigv'. SöLuverðið mun
|l>esa að láta á sjer sjá eða h*eyra,iá því, jafnskjótt sem hann kom staklinga að eiga jarðir, sem aðrir
jað lionum þætti vinnan erfið eða hingað tii bæjarin.s, að honum búa á. Jeg hefi sjeð hvernig sumir
væri falið hið ábyrgðarmikla og ieiguliðar fara með ábýlisjarðir sín
vandasama starf fiskimatsmanns- iar. Jeg hefi líka sjeð hvernig áhuga
ins og hefir hann haft það á hendi; samir sjálfseignabændur fara með
síðan hann kom hingað. jsínar jarðir. Jeg hefi sjeð áhugann
, Nú, þegar Jóhann er sjötugur ;hjá bændunum þá er þeir hafa eign
orðinn, liggur að baki honum mik- jast ábýlisjarðir sínar fyrir framtak
ið og merkilegt æfistarf, semjinu, að gera þessar eignir sínar
hann hefir af hendi leyst með! sem allra arðmestar, sjálfum sjer
órjúfanlegri trúmensku, dugnaði j til stórmikils gagns og sóma, niðj-
og drengskap. Veit jeg því, aðjum sínum til margfaldrar blessun-
hinir fjölmörgu viðskiftamenn I ar. Þetta er alls ekki hægt að
Lefoliisverslunarinnar gömlu —Jhrekja. „Sjón er sögu ríkari“.
þeir eru margir enn á lífi, — Dæmin er hægt að koma með jafn-
verður sjötugur á morgun. Hann
er fæddur í Steinskoti á Eyrar-
bakka, 25. júlí 1862. Foreldrar
hans voru merkishjónin Gísli
Gíslason frá Bjóluhjáleigu í Holt-
um og Gróa Eggertsdóttir frá
Haga í sönm sveií. Jóhann kvong-
aðist 15. des. 1887, Ingibjörgu
Rögnvaldsdóttur, hinni mestu
myndarkonu; fluttust þau til
Reykjavíkur 1919 og búa nú á
Kárastíg 5.
Þrír albræður Jóhanns komust
til fullorðinsára: Eggert sál. í
Kothúsum í Garði, Guðmundur sál.
steinsmiður hjer í Reykjavík og
Davíð trjesmiður á Vífilsstöðum;
systir þeirra, Guðbjörg og hálf-
bróðir þeirra, Þorgrímur, eru bú-
sett á Eyrarbakka.
Börn þeirra Jóhanns og Ingi-
bjargar voru 10, og eru tvö þeirra
dáin; hin sem eftir lifa, eru þessi:
Jóhann Ingibergur, vjelamaður
hjá h.f. Isaga, Gísli og Guðmundur
sjómenn í Reykjavík, Adolf Kr.
Ársæll, togaraskipstj., Ása, gift
Símoni Jónssyni kaupm., Gnð-
munda, gift Felix Jónssyni toll-
þjóni, Guðbjörg, gift Sigm. trje-
smið Stefánssyni í Rvík, og Hans-
ína, gift Jóni Stefánssyni kaupm.
á Eyrarbakka (bróður Sigm.) Eru
börn þeirra hjóna og systkyni Jó-
hanns mörgum kunn, hjer og
eystra, fyrir myndarskap og mann
dáð í mörgum greinum.
Jóhann Gíslason hefir alla tíð
vrfið athafnamaður hinn mesti,
cínn hinna sókndjörfustu og
iila borguð og var þó kaupið
sjaldnast hátt á þeim tímum;
aldrei heyrðist nein óánægja eða
umkvörtun manna um ósanngirni
Jóhanns, -eða neitt argafas milli
ihans og annara út af vigtinni,
liversu mikil sem ösin oft og ein-
att vár, því allir vissu, að Jóhann
Gíslason skildi það, engu síður
en aðrir, að megin regla verslun-
arjnnar hafði verið og var alla tíð
sú, að menn gerðu sjer engan
mannamun og að krafa hennar
•var sú, að hver maður skyldi vinna
störf sfn með reglusemi og trú-
mensku, jafnt í þágu viðskifta-
manna sem húsbænda hennar. —
Slík reglusemi við þessa verslun
ivar landskunn og Jóhann fylgdi
henni manna best í öllu.
Jóhann Gíslason var glaður í
lund, skemtilegur í viðræðum og
fvndinn í svörum, þýður í sam-
vinnu og viðfeldinn í viðmóti,
enda drengur hinn besti. Það var ,um sínum.
því að vonum, að ekki stæði lengi
Ramverk.amenn hans þar og hjer
og þá eigi síst hinir mörgu há-
setar hans, sem jafnan voru úr-
vals sjómenn austur þar, minnast
með aðdáun og þakklæti hins góða
og glaða vinar, sem ávalt og í
öllu sýndi þeim lipurð og samn-
girni í viðskiftum, einlæga vel-
vild og vináttu í samstarfinu og
var þeim og öðrum til fyrirmynd-
ar í árvekni og trúmensku í störf-
Jón Pálsson.
larðeignir og jarðarafnot.
Eftir Magnús Friðriksson frá Staðarfelii.
heppnústu formanna í Þorláks-
höfn, 20 vetrarvertíðir, og á Eyr-
arbakka 12 vetrarvertíðir. Hann
var snarráður sjómaður og ágætur
stjórnari skips og manna. Þótt
hann væri einn hinna fremstu í
'•■jósókninni og tefldi oft á tvær
hættur, kunni hann flestum öðrum
fremur að veljá lög við lendingar
nrr aldrei vildi honum slys til á
mönnum eða skipi. Sjerstaklega
bótti hann áræðinn og útsjónar-
samnr í viðureign sinni við brimið.
Utan vertíðar var Jóhann „Lóðs-
maður“ á Eyrarbakka og lengst-
um vigtarmaður við hina alkunnu
og i rnfangsmiklu Lefoliisverslun á
þeim tíma, sem hún var í mestum
b'óma. Var þá oft „þröngt á þingi“
m Jóhann var, ekki síst þá.
sem oft bar við, að á einum degi
væri lögð inn 30 þús. pund ullar,
auk allra annara vörutegunda,
saltfisks o. fl. o. fl.; stóð þá Jó-
hann frá morgni til kvölds við
■ fr verið miðað við núverandi
f-rtl búsannn. Eu er ,,um-! vigtina, sem rúmaði stærstu bagga
1 ótanaðurinn“ Hermann hafðija^f heilli lest og sveiflaði hverju
-ð;n, h-masl hnr • í því ihundraðpundalóðinu á fætur öðru
hi’ú- ndur húsannajupp á metaskálarnar eins og fis
fái skellinn.
Páll Zophóníasson ráðunautur vera búið að laga. Mín skoðun er
skrifar langa grein í 10. tölublað — og þar styðst jeg við skoðanir
Tímans þ. árs, sem hann kallar fjölda margra — að þessi lög um
„Jarð'eignir og jarðarafnot“. — sölu.á Þjóð- og kirkjujörðum, sjeu
Greinin er í 7 köflum, og vill önnur þau þörfustu og bestu lög,
höfundur hennar sýna og sarina, að sem gerð hafa verið fyrir bænda-
óðalsrjettur bændanna sje þyngsta stjett landsins. Hin eru jarðrækt-
böl sem nú hvíli á bændastjett arlögin. Hvoru tveggja lögin eru
landsins, er endilega megi til með samin til að hlynna að bænda-
að Ijetta af henni sem allra fyrst. jstjett landsins, gera bændur sem
Get jeg búlst við, að fleirum en allra sjálfstæðasta, efla hug þeirra
rnjer þyki þetta nokkuð djarft og dug til að treysta á landið og
mælt. sj"álfa sig. En þá galla sem á þess-
í fyrsta kafla greinarinnar, get- l!m lögum eru, á að laga, en ekki
ur höf. þess, „að fyrir aldarfjórð- rífa þau niður. Góðan og vel-
ungi hafi sú skoðun verið ríkjandi gerðan hlut vill enginn forsjáll
hjer á lapdi, að allir bændur ættu maður eyðileggja þó með einhverju
að eiga ábýlisjarðir sínar sjálfir. 1 itlu vansmíði sje, heldur laga
Þess vegna hafi lögin um sölu á vansmíðið, og gera hlutinn enn
þjóð- og kirkjujörðum orðið til. eigulegri og betri. Þannig tel jeg
Lögin hafi verið samin með góð- uð fara með lögin um sölu
um hug til bændanna, en hafi ver- þjóð- og kirkjujarða. Sje það gert,
ið bygð. á algerðum misskilningi vil jeg álíta að þau sjeu mesti
og gert bændastjettinni meiri bölv- kjörgripur.
un en margan grunar“. Þó jeg hafi óvíða farið um land-
Jeg er Páli sammála um, að ið, og því ekki getað skygnst inn í
þessi lög sem hjer ræðir um, hafi hugi manna um þetta mál* og sje
verið sarnin með góðum hug til því ekki nógu kunnugur til aó
bændanna og Landbúnaðarins yfir dæma um það, þá verð jeg að efa
höfuð. En hinu er jeg honum ó- að satt sje þó Páll segi, að fjöldi
sammála um, að lögin hafi gert bænda lan.dsins, sem kéypt hafa
bændastjettinni „bölvun“. Á því ábýli sín (hvort heldur af ríkis-
litla svæði sem jteg er kunnugur sjóði eða einstaklingum) óski nú
hafa þessi lög gert bændastj'ettinni heitt eftir að verða leiguliðar rík-
mikla blessun. Það er hægt að issjóðs eða annara, þó þeir fengju
segja hitt og annað út í loftið ef jaUðirnar leigðar á erfðafestu. Jeg
ekki þarf að sanna eða færa nein- er þó svo kunnugur í Dala-, Snæ-
ar rökfærslur fyrir máli sínu. fellsness- og Hnappadalssýslum, að
Þó svo kunni að vera að komið jeg þori að mótmæla þessum stað-
hafi fyrir, að einstaka þjóð- eða liæfingum fyrir flestra þeirra
kirkjujörð, sem seld hefir verið, hönd. Sjálfur þekki jeg vel hver
hafí lent í ómaklegs manns hönd- rnunur er á að vera leiguliði eða
um, og þess vegna lent í braski, sjálfseignarbóndi; jeg hefi verið
sem jeg játa að er mjög skað- hvoru tveggja. Þó ástæður væru
legt fyrir það sveitarfjelag, sem fvrir hendi að jeg gæti tekið aftur
jörðin liggur í, og svo alt landið, bóndastöðuna, er langt frá því að
1 >á má ekki dæma heildina eftir jeg kysi að verða leiguliði, heldur
bví, heldur verður að líta á, hvert sjálfseignarbóndi, þrátt fyrir það
hessi lög um sölu þ.jóð- og kirkju- þó mjer væri boðin jörð á erfða-
jarða, hafi verið heildinni til góðs,, festu. . — Þessi ábúðarlög, sem
og því svara jeg játandi. En að mörg undanfarin ár hafa verið á
bessar seldu þjóð- og kirkjujarðir prjónunum, hjá milliþinganefnd og
hafi nokkurn tíma þurft að komast Alþingi, sem Páll þráir að koma
? braskara hendur, er vansmíði á sem fyrst í gildandi lög, gerir
’ögunum, sem hægt er að bæta úr, frá mínu sjónarmiði ekki fýsi-lur búskapur á þeim jörðum. Mætti
vel í þúsunda tali ef á þyrfti að
halda.
I þetta sinn skal ekkert um það
þráttað, livort nokkurn tíma tekst
að gera alla bændur landsins að
sjálfseignarbændum. En ýmislegt
bendir þó til að það muni takast
með tímanum, sje áhugi jafn að
stuðla að því að svo verði. En
lengt getur það tímann að tak-
markið náist, <ef leiðtogar bænd-
anna leggja sig fram til að tefja
fyrir málinu. En hitt verð jeg að
segja að sje ósatt, eða mælt út í
loftið, að ekki sjeu fleiri sjálfs-
eignarbændur í landinu, en áður
en lögin um sölu þjóð- og kirkju-
jarða frá 1905 voru til. Þessi lög
ýttu ekki einu sinni undir þá
bændur sem bjuggu á þjóð- og
kirkjujörðum að kaupa ábýli sín,
heldur og undir þá leiguliða sem
bjuggu á einstakra manna eign-
um, að 'eignast einnig sínar ábýlis-
jarðir. Mætti nefna mörg dæmi
þessu til sönnunar bæði í Dala-
og Snæfellsnessýslum. En jeg læt
nægja eitt þeirra.
Þá er jeg flutti að Staðarfelli
árið 1903, voru að eins 3 sjálfs-
eignarbændur í Fellsstrandar-
hreppi af 23 bændum sem þar
bjuggu. 20 þeirra voru leiguliðar.
En árið 1915 hafði talan snúist
við þannig, að sjálfseignarbænd-
urnir voru þá 19, en leiguliðarnir
4 Þannig höfðu lögin um sölu þjóð
og kirkjujarða áhrif á bændurnar
í þessum hrepp. Allar jarðirnar
voru eign utanhreppsmanna, og að
eins ein þeirra kirkjujörð. Var því
talsvert toráóttara að fá jarðirnar
keyptar, en ef þær hefðu verið
ríkissjóðseign. Á þessum 12 árum
nærfelt sjöfaldaðist sjálfsábúðar-
tala hreppsmanna. Er mjer óhætt
að fullyrða, að hver einn einasti
bóndi, er mjög ánægður yfir að
hafa þannig komist yfir ábýlin sín,
og með því orðið sjálfseignarbóndi.
— Þessi sjálfsábúðartala í hreppn-
um hefir haldist á öllum jörðun-
um nema einni nú í nærfelt 20 ár,
og ekki einasta jörð lent í braski,
eða braskarahöndum. Á þessu
tímabili hefir jarðræktinni og húsa
umbótum fle-ygt fram, og töðufeng
ur sums staðar margfaldast, sein
all.s ekki hefði gert, ef jarðirnar
hefðu verið í leiguliðaábúð. Tvær
bestu jarðir hreppsins eru nú í
leiguliðaábúð, enda 'eru þær lakast
setnar af jörðum, sem eru í
hreppnum.
Dæmi þessu lík’ voru um Dala-
og Snæfeltenessýslu. Og jeg vil
leyfa mjer að geta til að svo hafi.
verið víða ef ekki víðast á landinu.
Á Skógarströnd, Helgafellssveit, og
allvíða um Snæfellsnessýslu var
meiri partur jarðanna þjóð- og
kirkjujarðir fyrir 1905 og því
ríkissjóðseignir, enda var alræmd-
væri og ofan af þeim aftur, án|og sem hefði átt fyrir löngu að legt hvorki fyrir ríkissjóð nje ein-,vitna til þeirra manna sem ferð-