Morgunblaðið - 01.10.1932, Blaðsíða 3

MORGUNBIAÐIÐ
JfRorgtittbUMft
H.Í. Arraknr, KtTkKTlk,
Bltatjörar: Jön KJartnnaaon.
ValtjT stafAnaaon.
mtatjör" ok afrralSala:
▲uaturatraetl I. .— Slaal •»*,
Anrltalnraatjörl: *. Hafbarc.
Anslýalnraakrltatofa:
Auaturatraetl 17. — Slatl Illj
Melataalmar:
Jön Kjartanaaon nr. 741.
Valtýr Stafánaaon nr. 11II,
*. Hafbar* nr. 770,
áakrlftarjald:
Innanlanda kr. 1.00 A aaAnnSL
Utanlanda kr. 1.10 A mánaBl.
1 lauaaaölu 10 aura alntaklS,
10 aura maS Uaabðk.
Foruextir lœkka.
Bankarnir auglýsa að frá deginum
,1 dag lækki forvextir af víxlum og
Vextir af lánum um 1%.
Bankavextir hafa haldist hjer
óbreyttir, síðan í desember 1929. —
Hafa forvextir Landsbankans, sem
'kunnugt er verið 7%% — framleng-
ángargjald %%.
Nú eru forvextir Landsbankans því
'6%%, en framlengingargjald y2%,
helst hið sama og verið hefir.
Forvextir Útvegsbankans hafa ver-
i£ i/2% hærri en í Landsbankanum
— og svo er enn.
Innlánsvöxtum er ekki breytt. —
Verða þeir framvegis eins og hingað
til 4%% á sparisjóðsfje og 5% á inn-
lánsskírteinum.
minningarhátíð
Flensborgarskólans
í dag og á morgun halda Flens-
■borgarnienn hátíðlegt 50 ára afmæli
.ískóla síns. Hefir nemendasambandið
igengist fyrir því, að út er komið mik-
ið og vandað minningarrit skólans, er
■Cruðni Jónsson magister hefir samið.
f ritinu er saga skólans rakin frá
upphafi, og skýrt frá hinum merku
sog merkilegu tildrögum að skólastofn-
mninni. Þar er æfiágrip skólastjóra og
kennara skólans og skrá yfir þá, sem
útskrifast hafa.
í fonnála ritsins segir formað-
nemendasambandsins, Gunnlaugur
Kristmundsson:
„Á þeirri hálfu öld, sem liðin er
áíðan Flensborgarskóli tók til starfa
'hafa mörg hundruð ungra karla og
kvenna úr öllum hjeruðum landsins
sótt þangað mentun og fræðslu. Vega-
mesti ]iað, sem menn fengu þar, hefir
réynst mörgum dfjúgt, og vænlegt til
heilla, er út í lífsstarfið kom. Skólinn
hefir átt því láni að fagna, að nem-
endur hans hafa reynst vel, orðið
nýtir menn og góðir þegnar þjóðfje-
ilagsins.En einmitt það sannar betur en
alt annað, að þeir hafa fengið mentun
sítia í góðum skóla“. —
, Minningarritið, og minningarhátíðin
er vottur þess, að fyrri nemendur
skólans halda trygð við stofnunina,
sem veitti þeim hið góða veganesti.
'Bæktarsemi þeirra við skólann getur
orðið honum hinn besti styrkur til
'þess að inna hlutverk sitt jafnvel af
hendi í framtíðinni, einsog tekist hefir
bingað til.
Togararnir. Haukanes (áður Njörð-
nr) fór a veiðar í gærkvöldi; Geir
kom af veiðum með 1900 körfur;
Karlsefni kom inn í gær, hafði fest
vír í skrúfu. Sviði tók hjer ís og
ífór þvínæst á veiðar.
MorgrmblaðiS er 6 síður í dag
Rannsóknir dr. Nörlunds
í Grænlandi í sumar.
Nákvæmar rannsóknir í Bratta
hlíð, bústað Eiríks rauða.
Margar merkilegar fornminjar
fundnar — þar á meðal fjórar
kirkjurústir, sem menn höfðu
ekki rekist á áður.
Með Hvidbjörnen, sem kom
hingað í vikunni komu þrír vís-
indamenn, er verið hafa í Græn
landi í sumar, þeir dr. Pouf
Nörlund, sem víðfrægur er fyr-
ir hinar stórmerku fornleifa-
rannsóknir í Islendingabygð-
um þar vestra, dr. Márten Steen-
berger safnvörður við þjóð-
minjasafnið í Stokkhólmi, og dr.
Gudmund Hatt landfræðingur.
í gær hafði Mbl. tal af þeim
dr. Nörlund og Steenberger.
Frásögn dr. Nörlunds.
Fornleifarannsóknirnar í
Grænlandi í sumar voru víðtæk-
ari en undanfarin ár. Einn
rannsóknarflokkur var í Vestri-
bygð. Hann er kominn heim. Af
honum hafið þið frjett.
Jeg fór um Eystri-bygð til að
finna merka staði, og fá yfirlit
yfir bygðina.
En nákvæm rannsókn fór
fram á Brattahlíð.
Rústirnar þar eru gamlar,
enda þótt ekki verði fyllilega á-
kveðið hve gamlar þær eru.
Sumar geta verið frá því um ár-
ið 1100. en aðrar frá 14. öld.
Eftir að við komum hingað fi'á
Grænlandi skruppum við aust-
ur að Keldum á Rangárvöllum
til þess að skoða hin fornu hí-
býli þar, og svipar þeim mikið
til híbýlanna, sem verið hafa í
Grænlandi.
Af rannsóknunum í Bratta-
hlíð er, það Ijóst, að þarna hef-
ir verið höfðingjasetur, enda er
hvergi nokkurs staðar í Græn-
landi jafn búsældarlegt og þar.
Þar er sljett tún og mikið, lík-
Iega um 30 hektarar, slægjur
talsverðar utan túns og fjalla-
hlíðarnar grösugar og gróði'i
vafðar, en slíkt sjest hvergi ann
ars staðar í Grænlandi, því að
annars staðar eru fjallshlíðar
berar og hrjóstrugar. Er eng-
inn efi á því, að Eiríkur rauði
hefir ekki valið sjer bústað af
handahófi, heldur hefir hann
kannað landið fyrst og síðan
valið þann bústað, sem honum
leist best á. Þarna hefir líka ver
ið stórbú, það sjer maður á hin-
um mörgu útihúsum. Báshell-
urnar í fjósinu standa ennþá,
og af bá^unum má sjá, að þar
hafa verið 40 kýr í fjósi, og
enn fremur hefir verið þar mesti
fjöldi sauðfjár.
Landkostir hafa verið betri í
Grænlandi áður.
Það er sýnilegt, að landkostir
hafa verið miklu betri í Græn-
landi áður, heldur en þeir eru
nú — hverju, sem um er að
kenna. Getur þar margt komið
til greina og vil jeg ekki leggja
neinn dóm á1 það. En ekki mundi
Brattahlíð geta borið annað eins
kúabú og þar hefir verið fyrr-
um. Nú búa þarna grænlenskir
bændur, sem fengið hafa styrk
til að reisa bú. Þeir hafa 5 kýr,
en geta vart aflað heyja handa
þeim. En þeir hafa nú um 1500
f jár og fyrir það er víður og góð
ur afrjettur og útibeit ágæt.
Gengiur fje þarna sjálfala að
mestu.
Víða annars staðar í Græn-
landi sjer maður ennþá glöggv-
ari merki þess hvað landinu
hefir hrakað. I sumum dala-
drögunum hafa verið stórbýli,
þar sem nú sjest varla stingandi
strá. Víða hefir undirlendi sokk-
ið í sæ, líklega stór landflæmi.
Hefir lækkun landsins sums-
staðar verið svo hraðfara, að nú
er sjávarborð 4—5 metrum
hærra, heldur en var fyrir svo
tem mannsaldri. Fyrir nokkrum
árum var jeg í Vestri-bygð að
grafa upp kirkjuna á Sandnesi.
Þá hafði landið lækkað þar svo,
að með flóði voru kirkjurústirn-
ar í kafi. Sums staðar munu
jöklarnir hafa átt sinn þátt í því
að spilla landinu. Á einum stað
á sunnanverðu Grænlandi ætl-
uðum vjer að skoða bæjarrústir,
sem fundust fyrir 10 árum. Þær
voru í f jarðarbotni hjá á, en jökl
ar alt um kring. Þegar vjer kom
um þangað sáust ekki örmul af
þessum rústum. Jökullinn hafði
skriðið þar yfir, jafnað rústirn-
ar við jörðu og borið leir og
möl yfir þær. Á enn öðrum stöð-
um hefir sandfok valdið tjóni,
t. d. ,,undir Höfða“. Þar ei*u
rústir þessa mikla bæjar sand-
orpnar og stór dalur þar inn af
ör alveg gróðurlaus, og er þar
ekki annað en roksandur. Þetta
á sjer þó ekki víða stað, og um
uppblástur er ólíku saman að
jafna á Grænlandi og íslandi,
hve stórbrotnari hann er hjer en
þar.
Rannsókriimar í Brattahlíð.
Það er eigi aðeins að stór-
bú hafi verið á sjálfu höfuðból-
inu Brattahlíð, heldur hafa þar
verið þrír aðrir bæir í landinu
og skilur á eða lækur á milli
drra og höfuðbólsins. Vjer
rannsökuðum aðeins höfuðból-
ið. Þar fundum vjer rústir af
stórri kirkju — hinni fornu
Hlíðarkirkju. Hún hefir verið
hlaðin úr sandsteini og standa
undirstöður veggjanna vel enn.
Umhverfis hana er kirkjugarð-
ur og þar fundum vjer nokkra
legsteina. Eru það hellur, sem
lagðar hafa verið á leiðin, og
þeim hjer um bil jafn stórar, en
við höfuðendann hafa verið
reistar hellur á rönd, og veit jeg
ekki til að slíkur umbúnaður á
leiðum hafi fundist áður. Engar
rúnir voru á legsteinunum. Voru
flestir alveg sljettir, en kross
markaður á suma.
Vjer grófum upp nokkrár
grafir í kirkjugarðinum, en
fundum þar ekkert markvert,
enda er jarðvegur þar þannig,
að hvorki líkkistur nje annað
hefir getað geymst þar lengi.
I
Þarna fundum vjer einnig
rústir af skála allmiklum og
munu þær vera mjög gamlar.
Hefir skálinn verið um 22 metr-
ar á lengd. En það sem oss þótti
merkilegast við hann er það, að
undan öðrum hliðarvegg, innar-
lega, kemur fram uppsprettulind
Er lindinni veitt eftir skálanum
að endilöngu á miðju gólfi, og
þakið yfir með hellum. Síðan er
lindinni veitt út um hinn hliðar-
vegg hússins, skamt frá dyrun-
um. Hellurnar, sem þekja lind-
ina, þar sem hún rennur í gegn
um húsið, bera þesö glögg merki
að á þeim hefir brunnið eldur.
Hús þetta stendur eitt sjer, og
verður að svo komnu máli ekki
um það sagt til hvers það hefir
verið notað.
Annað fundum vjer mjög
merkilegt þama í túninu. Er það
fom brunnur. Hann er ekki
grafinn, heldur hlaðinn upp um-
hverfis uppsprettulind, sem ver-
ið hefir á milli tveggja steina.
Öll er hleðslan úr steini, mjög
vandlega gerð og stendur óhögg
uð um mannhæðar-há.
Vjer fundum ennfremur mik-
ið af forngripum, líklega eitt-
hvað um 200 muni. Þar á með-
al eru leirker, pottar, ausur og
ýmiskonar önnur búsgögn, tunnu-
stafir o. fl. o. fl.----
Fjórar kirkjurústir fundnar. —
Flugmenn taka myndir úr loft-
inu af gömlum bygðum.
Meðan Steenberger var að
rannsóknunum í Brattahlíð, fór
dr. Nörlund víða um og starfaði
að öðrum rannsóknum með að-
stoð leiðangurs dr. Knud Ras-
mussens. Eitt af því, sem gert
var, var að láta flugmenn leið-
angursins fijúga yfir mikinn
hluta Eystri-bygðar og taka
myndir úr loftinu. Var það aðal-
Iega gert til þess að uppgötva
hvar fornir bústaðir hefði verið,
því að hægara er að sjá það úr
loftinu, heldur en með því að
ferðast á landi.
í sumar fann dr. Nörlund
rústir af fjórum kirkjum, sem
ívar Bárðarson minnfst á, en
menn hafa ekki fundið áður.
Eru það rústir kirkjunnar und-
ir Sólarfjöllum, kirkjunnar á
Miðnesi, kirkjunnar í Dýrafirði
og klausturkirkjunnar í Hrafns
firði. Þar var nunnuklaustur og
hefir þar sýnilega verið stór-
bú, eins og annars staðar, þar
sem klaustur voru. Umhverfis
kirkjuna og klaustrið hefir ver-
ið hár og mikill grjótgarður, en
annars eru rústirnar þar svip-
aðar og annars staðar.
Ekki var grafið í neinar af
rústum þessum og bíður það
anhars tíma.
FerS suður með landi og norður
með austurströndinni.
— Jeg fór nú, segir Nör-
lund enn fremur, með leiðangri
dr. Knud Rasmussen, suður
fyrir Hvarf og all-langt norður
með austurströnd Grænlands til
þess að athuga hvort þar hefði
ekki verið forn bygð Islendinga.
Var jeg mánaðartíma í þeirri
för. Skamt frá Hvarfi fann jeg
nokkrar bæjarústir, og get jeg
ekki hugsað mjer ömurlegri
staði til þess að reisa bygð á.
— Getur ekki verið, að þetta
hafi verið bústaðir útlaga?
—Nei, það getur ekki ver-
ið. Til þess eru rústirnar alt of
stórar. Þarna hafa verið stórir
bæir. Sama máli er að gegna
um bæjarústir, sem fundist hafa
inni í dölum, þar sem nú er eng-
inn gróður. Þar hafa víða ver-
ið stórbýli áður. Og sama málí
er að gegna um bæina í fjörðum,
þar sem nú er ófært að vegnai
jökuls.
Skáli Þorgils örrabeinsstjúps
ófundinn enn. •
— Komust þjer norður í
Skjöldungafjörð til þess að at-
huga rústirnar, sem dr. Knud
Rasmussen fann þar í fyrra, og
helt að væri leifar af skála Þor-
gils örrabeinsstjúps?
— Nei, jeg komst ekki alveg
svo langt. En dr. Therkel Mat-
hiesen gróf í þær rústir í sum-
ar, og komst að þeirri niður-
stöðu, að þótt þær væri ólíkar
öðrum kofarústum Skrælingja,
þá mundi þar hafa verið Skræl-
ingjabygð, því að allir þeir
munir, sem hann fann þar, voru
frá Skrælingjum komnir.
Einkennin á þessum fornu
rústum, þau, er bentu til þess
að þar hefði norrænar hendur
um fjallað, eru hvað veggirnir
eru hlaðnír úr stóru grjóti. 1
veggjum Skrælingjakofa eru
jafnan smáir steinar og stafar
það af því, að það eru konurn-
ar, en ekki karlmennirnir, sem
veggina hlaða.
Dr. Nörlund ætlar ekki að fara
fleiri rannsóknarferðir til Græn-
lands.
— Hvernig hafið þjer hugs-
að yður að haga framhalds-
rannsóknum í Grænlandi?
— Jeg fer ekki oftar til Græn
lands. Þetta er seinasta ferðin
mín. Jeg er orðinn of gamall til
þess að standa í þessu lengur,
svarar dr. Nörlund, og þó er-
hann svo unglegur og frískleg-
ur, að manni liggur við að brösa
að slíkum upplýsingum.
— Nei, jeg fer ekki fleiri ferð
ir þangað, en rannsóknunum
verður haldið áfram fyrir því.
Nú tekur við Roussell bygginga-
meistari, sem hefir verið aðstoð-
armaður minn seinustu árin, sá
sem stóð fyrir rannsóknunum í
Vestri-bygð í sumar, og er
nú nýkominn heim til Danmerk-
ur með „Disko“. Það er ætlast
til að rannsóknunum þar verði
haldið áfram enn um eitt ár.
Síðan fara fram rannsóknir í
Eystri-bygð, líklega í Hvalseyj-
arfirði, þar sem Þorkell ullserk-
ur, frændi Eiríks rauða, bjó, og
þar sem enn stendur hin fræga
Hvalseyjarkirkja, merkilegasta
handaverk, sem til er frá dÖg-
um fornmanna í Grænlandi. Svo
á og að rannsaka Vatnabygðina,
hjeraðið, sem fyrrum hefir ver-
ið svo ótrúlega þjettbýlt, en er,
nú ekki sjerstaklega búsældar-
legt, þótt landkostir sjeu þar
betri en víða annars staðar, og
þar muni enn 1 dag hægt að
stunda sauðfjárrækt með góð-
um árangri. Vel á minst —
sauðfjárrækt! Jeg skal segja yð
ur það, að þrátt fyrir lágt verð
hafa bændurnir í Brattahlíð um
3000 króna tekjur af búum sín-
um á ári, og það er mikið fje í
Grænlandi, þar sem allar lífs-
nauðsynjar eru í mörgum sinn-
um lægra verði heldur en ann-
ars staðar!----------