Morgunblaðið - 19.02.1933, Blaðsíða 5

Fyrirtceki
Reykjauíkur.
Útuarpserinði lóns ^orlákssonar
borgarstjóra 13. febrúar.
Þegar útvarpsráðið ákvað, að
þessar svokölluðu „étjórnmálaum-,
ræður“ um bæjarmál Reykjavík-
ur skyldu fara fram, þá höfðu
Sjálfstæðismenn í bæjarstjórn
fyrir sitt leyti alveg neitað að
taka þátt í þeim umræðum. —
Erindi mitt hjer í kvöld ber því
ekki heldur -að skoða sem neitt
st jórnmálaerindi um bæjarmái
Reykjavíkur. En mig langar til
að nota tækifærið til að segja
útvarpshlustendum frá nokkrum
fyrirtækjum Reykjavíkur og fara
nokkrum almennum orðurn um
hag bæjarins. Jeg mun svó ekki
tivka frekari þátt í- þessum svo
kölluðu stjórnmálaumræðum.
Vatnsveitan.
Þegar jeg settist að í‘ Reykja-
vík árið 1904, þá var bjer í bæn-
aœ ekki neitt af þeim mannvirkj-
»h, sem þarf tii þess að skapa
Væjar- eða borgarlíf. Það var bara
samsafn af húsum, og í þeim lifðu j
rnenn við sömu þægindi eða þæg-
indaleysi eins og í sveitum lands-
ins, að öðru leyti en þröngbýl-
imi sem var fremur erfitt. Þá
var vaknaður nokkuð almennur
skilningur í bænum á þörfinni
fyrir því að koma upp vatnsveitu,
Nokkuð tíðir og alvárlegir elds-
voðar höfðu meðal annars fært
mönnum heirn sanninn nm það,
að ekki var á. það hættandi að
láta. bæinn búa til lengdar við
þau mjög svo ófullkomnu vatns-
ból, sem bjer voru. Parsóttir, er
upp komu, og stundum mátti
rekja til óhreinna brunna, studdu
einuig að þessu. Pyrsta stórfram-
kvæmd höfuðstaðarins á sviði
verklegu málanna var sú, að
vatnsveita bæjarins var bygð árin
1908—9, og kostaði þá rjett við
V> miljón króna, sem þótti stór-
rseði og stórfje á þeim. dögum
Stðan hefir þetta fyrirtæki verið
rekið af bænum. Og bærinn hef'r
farið mjög vaxandi síðan, bæði
að viðáttu og fólksfjölda. Af því
hefir leitt stöðuga 'Jþörf fyrir
aukning vatnsveitunnar. Aðal-
aukningin var ný vatnsæð frá
Gvendarbrunnum árið 1923, og
kostaði 700 þús. kr. Aðrar aukn-
ingar hafa sjerstaklega verið á
vatnsveitukerfinu innanbæjar ár-
Iega, eftir því sem vöxtur bæj-
» ai’ins útheimti, og verið varið til
þeirra. frá upphafi og fram til
ársloka 1931 um 800 þúsund kr.
í lok reikningsársius 1931 var
bærinn þannig búinn að verja
til vatnsveitunnaar samtals 2 milj.
króna.
Pyrir þá, sem ekki eru kunn-
ugir í Reykjavík, vil jeg geta
þess, að vatnið er sótt nokkuð
lengra burt en títt er í bæjum
á stærð við Reykjavík. Ovend-
arbrunnar liggja 'um 13. km.
frá miðbiki bæjarins. 1— Fyrsta
vatnsveitan var einungis ein vatns
æð þar ofan að, 12 þuml. víð
efst, en 10 þuml. neðan til. Við
aðalaukninguna 1923 var þessi að |
færsluæð aukin á kafla með þvi
að leggja nýja æð, víðari en áður
og á kafla með lagningu nýrrar
æðar við hlið hinnar eldri. Sam-
tals flytur nú vatnsæðin 100 lítra
á hverri sekúndu. En hin upp-
haflega vatnsveita flutti einungis
40 lítra á sekvmdu.
Hvernig hefir nú fjárhagsaf-
koma þessa fyrsta fyrirtækis hæj-
aritts orðið? Reikningurinn fyrir
1931 sýnir, að ]>á var búið að
afskrifa sem kalíað er, 840 þús.
kr. af þessum 2 milj. Þá er bviið
að borga þær og færa bókfært
verð fyrirtæksins niðvtr um sömu
upphæð. Varð þá verð fyrirtæk-
sins talið 1160 þús. ltr. en þar
að auki var í sjóði og öðrum
eignum 145 þús. kr. Skuklir, sem
hvíldu þá á fyrirtækinu, námn
alls 586 þvvs. danskra króna eða
710 þús. ísl. kr. Það er liðugur
Vc- þess,' sem fvrirtækið liefir
kostað frá upphafi. Hitt er alt
búið að borga. Þetta fyr,irtæki
! ga'f í árlegar tekjur fram á síð-
asta ár um 230 þús. kv. og er
þó áætlun nokkru hærri fvrir yfir
standandi ár, eða alls 345 þús. kr.
Af þessu lrefir ekki farið neniá
um 1/10 hl. eða, 22 þús. kr. í
eiginlegan rekstrar- og viðhalds-
kostnað á ári. 1 vexti hefir auð-
vitað farið nokkur úpphæð, lækk-
andi þó. En laugmestur hluti
t.< knanna liefir á ári hverju geng-
ið til nauðsynlegrar aukningar á
vatnsveitvmni. Hagur vatnsveit-
vvnnnar er þess vegna mjög góður.
Nú er svo komið, að vatns-
rnagnið er naumast nægilegt og
liggur fyrir að rúða fram úr,
hvort eigi að gera aðalaukningu,
eða gera ráðstafanir til að minka
hið ónauðsynlegasta af vatnseyðsl
unni, Vatnið er ekki skamtað
mönnum, heldurnotarhver og einn
það eftir vild. Enda er á sumum
stöðum v bænum látið renna meira,
vatn en i rauninni er notað. —
Það liggur fyrir hæjarstjórninni
á næstu árutn að ráoa fram úr,
hvernig haga eigi þeim aðgerð-
) um, sem nú eru nauðsynlegar til
þess að allir bæjarbúar geti
fengið nægilegt vatn.
Gasstöðin.
Næsta fyrirtæki bæjarins var
gasstöðin, og var hvm bygð næst
á eftir vatnsveitunni — eða 1910.
Prarn til ársloka 1931 hefir bær-
inn varið til gassstöðvar 913 þús.
kr. alls.Þar af var búið af afskrifa
421 þús. kr. En bókfært verð gas-
stöðvarinnar var 492 þús. kr.
Enn fremur átti hún í vöru-
birgðum og sióði 112 þvvs. kr. svo
að bókfært verð allra eignanna
var 604 þús. kr. Skuldir, sem á
þessú fyrirtæki bvíldu, allar, inn-
lendar, voru þá 292 þús. kr.
eða tæplega helmingur liins bók-
færða verðs, og ekki % af því,
sem til fyrirtækisins var kostað
frá upphafi. Árleg sala af gasi
, nemur 336 þús. kr. þessi aíðustu
| reikningsár. Og það má telja, að
hreinar tekjor afgangs rekslurs-
9
Heíðraða húsmóðir!
Fyrst að ekki finst betra &g ómengaðra
FLIK-FLAK, og FLIK-FLAK
gott og það er drjúgt — og þegar þjer
þvottaefni en
er eins
vitið að FLIK-FLAK getnr sparað yður tíma,
peninga, erfiði og áhættit — er þá ekki sjálf-
sagt að þjer þvotð að eins með FLIK-FLAK.
FLIK FLAK er algerlega óskaðlegt, bæði
fyrir hendurnar og þyottinn ; það uppieysir öll
óhreinindi á ótrúlega stuttum tíma — og það
er sótthreiiwandi.
Hvort sem þjer þvoið strigapoka eða silki-
sokka, er FLIK-FLAK besta þvottaefnið.
kostnaði sjeu um 100 þús. kv.
á á,ri.
Gasstöðin var ekki vinsælt fyr-
irt.æki í bænum meðan hún var
í smíðum. Menn þektu ekki notk-
um gassins og töldu óþarft að ráð-
ast í þetta. En vinsældir gassins
bafa vaxið með á.ri hverju, ekki
síst hjá kvenþjóðinni, lvúsmæðr-
vmum og yf’irleitt starfsfólki við
matreiðslu í húsum. Gasið er eitt-
bvert þægilegasta eldsneyti til
smærri matreiðslu og bitunar á
vatni. I upphafi var trú manna
á nytsemi gassins ekki meiri en
það, að til þess að örfa fólkið
til notkunar, þótti nauðsynlegt
að leggja gasæðarnar ókeypis inn
í hús manua, alt inn i eldhús. —
Þessu hefir svo verið haldið síð-
‘an, þangað til nú, að v byrjun
þessa árs var á þessvv gerð breyt-
ing. Er nú svo komið, að gas-
stöðin getur ekki bætt við sig
mjög mikíu af notendum eða
nevslvv, án þess að böfuð aðgerð
eða stækkun fari fram. Það þótti
þess vegna ekki fjárhagslega
skynsamlegt að halda áfram að
örva menn til að tengja sig við
gasstöðina, með því að lá.ta í tje
fría innlögn, heldur snúa inn á
þá leið, að nota rekstrarafgang
gasstöðvarinnar til stækkunar
lvennar sjálfrar, ef meun vilja
halda áfram á þeirri braut, að
þavv hús, sém rísa upp í þessum
vaxandi hæ, fái einnig gas til
notkunar , ; ejd’.iúsi. En á því er
tfilinn nokkur vafi, hvort menn
sækist eftir gasi í eldhús, þegar
rafmagnsmál bæjarins eru komin
i það horf, að unt er að fá nægi-
lega ódýra vaforku til matreiðslu.
Af þessu stutta vfirliti sjáum
við, að gasstöðin hefir orðið gott
fyrirtæki í höndum bæjarms. —
Ilún skuldar nú ekki helming af
bókfærðu verði sínu, og árlegar
hrehiar tekjur henuar nema hjer
um bil V:i af‘ allri skuldarupp-
hæðinni.
Höfnin.
Xæsta stórfyrirtæki, sem Reykja
víkurbær j jeðist í eftir byggingu
gasstöðvarinnar, var bygging
hafnarinnar. Á henni. var byrjað
1913. Verkið stóð í 4 ár, var lokið
1917. Þá voru komnir upp nauð-
synlegir skjólgarðar kringum
höfniua og bólverk fyrir eitthvað
3 skip. Þessi fyrsta byrjun kostaði
2Vz milj. kr. En mannvirkiu hafá
aukist árlega síðan; sjerstaklega
eru bygðar bryggjur og bólverk,
dráttarbátur befi verið útvegaðuv,
auk ýmislegs annars, sem mest
nauðsyn var til þess að höfnin
kæmi að notum. Alls er búið að
leggja í liafnarmannvirki í Rvík
um 7 milj. króna síðan byrjað
var. Þaj' af er búið að skrifa nið-
ur um 1 Vu milj. kr. Eignir eru
bókfærðar um 5% milj. kr. Af
þessu er meira en 1 milj. kr.
beinlínis i arðberandi eignum,
sjóði, skuldabrjefum og lóðum
sem búnar hafa verið til á kostn-
að hafnarinnar. Þær eru leigðar
úl og gefa því árð.
En 1 arvirkin ásamt vitum
og tækjum eru bókfærð á 3 milj.
800 þús. kr. Af þessum 7 milj.
s?m lagðar liafa verið í lvafnar-
virki hjer í Reylcjavík, eru 2y2
milj. i sknld ennþá; þar af um
1 milj. í dönskum krónum. Hitt
eru innlend Lán.
Árstekjur hafnarinnar árið 1931
voru 840 þús. kr. Af því fór
liðugur helmingnr j reksturskostn-
ao og vaxtagreiðslur og viðhald
eða 430 þvis. Til nýrra mann-
virkja fórvv 160 þús. kr. Afskrif-
aðar voru 170 þús. kr. og hagn-
aður bókfærður 80 þús. kr.
Þetta fyrirtæki hefir þannig
verið rekið með mjög góðunv
fjárhagslegum árangri; og hagur
þess er sjerlega góður. þar sem
skuldir eru ekki nema rúmar %
'hluti þess, sem lagt hefir verið
í verkið, og minna en helmingur
þess, sem það er bókfært nú. Og
árlegvvr rekstursafgangur er í raun
úg veru um 400 þvvs. kr.
Hpfnin var auðvitað fyrst og
fremst gerð fyrir tvo aðalatvinmv-
vegi bæjarins, fiskveiðarnar og
verslunina. Og hún hefir komið
að tilætlvvðum notum allan tím-
ann síðan hvúv var gerð. Fiskveið-
arnar með togurum hafa farið
vaxandi og verslunin dregist meir
og meir hiugað. Þetta fyrra er
þó ekki alveg rjett hvað tvö síð-
ustu ár snertir, því að togaravvt-
veguriim virðist þola ver lvið l%a
fiskverð heldur en aðrar tegund-
iv sjávarútvegs, þar sem minni
höfuðstóll er hundinn. Þetta er
nú ir.örgum hæjarbúum áhyggju-
effai. En enginn þarf að efast,
um, að Reykvíkingar muni ráða
fram úr þessvv vandamáli.
Fyrsta verlv mitt eftir að jeg
tók við borgarstjórastöðunni uvn
áramótin var það, að biðja liafn-
arstjóra, sem sjálfur er verkfræð-
ingur, að leggja frarn áætlun vun
fískibátahöfn innan hafnarinnar,
þar sem sjávarútvegur gæti vax-
ið upp og hafst við, sem eklti
er eins fják’magnsfrekur og tog-
%