Morgunblaðið - 25.02.1933, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAi'IÐ
Heildsðlnbirfiðir:
Appelsínur ”Jaffa“, mjög stórar, sætar og safamiklar.
Laukur — Kartöflur ísl. og útl.
Sími: Einn — tveir — þrír — fjórir.
NauðsynjamáL
Eftir beiðni allmargra hefi jeg áformað að endur-
flytja erindi það ,Um nauðsyn slysavarna' er jeg flutti í
útvarpinu 29. jan. sl., í Nýja Bíó sunnudaginn 26. febrúar
1933 kl. 2 síðd
Vinir og velunnarar Slysavarnafjelagsins. Jeg vona
að þjer fyllið svona lítið hús. Annars er mín ánægja engin,
og of lítið gagn fyrir fjelagið.
Aðgöngumiðar fást hjá Slysavarnafjelaginu og við
innganginn og kosta 1 krónu og rennur allur ágóði til
Slysavarnafjelagsins.
Vinsamlegast.
Ó1 Ð. Björnsson.
Hlntab?Jef
til sðln. — Upplýsingar yeiur
Láras Fjeldsted.
Kreppæmálln.
Eftir lón Sigurðsson, Reynistað.
Það hefir vakið undrun mína
hve fáir bændur hafa látið opin-
Lerlega til sín heyra um þau vand-
ræði er nú steðja að landbúnaðin-
um og sem enn þá sjer hvergi
fram úr. Um ekkert er þó meira
rætt í sveitunum, en því miður
verður flestum ógreitt um svör
er benda skal á færar og fljót-
farnar leiðir út rir ógöngunum.
Umræður manna um þessi efni
hafa hingað til aðallega snúist um
beina hjálp frá því opinbera. Um
hitt hefir nálega ekkert verið rætt
hvað við bændur gætum gert sjálf-
ir til að ljetta okkur kreppuna og
brjótást fram úr henni. Við þurf-
um ekki að vænta þess, að steiktar
gæsir fljúgi í munn okkar, jeg
hefi þá trú, að sá sem ekki reynir
að hjálpa sjer sjáífur, honum verð-
ur ekki hjálpað, síst til langframa.
Orsakir krepDunnar.
Eins og allir aðrir atburðir, á
íslenska landbúnaðarkreppan sín-
ar rætur eða orsakir í atburðum
liðna tímans. Blaðamenn og ýms-
ir aðrir, er sækjast eftir hylli
okkar bændanna, hafa flestir lát-
ið svo um mælt, að verðfallið á
vörum bænda væri nálega einasta
orsök krej^punnar. Þessi kenning
lætur vel í eyrum, og er vel fallin
til að svæfa bændur, fá þá til að
skoða núverandi kreppuástand sem
böl, er hefði hlotið að koma yfir
]<á með öllum þess þunga, hvernig
sem þeir hefðu hagað sjer. — 1
þessu efni sem flestu öðru, er holl-
ast að sannleikurinn sje sagður
afdráttarlaust. Því aðeins tekst
að ráða varanlega bót á krepp-
unni, að orsakir hennar sjeu að
fullu kunnar. Er hjer um að ræða
merkilegt rannsóknaefni, sem full
þörf væri á að leysa. Slík rann-
sókn mundi kenna bændum margt,
og þá sjerstaklega, hvað þeir verði
að varast og hvað þeim beri að
gera, til þess að liggja ekki fram-
vegis eins flatir fyrir áföllum af-
urðaverðfalls eða annara ájfalla.
einsog nú hefir orðið raun á.
Skuldasöfnun bænda.
Þegar leita skal annara orsaka
landbúnaðarkreppunnar, en verð-
fallsins, sem þegar hefir verið
nefnt, vil jeg sjerstaklega nefna.
skuldasöfnun bænda, áður en verð
fallið hófst. Margt hefir stuðlað að
]>ví, að búskapurinn hefir yfirleitt
ekki orðið bændum sú fjeþúfa er
ætla mætti, miðað við árgæsku
undanfarinna ára, áður en krepp-
an skall yfir.
Allmargir bændur, að minsta
kosti hje-' norðanlands, komust í
stórskuldir' veturinn 1920, vegna
matvörukaupa til skepufóðurs. —
Búa vafalrust nokkrir að því enn.
Þá hefir hlutfallið milli afurða
verðs og kaupgjalds jafnan verið
óhagstætt fyrir bændur. Loks hafa
opinber gjöld víða vaxið aði mun,
og margt fleira mætti nefna. Þrátt |
fyrir þetta hefðu þó flestir bændur
þar sem jeg til þekki, staðið sæmi-
lega að vígi ef þeir hefðu beitt
þeirri varfærni í starfi sínu og
búnaðarliáttum, er íslenskur sveita
búskapur heimtar, ef vel á að
fara. Yæri auðvelt að benda á
ekki allfá dæmi því til sönnunar.
Því miður hefir orðið verulegur
misbrestur á þessu.
Trúin á skuldirnar.
A síðasta áratug' hefir okkur
bændunum verið boðuð sú kenn-
ing, að alt ætti að framkvæma
með lánsfje. Margir tóku þessari
kenningu tveim höndum, og flest-
ir smituðust af henni, meira eða
minna.
Eftirfarandi smásaga er ljós
vottur þess hvernig margir bænd-
ur hafa hugsað síðustu árin.
Bóndi einn skrapp til Reykja-
víkur skömmu áður en verðfallið
hófst. Þegar hann kom heim sagði
hann, sem dæmi þess hve öllu
væri nú dásamlega stjórnað, að
nú þyrftu bændur ekki annað en
rjetta út hendurnar til að fá pen-
inga í lánsstofnunum, eins og þeim
sýndist.
í hans augum var þetta aðal-
atriðið.
Lánstofnanir okkar bændanna
höfðu verið stór efldar, og nýj-
um hrundið af stokkunum er
veittu bændum stór lán. Svo voru
menn, er bókstaflega keptust um
að bjóða bændum lánsfje, til þess
að halda viðskiftum þeirra.
Því verður ekki neitað, að það
er mikils vert að eiga sæmilega
greiðan aðgang að lánsfje, því
lánsfjárnotkun er nauðsynleg fyr-
ir marga bændur til að koma í
framkvæmd stórfeldum umbótum.
Miklar og þarflegar umbætur
hafa líka komist í framkvæmd,
með lánsfje síðustu árin og gefa
nú sumar góðan arð. En því er
líkt háttað með þetta hjálpar-
meðal, eins og ýms ágæt lækn-
islyf, að það getur orðið ‘ban-
vænt ef það er notað ógætilega.
Hvað hefir orðið af láns-
fjenu.
Af skjölum er legið hafa fyrir
Alþingi og af viðræðum við
kunnuga menn víðsvegar á land-
inu, virðist nær alt benda til þess
að í árslok 1930 hafi hagur
margra bænda verið orðinn mjög
erfiður. Þá var svo komið, að
margir bændur höfðu fjötrað sig
svo á höndum og fótum, að þeir
voru orðnir fjárhagslegir ör-
kumlamenn, er gátu kannske eitt
hvað barist í bökkum, en áttu
sjer engrar viðreisnar von þótt
svipað verðlag hefði haldist. —
Þannig var ástandið áður en verð-
fallið hófst fyrir alvöru og þrátt
fyrir árgæsku undanfarinna ára.
Skilríkur og nákunnugur banka-
maður sagði mjer þá, að t. d. í
einum hreppi er hann þekti (ekki
á áveitusvæðinu sunnan lands)
hefði verið gert nákvæmt yfirlit
yfir hag hreppsbúa og útkoman
hefði orðið þannig; að samtals
hrukku eignir bændanna í hreppn
um ekki svipað því fyrir skuldum.
Kreppa vegna ógætilegrar
lánsfjárnotkunar.
Allir geta sjeð að í þessari sveit
var kreppan skollin á, áður en
verðfallið hófst. Og þannig mun
það hafa verið víðar, enda er það
alkunnugt að ógætileg notkun láns
fjár hefir hrint af stað alvarleg-
um kreppum á ýmsum tímum.
Slík kreppa hygg jeg að hjer
hefði skollið á innan fárra ára,
þótt verðlag hefði lítið eða ekki
breyst til hins lakara, ef bændur
hefðu lialdið áfram uppteknum
hætti.
Aðrar orsakir kreppunnar.
Þótt* skuldasöfnun bænda hafi
verið gerð hjer sjerstaklega að
umtalsefni, sem annar höfuðþátt-
ur núverandi kreppu, ásamt verð-
fallinu, þá má þó nefna fleiri at-
riða, svo sem litla kaupgetu kaup-
staðanna, vegna erfiðrar afkomu
atvinnuveganna við sjávarsíðuna,
og þarafleiðandi tekjurýrnunar og
atvinnuleysis. — Enn fremur fá-
breytta framleiðslu bænda o. fl. er
jeg sje ekki ástæðu til að rekja.
Ekkert verður með vissu vitað
um til hvers lánunum hefir raun-
verulega verið varið, er bændur
hafa fengið síðasta áratuginn. —
Því miður má telja það víst, að
aðeins nokkur hluti þeirra hafi
verið festur í arðberandi fyrir-
tækjum og að ríflegur hluti þeirra
hefir gengið til þess að greiða
eyðsluskuldir, eða verið lagður í
fyrirtæki, er gefa búum bænda
engan arð.
Vaxandi kröfur sveitafólksins
um lífsþægindi, munað o. fl., hafa
átt sinn þátt í þessu. Góðæri und-
anfarinna ára ýtti undir þessar
breytingar, sem að sumu leyti voru
eðlilegar. Greiður aðgangur að
lánsfje, og þá. sjerstaklega versl-
unarlánum_, gerðu bændum kleift
að lifa yfir efni fram, og safna
evðsluskuldum, jafn vel ár frá
ári.
*
Að bændur hafa verið komnir
út á varhugaverða braut, má
meðal annars marka á því, að nú
væri hægt að nefna allmarga.
bændur, er hafa snúist, þannig
við kreppunni, að þeir hafa tak-
markað úttekt sína til heimilis-
þarfa um %—% þess er áður
var og lifa þó áreiðanlega jafn
góðu eða jafnvel hollara lífi en
áður.
Hagur bænda.
Um ástæður bænda þarf jeg ekki
að ræða sjerstaklega, hefi jeg
drepið á, hvernig mjer virðast, þær
hafa verið, áður en verðfallið
hófst. Síðan hefir eðlilega þrengt
enn meira og almennara að bænd-
um, en áður, nýjar skuldir safn-
ast, og samtímis hafa eignir þeirra
fallið stórkostlega í verði. T. d.
er skattmatsverð á sauðf je í Skaga
f jarðarsýslu fullum helmingi lægra
nú, en í janúar 1930.
Nefndarskipunin.
Nefndarskipun ríkisstjórnarinn-
ai, til að rannsaka hag bænda, og
gera tillögur til úrlausnar, tel jeg
sjálfsagða og rjetta, hefði jeg kos-
ið hana fjölskipaðri af bændum.
Því sá veit gjörst hvar skórinn
kreppir, ér hefir hann á fæti.
Framh.
Banska viðskiftasendinefndin
kom til London á fimtugdag, og
er fjármálaráðherra Dana forseti
hennar. Nefndin kemur til loka-
umíræðna, við bresku stjórniná
um viðskiftamálin. (TTP FB)
EHH
íslensk
og
dönsk.
Siðasta
samkoman
af hinum stóru; hátíðlegu
vikusamkomum er í kvöld kl.
8V> í K. F. U. M. í Hafnar-
firði.
Blandaður kór úr Reykja-
vík syngAir.
Ókeypis aðírangur fyrir
alla.
Ljósmyndastofan
er lakuD í dag og
naestn daga.
K a 1 d a 1.
Heiðruöu
húsmæöur!
biðjið kaupmann yðar eða kaup-
fjelag ávalt um:
Vanillu
Citron búðingaduft
Cacao frá
Rom
H.f. Efnagerö
Reykjavíkiir.
Haupið
Hvanneyrarskyrið.
Nýtt í dag.