Morgunblaðið - 13.04.1933, Blaðsíða 5

Fimtudaginn 13. apríl 1933.
Orsakir kreppuniiar.
Eftlr Barðar Oíslason,
„Aldrei kefir þjóð okkar verið í meiri vand-a stödd
en nú. Þrátt fyrir góðæri til lands og sjávar liggur
við fjárhagshrun-----
„Þessar þrengingar eru afleiðingar kreppu, sem
er viðhatdið um allan heim af stjettarbræðrum íhalds-
manna hjer heima------“.
Framkvæmdarráð Framsóknarflokksins.
(Úr brjefi til samherjanna).
Svo algengt er það orðið á síð-
ari árum, að sjá óliróður og róg
um kaupmannastjett landsins,
eða einstaka menn hennar í opin-
berum blöðum Framsóknarflokks-
ins, sósíalista og kommúnista, að
enginn tekur það öðru vísi en
nokkurs konar flóabit, sem manni
ei' gert að skyldu að þola vegna
dýranna sjálfra. En þegar horfið
er að því ráði að vega aftan að
þessari stjett og þeim stjórnmála-
flokki, sem hún næstum einhuga
fylgir, með flugritum og livísl-
ingum um það, að þar sje að finna
upphaf og viðhald núverandi fjár-
kreppu hjer á landi, munu marg-
ir vera þannig skapi farnir, að
þeir geti ekki lengur setið þegj-
andi lijá.
Ávarp framkvæmdaráðs Fram-
sóknarflokksins til bændanna er
gott dæmi í þessu efni, þótt einnig
megi benda á blöð samherjanna,
sem öll vilja leysa flokksbræður
sína undan þeirri þungu sekt, að
hafa leitt þjóðina i fjárhagsleg
vandræði, svo mikil að sjálfstæði
hennar leikur á þræði.
Allir þessir samiierjar telja
þjóðinni trú um það, að verðfall
íslenskra afurða sje aðal orsök
kreppunnar. Og það er ofur þægi-
legt að sýna bændunum fram á
það, hve miklu meira gjaldþol
þeirra hefði verið, ef verðið á
dilkum, gærum og ull liefði verið
hærra. Og það er óneitanlegt að
þá hefði farið betur, eða orðið
lengri dráttur á því, sem nú er
fram komið-
Verðfallið á afurðunum er auð-
vitað mjög tilfinnanlegt og kem-
ur ójafnt niður á þjóðinni; því
fremur sem hún fær ekki fylli-
lega notið þess verðfalls, sem sam-
tímis hefir orðið á aðkeyptum vör-
um, og er engu minna í fram-
leiðslulöndunum. Þessu valda toll-
ar, flutningsgjöld og ýmiskonar
kostnaður, sem lítið eða ekkert
hefir lækkað.
En þetta kreppumál á dýpri
rætur.
Eins og ráðlag þjóðarinnar hefir
verið og högum hennar háttað á
seinni árum, var það jafn eðlilegt
að hún kæmist í fjárþröng, eins
og það að hestur grípur sundtök-
in, þegar hann nær ekki lengur
botni. Nú er því aðeins undir því
komið hve breiður állinn er og
þolið mikið.
Þjóðin hefir lengi verið að ösla
lengra og lengra út í skuldafenið
utanlands og innan, þrátt, fyrir
góðærið. Var ástæða til þess að
ætla að hún hefði horfið af þeirri
leið, fyr en einhver atvik færðu
henni heim sanninn um það, að nú
væri oflangt gengið ? Verðfallið
var það atvik, sem var fyrirfjáan-
legast, hverjum framsýnum og
fyrirhyggjusömum manni. Því það
er ekkert annað en straumhvðrf
í viðskiftalífinu sem næstum dag-
i lega hefir verið talað um í blöð-
j um og útvarpinu á síðari árum.
| Góðærin, aflasældin og allar
! framkvæmdir síðustu áratuga
, megnuðu ekki að halda við spila-
| borginni, sem pólitísku leikararnir
I höfðu bygt upp með lánsf je og
, illa fengnum efnum. Engan hefði
i furðað þótt nú væri á þeim sak-
, leysissvipur, ef eldgos, ís eða önn-
i ur ófyrirsjáanleg náttúruöfl hefði
lagst á móti þeim, þótt sú sök
, verði ætíð samviskusömum mönn-
, um þung „að leggja á tæpasta
^vaðið", með fjárliag og sjálfstæði
heillar þjóðar.
j En nú skeður það einkennilega
og einstaka fyrirbrigði, að leik-
! ararnir sem leitt hafa þjóðina
í vanda, vilja „slá sjer til ridd-
ara“ með því að klína sökina á
. aðra, og einmitt þá, sem hafa
varað við hættunni, viljað spara
og gæta hófs. Áður viltu þeir
kjósendunum sýn, með því að
ásaka sjálfstæðismenn um íhalds-
semi, en nú vilja þeir kenna þeim
um kreppuna og leitast við að
telja mönnum trú um það, að
þeir og kaupmenn hafi hag af því
að halda henni við. Mikla trú
hafa þeir á bændamenningunni.
Hvaða álit hafa kjósendur lands-
ins, eða hver cinsfakur bóndi á
þeim þjóni, sem uppvís er orðinn
cð ótrúmensku og óreiðu, en gerir
þó tilraun til þess að koma sök-
inni á samþjón sinn? Hann yrði
væntanlega rekinn úr vistinni með
þeim ummælum að láta aldrei sjá
sig aftur.
Yfirstandandi fjárhagsvandræði
hjer á landi eru sjcrf taklega af
tvemis konar samfljettuðum rót-
um runnin. Onnur'rótin er stjórn-
mála öngþveitið og eyðslan; hin
er verslunar ólagið.
í stuttri blaðagrein get jeg ekki
gert þessu máli full skil, eins og
það horfir við mjer, enda er ó-
þarft að fjölyrða um stjórnmála-
hliðina, þvi hún er mikið rædd.
T ó get jeg ekki sem gjaldþegn
og atvinnurekandi í landinu látið
vera að benda á það, hve þjóðin
laut lágt í stjórnarfari þau árin,
er hún hafði sem atvinnumálaráð-
herra þann mann, sem greitt hefir
þær hæstu fjársektir fyrir at-
vinnuróg, sem mjer er kunnugt
um að greiddar hafi verið hjer
á landi, og samtímis dóms’málaráð-
herra sem víðfrægastur er núlif-
andi fslendinga fyrir ofstopa og
ósanngirni (svo ekki sje fastara
að orði kveðið.
Hvers má vænta um gerðir
slíkra manna fVinarþelið til helstu
atvinnu- og atorlcumanna þessa
lands, lýsti sjer í einni af hinni
stóru gljápappírs myndabók, sem
þessir fulltrúar þjóðarinnar og
verndarar atvinnuveganna gáfu
út í heimildarleysi á ríkisins
kostnað, til þess að slcruma af
verlcum, sem mörg voru einnig
unnin fyrir gripið fje og nú eru
þjóðinni til þyngsla. í þessari bólc
eru nær 60 hæstú skattgreiðendur
(Sjálfstæðismenn) bæjarins taldir
með nöfnum og sakaðir um slcatt-
svik á fínan máta og kallaðir
„óknyttafólk“. Mun mönnum því
skiljast að hvorki liafi verið ljúft
að vinna með þeim, fá þeim fje
í hendur nje vanda þeim kveðjur.
Stjórnarfar þeirra var í fám
oi'ðum sagt einn samanhangandi
feril fjárbruðlunar og óhófs, hlut-
drægni í rjettarfari, óþarfar em-
bættastofnanir, veitingar óhæfra
manna í þarfar stöðúr, vinagjafir
og bitlingar til samherjanna, róg-
ur um andstæðingana og suma
atvinnuvegina, smjaður við kjós-
endurna, óviðráðanleg slculda-
söfnun og síðast en ekki síst slcerð
ing á frelsi og framtaki einstak-
linga, sem oft miðaði aðeins til
þess að gefa einhverjum „rjett-
trúuðum“ amlóða byr í seglin.
Með öllu þessu og ótal fleiri
syndum, álitu þeir sig vera að
þóknast bændunum og tryggja sig
í stjórnarsætum. En alt þetta
bruðl og brölt þeirra hefir haft
meira en litlafjárhagslega þýðingu
fyrir þessa smáþjóð, og á því
fyllilega sinn þátt í kreppunni.
Hjer við bætast svo skipakaup,
fjárframlög til verslunarreksturs,
til ýmsra bygginga og annara
óarðberandi fyrirtækja, sem vel
gátu beðið betri tíma.
A.ð því er snertir hina aðal-
ástæðuna fvrir kreppunni — versl
unar ólagið —1 verður að líta
nokkuð aftur í tímann.
Það var strax á stríðsárunum
að jafnaðarmenn fengu ríkisstjórn
ina til þess að byrja verslunar-
starfsemi. Sú verslun óx hröðum
fetum. Mun hún um skeið hafa
haft um 10 miljóna rekstursfje
frá ríkinu bundið í vörum og skip-
um. Þegar hún loksins hætti
mörgum árum eftir stríðið, hafði
hún flutt inn vörur er svöruðu að
verðmæti rúmlega til alls þriggja
ára innflutnings landsins í með-
al ári. Verslun þessi seldi fylli-
lega eins dýrt sem heildsalar, en
hafði að ýmsu leyti langtum betri
aðstöðu, — jafnvel einkainnflutn-
ing og sölu á einstökum nauð-
syngjavörum um nokkurt skeið,
þó hefir sáralítill arður af þessu
verslunarbákni komið fram og út-
förin verið gerð með mestu leynd-
Má óhætt telja að þarna hafi farið
miljóna verslunarhagnaður út í
veður og vind vegna ljelegrar
stjórnar, óheppilegra innkaupa,
eftirlitsleysis og skuldatapa.
Þá hafa einokunarverslanirnar,
sem Framsókn hefir komið á fót
af þægð og í greiðaskyni við jafn-
aðarmenn, unnið þjóðinni ómetan-
legt tjón.
Óhætt má segja, að af steinolíu
einokuninni, sem að ýmsu leyti
var illræmd, leiddi það af sjer,
að innflutningstollur á ull hjeð-
an, var stórum hæklcaður í Ame-
ríku, og markaðurinn fyrir ull
og gærur því eyðilagður þar þau
þrjú árin sem þessi einolnm var
við lýði. Beint og óbeint tjón af
þessum Bolsa-greiða nam marg-
falt meiru en hið núverandi verð-
fall á ull og gærum. Kvartaði þó
enginn um að það ylli kreppu,
enda voru kringumstæður bænda
þá betri að öðru leyti, og þessu
TNaimM aOilsem
fengum með e.s. Dettifoss:
Ágætar appelsínui Jaffa 144 stk.
Citrónur.
Lauk.
Sími: Einn—tveir—þrír—fjórir.
HEHPELS
SKIBSFABVER.
Hempels „Kron£rátt“ á járn-
byggingar og annað járn. —
Birgðir hjá umboðsmanni
vorum:
Sllppfiel»ii5 f Reykiavfk h f.
Þelr sem vllja
gjarnan hafa plögg sín í góðri reglu — samninga, sendibrjef, reikn-
inga og önnur verðmæt skjöl — »ttu að líta á skjalabindin í
Bikaverslnu Sigfnsar Eymnndssonar
(og bókabúð Austurbæjar BSE, Laugaveg 34).
Fyrirliggjandi:
Handsápur — margar tegundir.
Eggert Kristjánsson & Co.
Sími 1400 (3 línur).
óheppilega axarskafti lítið haldið
á lofti.
Tóbakseinokunin fyrri var einn-
ig stofnuð eftir kröfum jafnaðar-
manna. Hún reyndist ekki að von-
um og var lögð niðúr, en öll sam-
bönd hennar ntanlands og innan
vorn gefin Tóbaksverslun íslands,
sem SÍS stóð' að með nokkrum
vinum sínum. Síðan var tóbaks-
verslunin frjáls um nokkurt skeið
og reyndist sú verslunaraðferð að
öllu leyti betur; meiri beinar
tekjur í ríkissjóð, ódýrari, betri
og fjölbreyttari tegundir á boð-
stólum og atvinnugrein fyrir
marga. Hinir vísu löggjafar lok-
uðu þó augunum fyrir öllum þess-
um staðreyndum, þegar þeir stofn-
uðu tóþakseinokun í annað sinn,
enda þurftu þá jafnaðarmenn aft-
ur að fá bita og Tóbaksverslun
Islands skjóta sölu á birgðum
sínum og hæga aðstöðu til skulda-
innheimtu. Nú hefir reynslan aft-
ur sýnt hvert ólán slík einokun er.
Á miljóna tap síldareinkasöl-
unnair vil jeg aðeins benda, því
nokkuð hefir verið um hana rætt
áður opinberlega. '
Þórsútgerðin og Fisksala ríkis-
ins varð sjer og öðrnm t.il skaða.
Hún lenti í ógöngum og óreiðu,
sem hver kaupmaður hefði horið
bleika kinn fyrir.
Einkasala ríkisins á tilbúnum
áburði, er aðeins einn af þeim
bitum, sem ríkisstjórnin hefir rjett
að S. í. S.
Innkaup ríkisstofnana er eitt
I verslunarfyrirtæki ríkisins, eða
undir vernd þess. Þ'að virðist sjer-
staldega sett á fót til þess að
koma verslun ríkisstofnana í við-
skifti við S- 1. S. og útlenda kaup-
menn, svo þessi viðskifti falli að
minsta kosti ekki til innlendra
heildsala.
Sömu reglu hefir Áfengisverlun
ríkisins trúlega fylgt í seinni tíðr
án tillits til hvaða kjörum væri
hægt að ná með milligöngu ínn-
lendra heildsala, sem eins og kunn
ugt er hafa góð og fjölbreytt er-
lend samhönd.
Þá tók ríkið einkasölu á út-
varpstækjum, sem einnig þrengdi
verksvið kaupmanna og hefir þá.
sömu ókosti og annmarka, seín
allar aðrar einokunarverslanir.
Fleiri verslanir af þessu tagí
hirði jeg ekki um að nefna, en
ekki er vafi á því, að tjónið af
öllu þessu verslunarbrölti ríkisins
muni nema árlega beinlínis og
óbeinlínis svo miljónum króna
skiftir, miðað við frjálsa versl-
un, er því ekki að efa, að hjer
er ein orsakagrein kreppunnar.
Þá er röðin komin að SlS, sem
vel þolir að ganga á metin á
móti ölln verslunarfargani ríkis-
ins, enda er nú kaupfjelagsskap-
urinn meira og minna samtvinn-
aður ríkisrekstrinnm.
Eins og kunnngt er, vorn pönt-
unarfjelög og kaupfjelög stofnuð
fyrir löngn hjer og hvar nm
landið, með það fyrir angum að
útvega bændum ódýrar vörur,
gera afurðir þeirra markaðshæf-
ari og sporna við skuldasöfnun.