Morgunblaðið - 28.05.1933, Qupperneq 7

7
'þorsltmao'ni, heldur eftir þeim al-
gildu andlegu verðmætum þjóðar-
innar.
Hin vandaða fornritaútgáfa
stuðlar að því, að þau stefnumið
•glatist ekki.
Kaupfjelögin.
Skýrslusöfnunin um skuldir
"bænda vekur þjóðina til umhugs-
vmar um marga hluti. Skuldirnar
liafa safnast í skjóli kaupfjelag-
anna — og fyrir þeirra tilverkn-
að, að miklu leyti, Bn það sem
raunalegast er. Frá þessum fje-
lagsskap bændanna, eða forgöngu-
mönnum þessa f jelagsskapar heyr-
ist, fremur lítið uin ráðstafanir
gegn endurtekinni skuldasöfnun.
Ahugi ]>essara manna virðist bein-
ast svo að segja einvörðungu að
því, að fá sökinni' velt af sjer, og
sknldabyrðinni á þá, sem enga sök
eiga á • ófarnaði hinnar íslensku
bændastjettar.
Stefnubreyting.
Menn veita eftirtekt samþvktum
Tiins nýja kaupfjelags í Reylrjavík.
Þar er svo fyrirmælt, að ábyrgð
skuli vera takmörkuð, engar
-skuldir og fjelaginu skuli strang-
lega haldið utan við alla flokka-
pólitík.
Frá því er sagt í Frámsókn, að
fjelag þettg sje stofnað og verði
starfrækt eftir bestu fyrirmyndum
meðal erlendra samvinnufjelaga.
Æði oft hefir Hriflungum A-erið
bent á þessar fyrirmyndir — fje-
lög, sem leyfa ekki skuldir, hafa
takmarkaða ábyrgð, og eru hlut-
laus um stjórnmál.
Bn þegar um liefir ATerið að
ræða að stofna og starfrækja kaup
fjelög í sveitum landsins, hafa
þessar algildu starfsreglur sam-
vinnufjelaga verið eitur í beinum
Hriflunga Því kaupfjelög sveit-
anna hafa ekki verið stofnuð til
þess að koma á skuldlausri versl-
un. heldur til þess að binda bænd-
ur á skuldaklafa. ekki með tak-
markaðri ábvrgð, heldur til þess
að gera skuldaklafann þungan og
ógnandi, með samábyrgðinni tak-
markalausu. Og pólitískt, hlulle.vsi
hefir ekki mátt nefna á nafn, því
höfuðtilga ngur f orgön gumanna
befir ekki verið að bæta verslun
bænda, heldnr sína eigin pólitísku
aðstöðu.
Merkilegt, ef það vefst, lengi
fyTrir íslenskum bændnm að skilja
þá svikamyllu, sem þeim hefir
verið flækt í. eftir að sami flokk-
ur. sem notað hefir kaupfjelögin
•sjer til framdráttar í sveitum, við-
urkennir, með útgefnum starfs-
reglum fyrir Reykjavíkurkaupfje-
lagið hvernig kaupfjelag á að
stofna og starfrækja, „eftir bestu
fyrirmyndum.* ‘
Við Dómkirkjuna.
Það mun vera kvenfjelag Hóm-
Trirkjusafnaðarins, er gengist hef-
ir fjrir því, að sett yrði upp girð-
'ing um lóð kirkjunnar. Er meginið
af hinni litlu kirkjulóð sunnan
við kirkjuna og því í bærilegú
skjóli. Er vafalaust ætlast til. að
þessir litlu reitir sunnan við kirkj-
una vérði prýddir þeim fegursta
ng besta gróðri sem völ er á.
Þegar þess er gætt, að liðin eru
um 100 ár síðan Dómkirkjan var
reist, getur menn furðað á því,
að eigi skuli fyr hafa verið haf-
ist handa í þessu efni.
Bn skýringar mun helst að leita
í vantrú manna á því, að lífvæn-
legur gróður til prýðis geti þrosk-
ast á Reykjavíkurmöl. En jafn-
framt mun þessi vaknandi ræktar-
semi vera einn vottur ])ess, hve
höfuðstaðarbúar hugsa meira en
áður um hið ytra útlit bæjarins.
Eftir því sem ræktarsemi bæj-
arbila vex, í smáu sem stóru, ber
bærinn betur höfuðstaðarnafnið.
Strand.
Þó marga hralrförina hafi Hriflu
Jónas farið í opinberum umræð-
um, er það almannarómur, að
sjaldan eða aldrei hafi frammi-
staðan verið aumari en í efri
deild á mánudaginn var.
Þar hóf liann sína alkunnu
strandferð, eins og hann hefir
farið undanfarin ár við eldhús-
umræður, þar sem hann hefir rak-
ið gjaldþrot manna víðsvegar um
land, í Stykkishólmi, Flateyri,
fsafirði. Akureyri, Húsavík, SeyTð-
isfirði og víðar.
En í þetta sinn var ganghrað-
inn á þessu pólitíska lekahripi
ekki meiri en það, að hann komst
ekki lengra en til Sæmundar í
Stykkishólmi.
Þá mintist hann vinar síns
Jónasar Dalmanns, og þjóðsög-
unnar gömlu: ,,'Þjófur er hann
Dalmann!“ og þyrfti að láta út-
varpið flytja ])ann boðskap, (því
ræðunum var útvarpað sem bet-
ur fór), að hann væri persónu-
lega á þeirri skoðun, að hvergi
væri betri stjórn á útvarpi en hjá
Jónasi Þorbergssyni(!!!)
Er ekki gott að vita hvort slík
ummæli eiga rót sína að rekja til
frekju eða heimsku mannsins.
Skólarnir.
En þegar þessum ólánsmanni
var bent, á afskifti hans af skól-
um landsins, var honum öllum
lokið.
Að hann hefði nú í ein 20 ár
starfað að því, að hæna nemendur
skólanna að sjer og kenningum
sínum. En árangurinn væri sá, að
æskulýður landsins hefði fengið
skömm á honum, og sneri nú við
honum baki eftir alt saman.
Islenskt - Rússneskt
Iljer liafa undanfarna daga, ver-
ið í bænum erlendir menn, að ein-
hverju leyti á vegum útvarpsins, til
aö taka kórsöngva o. fl. á plötur.
Er þaö virðingarvert gagnvart ís-
lenskum söng, af útvarpsráöinu, að
hafa gengist fyrir þessu.
Heyrt liefi jeg, að „Karlakór
Reyltjavíkur“, einir og blandað
kór, hafi sungiö 22—24 lög. „Karla-
kór K. F. U. M.“ 8 lög, og er gott
til þess að vita, geri jeg ráð fjrrir
aö margur útvarpsnotandi, uni sjer
síðar meir við þann söng, á sið-
kvöldum.
En það, sem kemur mjer aðallega
til að rita þessar línur er, að jeg
liefi heyrt, a,5 kommúnistar hafl
sungið 2 lög, fánalag og internati-
onale,' undir stjórn óþekts eða lítt
þekts söngstjóra. Aftur á móti hafi
„Kvennakór Reykjavíkur“ undir
stjórn Hallgríms Þorsteinssonar,
verið neitað um að syngja 2 lög.
Langar mig því til að spyrja.
Hver er ástæöan fyrir því, að
kommúnistakórið, sem mun vera
þriðja eða. fjórða kariakórið sem
sungið hefir inn á plötur hjer nú,
e;r tekið fram yfir kvennakóriö?
Annarsvegar lítt æfður, pólitísk-

ur óaldarflokkur. Hinsvegar
kvennaflokkur, undir stjórn þess
söngstjóra, sem drjúgan þátt hefir
átt í íslensku sönglífi, í það minsta
hjer í Reykjavík.
Er það af því að útvarpsráð
eða útvarpsstjóri sjeu svo hrifnir
af rússneskum uppreisnarsöngvum ?
eöa halda þeir að Islendingar vilji
heldur heyra þá í útvarpið, én ís-
lensk lög, sungin af íslenskum kon-
um?
Spyr sá sem. ekki veit!
K.
Úöýr hús.
Atvinnuleysingjar byggja sjer
heimili.
Á ófriðarárunum var lítið sem
ekkert bygt í flestum löndum, og
var því mikill skortur á hús-
næði eftir ófriðinn. Var það fjrr-
irsjáanlegt í Þýskalandi, að húsa-
leiga mundi hæltka stórlega, ef
ekkert vTæri að gert, jafnvel svo
áð helmingur af telrjum almenn-
ings gengi í húsaleigu, í stað Vr>.
Þjóðverjar reyndu að ráða fram
úr þessum vandræðum með því
að leggja á nýjan skatt, til þess
að afla fjár til húsagerðar. Með
skatti þessum og ýmsum öðrum
ráðum safnaðist mikið fje, og var
það lánað með 1% vöxtum, til
bjTgginga gegn 1. veðrjetti í hús-
unum. Þá var og sett á fót fjelag,
til þess að rannsaka hvernig
bjTggja mætti sem best og ódýrast,
(Reiehsforschungsgesellschaft.)
Ressar ráðstafanir hafa gert
kraftaverk. Byggingar hafa þotið
upp fram yfir allar vonir, — alt
að 300.000 hús á ári, — húsaleigan
hefir haldist hófleg, um 38% af
hinum lágu tekjum almennings,
og nýju húsin hefir tekist að gera
ótrúlega ódýr, með að hlíta
forsögn þeirra fróðu manua, sem
hafa lagt, ráðiu á hversu best væri
og ódýrast að byggja. Sæmileg
hús fyrir verkamenn hafa ekki
i kostað vfir 3000 Mörk (tæpar
5000 kr.), en telijur þýskra verka-
manna eru nú um 2000 Mörk
á lári.
Mikið af þessum nýju bjrgg-
ingum er komið þannig til, að
borgir útveguðu atvinnnlausum og
liúsnæðislausum mönnum bletti
til ræktunar í útjöðrum borganna
(kolonigarða). Með góðri rækt
gáfu blettir þessir talsvert af sjer
og fólkið fekk eitthvað að starfa
og hugsa um, Þó það nvti auk
þess nokkurs atvinnuleysisstyrks
hrökk liann skamt, og enginn
verður betri maður af iðjúleysi.
Það reyndist nú svo. að margir
neyddust til þess fyrir fátæktar
sakir að búa alt árið í þessum
hreystum, þó köld væru og lje-
leg. Garðahverfin urðu þanuig
smám saman að skipulagslitlum
borgarhverfum með afar-Ijelegri
bjTggingu.
Hjer varð auðsjáanlega að taka
í taumana og það. var gert á þann
hátt, að gera þessum fátæklingnm
mögulegt að koma upp varanleg-
um og viðunandi húsakynnum, sem
búa mætti í alt árið, í staðinn fvr-
ir lítilfjörlega sumarskála. Þetta
gat því aðeins tekist. að alt væri
sparað, sem unt var. Húsin voru
bygð svo einföld og ódýr, sem
frekast mátti. Göturnar voru ein-
faldir stígar, sem gjall og kola-
aska var borið ofan í. Vatnsbólin
eru brunnar og f.ráræsla engin frá
húsunum. Allur áburður og skólp,
sem fjelst til, var notað til jarð-
ræktar í görðunum, sem fylgdu
húsunum. Það reyndist. með öllu
ókleift að leggja veitur og góðar
götur, ef alt átti að verða svo
ódýrt sem þurfa þótti.
Þá var og annað atriði, sem
var þungt á metunum til þess
að fá ódýr liús. Mennimir voru
skyldaðir til þess að vinna sjálf-
ir að byggingunum, alt hvað í
þeirra valdi stóð. Oftast slógu
10—15 menn sjer saman, almenn-
ir verkamenn, múrar, trjesmiðir,
málarar o. s. frv. og unnu í fjelagi
að því, að koma upp húsum fyrir
alla í hópnum. Slíkir hópar gátu
bygt hris sín að öllu leyti. Atvinnu
leysingjar hjeldu styrk sínum ef-
ir sem áður. Aðrir hópar þurftu
auðvitað að kaupa handverksmenn
til ýmsra verka. Það hefir hver-
vetna komið í ljós, að menn hafa
sótt þessa vinnu af miklum áhuga
og kappi og vilja ekkert hejTra
um 8 tíma vinnudag.Allir strekkja
við að fá „húsið sitt“ sem fyrst!
Hvernig er svo íbúðin, sem fólk-
ið fær í þessum ódýrn húsum 1
Hún er þannig:
Eitt íbúðarherbergi 14 ferm.
Svefnherbergi hjóna 12 ferm.
Svefnherbergi barna 8 ferm.
Annað svefnh erb. barna
fef börnin eru 4 eða fl.) 8 ferm.
Þvottahús 6 ferm.
Skepnuhús (geitur,
hænsn, svín) 6 ferm.
Salerni.
Hlöðuloft fyrir fóður.
Húsin ern með lágum grunni,
en oftast er þó kjallari undir
nolrkrum hluta hússins. Þau eru
einlyft og portlaus. en risið á
þakinu allhátt. Hefir það verið
gert að skyldu að hafa þökin með
ríflegu risi, en ekki flöt. Þykir
það að öllu IejTti hentiigra. Þau
eru oftast þakin með múrsteins-
hellum eða öðru góðu efni.
Þetta eru þá furðu góðar íbúð-
ii* fjTrir svo afar lágt verð. Vilji
menn gera húsin verulega stærri
s'erða. þeir að borga viðbótina
algerlega af sínu fje.
Auðvitanlega er alt sem ein-
faldast innanhúss og skrautlaust.
en öllu sem þægilegast fjrir kom-
ið. Baðherbergi er ekki neitt. —
Salernið er fötusalerni og mó-
mylsnu blandað í það.
Venjulega er dálítil útbvgg-
ing frá bakhlið hússins og er þá
bæði þvottahús og skepnuhús í
henni. Þeir feem nokkuð geta,
halda hænsn. svín e$a geitur,
en úr garðinum umhverfis húsið
fá menn gnægð af kartöflum og
öðrum matjurtum. Þar má og
rækta ávaxtatrje. Úr öllu þessu
getur því orðið hið mesta búsilag
fjTÍr fátækt heimili.
Vjer kunnnm illa við íbúðar-
eldhús, en Þjóðverjar og Eng-
lendingar kunna að gera þau
vel úr garði. Það er og levft að
gera sjerstakt eldhús og þá
nokkru minni stofu. Miðstöðvar-
hitun er í húsunum.
Það hefir verið látið nægja,
að gefa út leiðbeiningar og upp-
drætti um herbergjaskipun o. fl„
en ekki eru menn skyldaðir til
þess að fara eftir þeim. Þeir verða
aðeins að gæta þess, að húsin
verði ekki dýrari en ákveðið er
Til Borgarfjarðar
og Borgarness
illa mánudaga or fimtudaffa.
Mýja Bifreiðasteðin
Símar 1216 ítvær línur).
og jafnframt nægilega traust og
lilý. Þess er og krafist, að íbúð-
arherbergin liggi mót sól, að þau
sjeu ekki minni en til er tekið
og auðvelt að viðra þau. Eitt.hvað
um 7 fyrirmyndir hafa verið gerð-
ar til þess að velja um.
Eftirtektarvert er það, að bæ-
irnir mega ekki standa fyrir þess-
um byggingum heldur einstak-
lingar og byggingafjelög. Fjöl-
skvldur með mörgum bömum
sitja fjTÍr öðrum, er húsum er
er úthlutað.
Lóðastærðin er mjög rífleg,
minst 600 ferm.. mest 5000 ferm.
Fylgir stór blettur hverju húsi en
þó ekki stærri en svo að fjöl-
skjddan hafi nóg til sinna þarfa.
Auðvitað mættu þessar ráðstaf-
anir allar ýmis konar mótmælum
í fjTstu. Bæjarstjórnirnar, er tókn
á sig nokkra ábjTgð. óttuðust nýj-
an kostnað, vinnumenn, að þeir
mistu af vinnu við húsin, lyísa-
meistarar kröfðust þess að ráða
öllu nm gerð húsanna, húseig-
endur hjeldu að húsaleigan fjelli,
bvggingaf jelögum þótti verðið
óhæfilega lágt o. s. frv. Raunin
hefir þó orðið sú, að þetta fór
á alt annan veg.
Jeg liefi oft minst á það, að
eini vegnrinn fyrir fátæklinga ti\
þess að koma sjer upp ódýrum
húsum sje sá, að vinna sem mest
að þeim sjálfur, eu leiðbeiningar
og fjTÍrmjmdir á ríki eð bæir
að leggja til. Þess vegna vildi
jeg benda á. að þessi leið, liefir
verið farin í Þýskalandi og gef-
ist vel.
(Eftir „Bolig og Bj-gg.“ 0. okt.
1032). G. H.
Samgöngubæturnar
austur.
Það lítur vel út með það, að
hafnlausu hjeruðin, Rangár-
vallasýsla og Vestur-Skaftafells
sýsla, fái samgöngur á landi
við nútímahæfi, fljótar en nokk-
urn hefir órað fyrir fram að
þessu. I sumar er leið, voru
settar brýr á Þverá, Affall og
Ála eins og kunnugt er. og
kostuðu þær 120 þús. kr.
Nú í sumar verður bygð brú
yfir Mnrkarfljót, og er byrjað á
því verki fyrir ijokkru. Er áætl.
að hún kosti með nauðsynlegum
mannvirkjum í sambandi við
hana, ca. 215 þús. kr. Hefir
Reykvíska söfnunarnefndin
safnað af þessu fje 160 þús. kr.
en Rangæingar 55 þús. kr. Rík-
inu er lánáð þetta fje til 6 ára,
og 3 fyrstu árin afborgunar-
laust-
Vestur-Skaftfellingar ætl-
uðu upphaflega (í haust er
leið) að safna fé hjá sjer til
Markarfljótsbrúarinnar og voru
byrjaðir á því, en vegna þess.