Morgunblaðið - 31.01.1934, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
m
Lestrar- og teiknikensla.
Bitt af því, sem mestu varðar
vrið alla kenslu, er hversu vel tekst
að kenna lestur, enda hefir mikið
verið um það rætt og ritað í hin-
um svokallaða mentaða heimi, og
vil jeg nú að þeseu sinni leggja
þar orð í belg, ef ske kynni, að
,jeg með þessum línum mætti vekja
athygli stjettarsystkina minna og
almennings á þeim nýjungum í
lestri og teikningu, sem virðast nú
vera að ryðja sjer mest braut til
sigurs í þeim löndum, þar sem jpg
liefi einkum kynt mjer þau mál á
síðastliðnu sumri.
Áður en jeg leitast við að skýra
þetta mál nánar, vi) jeg taka það
fram, að jeg hefi kynt mjer þau
uokkuð í Kaupmannahöfn, Gauta-
borg, og lítilsháttar í Stokkhólmi
•og Osló.
í bestu skólunum í Kaupmanna-
höfn, Gautaborg og Stokkhólmi
fer lestrarkensla einkum fram
með þéim hætti, sem nú skal
greina: Börnin koma í skólann um
sex ára gömul. —- Allskostar ólæs
og óskrifandi. Telpur fara í aðra
deildina, og drengir í hina. —
Skólaskylda barna í Höfn er lOþ^
mánuður, en nokkru skemri í
sænskum borgum.
Kennarinn kemur svo fram á
sjónarsviðið, eftir því sem verkast
vill: Ágætur, Ijelegur eða eitt-
hvað þar á milli. og vil jeg þá
gera að umtalsefni mínu fyrir-
myndar kennara, en láta aðra sem
mest liggja á milli liluta. —
Kennarinn byrjar ef til vill
fyrstu kenslustundina með því að
segja börnunum sögu og vekja mn
leið væntanlega hrifningu og á-
huga fyrir því að nema.
Næsta tíma segir kennarinn
stutta siigu, af einhverju sem
börnin þekkja vel og teiknar um
leið mynd af algengum hlut eða
■dýri, sem allir þekkja vel, t. d.
nf apa, uglu, asna. rottu. skipi,
epli o. s. frv. Börnin iða af áhuga,
og byrja að nefna nöfn á öllum
þessum hlutum.
Kennarinn snýr sjer að börnun-
um og' lætur þau nefna hátt og
greinilega alt. sem komið er, og
bætir ef til vill við nokkrum orð-
um. og æfir börniii í að leggja á
rjett.ar áherslur. — Að því loknu
teiknar kennarinn bókstaf, breytt-
an og óbreyttan fyrir ofan hverja
mynd, sem er fyrsti stafurinn í
nafni myndarinnar, t. d. yfir
myndinni af ,,apa“ stendur A o.
s. frv. Börnin eru svo æfð á hljóð-
inu uns það er numið.
Kennarinn bregður þá upp ann-
ari mynd t. d. af manni, og lætur
„a“ sitja á höfðinu á manninum,
og svo stórt ,,A“ t. d. á asna o.
s. frv. Margir æfa einnig þannig
að þeir setja upphafsstaf hverrar
myndar á myndina, og lesa þá
•eða setja börnin saman atkvæði
án þess að þau viti, að þau eru
farin að ,,lesa‘'. Dæmi: Kennarinn
teiknar mynd af apa, rottu og
gæs. Þá verður til orðið ,,arg“
o. s. frv.
Með svona aðferð geta oft orðið
til á töflunni einkennilega skemti-
legar ,,lestir“ af ýmsum fræðandi
hlutum.
Þegar hver hljóðmynduu er
orðin sæmilega glögg fvrir hvern
staf, bregður kennarinn upp stórri
Böðvar Pjetursson.
litmyndaðri andlitsmynd af barni,
sem . sýnir glögt hvernig barnið
notar talfærin til að mynda hljóð-
in i.stafina) í því hljóðtákni eða
staf sem um er að ræða. ;— Að
öðru leyti eru slíkar myndir ekki
notaðar. —- Kennarinn hefir glögg-
ar gætur á, því, að allir geri rjett;
og sjeu þá einhverjir, sem ekki
gefa fylgst með, þá er þeirn hjálp-
að á annan hátt.
Sjerfróðir menn í þeim efnum
taka þá nemendur í auka æfingar
og laga þæi' misfellur sem kunna
að vera á ýmsrm liátf.
Sje ef til vill eitthvað ábótavant
með heyrn, er reynt að bæta úr
því/Og barnið þá æft á þann hátt,
að kennarinn situr fyrir framan
stóran spegi 1 rneð barnið, eða
stundum fleira en eitt, og nefnir
hljóðin. Bærir síðan varirnar
'án ]ress að segja neitt og lætur
barnið herma eftir.
í einni slíkri æfingardeild, sem
jeg var í, voru eingöngu börn,
sem höfðu ál’ar ljelega heyrn. —
Þar fóru talæfingar þannig frarn
að ltennarinn sat í sínunt stól Og
bærði einungis varirnar, án þess að
neitt heyrðist, en þörnin lásu alt af
vörum lians, ýmist, upphátt eða
skrifuðu á bliið. — Þar voru börn
1C til 11 ára. Vitanlega er slík
kensla ekki notuð nema í þeim
skólum, þar sem eingöngu eru van-
heil börn.
Þegar svo að börnin hafa numið
alla stafina eða hljóðin, þá eru öll
börnin prófuð af mjög mikilli ná-
kvæmni, og hafa menn þá við
hendina rúðustrikaðar töflur, þar
sem einn stafur er í hverjum reit,
og reynist svo barnið að einhverju
leyti hljóðvilt á nokkrum hljóðum
er strikuð við athugasemd. Hvers
konar hljðvillu er um að ræða, og
það svo lagað með ýmsum marg-
víslegum æfingum, sem jeg hirði
ekki um að fara út í á þessu stigi
málsins, sem yrði hjer of langt
mál að rekja.
Næsta skref er svo að kenna að
mynda tveggja og þriggja stafa
orð, og eru atkvæðin mest valin
með tilliti til hljóðanna. Ekki orð-
anna. Þá er næsta skref að kenna
börnunum að skrifa stafina, sem
þau hafa numið. Kennarinn skrif-
ar stóran staf á töfluna og lætur
börnin standa upp og æfa, sig á
því að sveifla handleggjunum til
að mynda staf. Þar næst fá svo
börnin blýant og blað, og reyna
sjálf að skrifa einn og einn staf.
Þá má og geta þess, að margir
kennarar hafa við hendina leir,
sem börnin fá til að búa til úr
stafi og fleira, og þykir það gefast
vel. —
Á þennan veg er hver stafurinn
og atkvæðið tekið eftir annað uns
allir stafirnir erir numdir. Þá kem-
ur þriðji og' ef til vill erfiðasti á-
fanginn og það er að æfa fyrstu
sporin í „lestrí“.
Kennarinn notar ennþá töfluna
og krítina og dregur á töfluna t.
d. mynd af bát. Skrifar svo orða-
lista: = Ár, bát, bátur, segl, sigla,
stýri o. s. frv. Myndirnar eru
kunnar áður og alt gengur vel.
Kennarinn þurkar alt út af töfl-
unni og skrifar eingöngu ljett orð.
Samkepni. Alt gengur eins og í
sögu. —
Nii kemur nýtt:
Börnin fá lítil spjöld. Öðrum
megin á hverju spjaldi er hluti úr
einni stórri mynd, en hinum meg-
in orð úr þeirri setningu, sem
myndin á að verða til úr. Kennar-
inn skrifar rjettu setninguna á
töfluna, sem mvndin á að mvndast
af t, d. — „Börnum þykir skemti-
legt að Ieika sjer“.
Börnin keppast við að finna orð-
in á spjaldinu og raða þeim í lokið
á kassa, þannig að orðið snýr nið-
ur en myndin upp.
Við þessar æfingar er venjulega
mikill áhugi og kapp, en tiltölu-
lega fá mistök.
Fjórði áfanginn er að lesa heilar
setningar viðstöðulítið og hægt, og
þegar 'lengra er komið hafa þau
við hendina blað og blýant og
skrifa orðin á blöðin og lesa svo
setninguna og stafa orðin, ef
þurfa þykir. Þá kemur auðveldlega
í 1 jós ef barnið hefir skrifað ranga
stafi í orðunum.
Þannig læra börnin samtímis
að skrifa rjett þau orð, sem þau
geta lesið. — Ef alt hefir hepn-
ast sæmilega vel, er barnið orðið
læst eftir níu mánuði, og má heit.a
hreinasta unun að heyra hvað öll
börnin í bekknum lesa fallega og
jafnvel.
Þetta sýnir að með góðri að-
stöðu og rjettri aðferð má ná
sama eða betri árangri á einum
vetri, en með rangri aðferð og
misjöfnum aðstöðum á mörgum
árum.
Altaf kemur svo eitthvað nýtt
og táknrænt á hverju ári til að
Ijetta fyrir í þessari námsgrein
eins og öllum öðrum. Fyrir þá
kennara, sem hefðu áhuga á þess-
um málum, og hins vegar ástæður
tll að leita s.jer frekari þekkingar,
en fæst hjer á landi, vildi jeg
leyfa mjer að benda á tvo ágæta
skóla í þessum efnum, sem hafa
nokknrra ára reynslu að balci.
Husumskolen í Kaupmannahöfn
og Nordhjemskolan í Gautaborg
(Nordhjemsk er stærsti barnaskóli
á Norðurlöndum).
Það má og taka það fram, að
óhjákvæmilegt skilyrði fyrir því,
að numin verði áðurnefnd kenslu-
grein til nokkurrar hlítar, er það,
að kennarinn sje að nokkru leyti
æfður og helst laginn í teikningu
(töflut.). Áðurnefnda aðferð við
lestrarkenslu álít jeg all vafasama
fyrir aðra kennara.
Vitanlega er þessi aðferð óliugs-
anleg fyrir alþýðu manna, enda lít
jeg svo á, að ómentaðir menn í
þeim efnum eigi alls ekki að káka
við slíkt, en æskilegt væri að færa
skólaskyldualdur barna hjer niður
í sex ár, og Ieysa foreldra alveg
við þann vanda að kenna bömun-
um að þekltja stafina, að svo miklu
leyti, sem því yrði við komið.
Að vísu má geta þess að þótt
jeg hafi leitast við að benda á
það besta í þessum löndum, þá eru
lík'a þar til kennarar og meira að
scgja í sömu skólunum, sem nota
ljelegustu aðferðir í þessum efn-
um, álíka aðferðir og notaðar hafa
verið undir Jökli á 18.—19. öld,
og er býsna fróðlegt að sjá mis-
muninn á kenslunni í sama skól-
anum.
Þá kem jeg að hinni hlið máls-
ins: Hvernig á að kenna teikn-
ingu, og hvað á að kenna, svo að
gagni komi fyrir nemendur í þeim
efnum? í Danmörk, Svíþjóð og ef
til vill í Noregi er einkum að ræða
um tvær aðferðir eða stefnur í
þeim efnum. (Að sönnu hefi jeg
ekki kjmt mjer þá hluti svo í
Noregi, að jeg geti dæmt um af
eigin þekkingu). „Faneitul“-teikn-
ingu og „System“-teikningu, sem
ei lang mest kend í dönskum og
sænskum skólnm.
Jeg vil þá í stuttu máli benda á
kosti og ókosti hvorrar aðferðar
fyrir sig, og hvað er meint með
livorri aðferðinni: „System“ eða
þerfisteikning er einkum kend á
þann veg, að nemendunum er kent
að teikna myndina eftir annari
mynd, „flatarmynd", t. d. fer-
liyrning, kringlót.ta fleti o. fl.
Reynslan verður oft sú, að börn-
in afkasta talsvert miklu af
þessari tegund teikningar, en hins
vegar virðast ókostirnir við þessi
vinnubrögð tíðast verða þeir, að
þessháttar teikning eykur ekki
andlegan þr®ska nema, af mjög |
skornum skamti. — ,Hugmyndalíf
og víðsýni barnssálarinnar skap-
ast heldur ekki, nema að hverf-
andi litlu leyti við kerfisbundnu
teikninguna, lieldur skapar sú
teikning að meira eða minna leyti
ólífrænar hugmyndir um raunveru-
leika hins verðandi athafnalífs og
starfa.
Þriðji ókosturinn við hina kerf-
isbundnu teikningu er sá, að hún
skapar ef til vill námsleiða, vegna
óheppilegra viðfangsefna, sem
ekki eru við hæfi barna. Börnin
vita einungis það. að þau verða að
teikna þetta eða liitt, af því að
það er skyldunámsgrein.
Mishepnist teiknikenslan alls-
kostar í barnaskólum, verður öll
kenslan ólífrænni og kemur að
minni notum en ella fyrir þá, sem
njóta kenslúnnar. Hins vegar má
nefna það til kosta við kerfis-
bundnu teikninguna, að nemendur
læra vissa tegund af nákvæmni
við mælingar.
Hin „Symbolie-fanciful“ teikn-
ing' (frjáls teikning) hefir hins
vegar marga kosti fram yfir hina
log ef til vill líka ókosti, ogvvil
jeg þá nefna kosti: Otæmandi
verkefni og frjáls, þar sem hver
nemandi getur teiknað heila sögu
með myndum á eitt blað, þegar
lengra er komið. Alt af raunveru-
legum hlútum og dýrum (án hljóð
tákna) og' þar að auki notið allra
-sinna ólíku hugmynda, vitsmuna
og þroska á þehn efnum, sem ó-
heftur vilji hans og starfsþörf
býður. Skylda kennarans er líka
jafnt í þeirri grein eins og öllum
öðrum að hjálpa nemendum eftir
besta mætti. Kennarinn vekur á-
huga barnanha með því að teikna
sjálfttr á töfluna fyrirmynclir úr
daglega lífinu. — Farartæki, skip,
bifreiðar, sporvagna o. fl. Loks
,.skissu“' af landslagsmynd, þar
sem á myndinni sjest sjór, gufu-
skip, seglskip, bær með grænu
túni, en hins vegar er ekki skylda
nemanda að teikna alla myndina
frekar en geta og vilji leyfir. Sje
kennarinn sæmilega hæfur, mun
reynslan verða yfirleitt á þann
veg, að bornin afkasta giiklu
starfi og eftir atvikum góðu og
lífrænu. Með þessari aðferð læra
börnin af sjálfum sjer öll aðal-
atriði í „Perskektiv“-teikningu og
er þá tiltölulega auðvelt að kenna
þeim reglurnar. Þá kem jeg að
síðasta viðfangsefninu og það err
Hvemig á að byrja kenslu í
teiknlng ? Taki maður eftir börn-
unum, sem eru að byrja að ,krota‘
á blað eða bók, verður alloft fyrir
augum manns bog-ið eða öllu held-
ur hlykkjótt strik, sem börn geta
gert sjer grein fyrir hvað á að
tákna, fyrr en fullorðið fólk.
Af slíkum frumdráttum má oft
margt læra. Barnið hefir öðlast
einhverja ól.jósa hugmynd um
hlut, sem það langar til að gera
að veruleika, en getur ekki skilið
nema að afar litlu leyti. Það er
gott að . kenna börnum fyrst að
tfrikna tvau- beinar línur, — sam-
hliða, sem mega fyrst í stað ná
þvert yfir lilaðið. —
Teikna svo eina línu á hvorn
línuenda. Þá verður til ferhyrn-
ingur, jafnarma eða aflangur. —
Kennarinn teiknar svo sjálfur til
liðbótar á töfluna þríhyrning,
þannig að opnu armarnir koma
c ystu og efstu hornum ferhyrn-
ingsins. Þá verður til húsgafl.
í næsta tíma þar á eftir bætír
kennarinn við fimm línum, til að
tákna alt hiisið í frumdráttum.
Þegar svo er lengra komið, má alt
af bæta við línum á myndina uns
alt húsið er orðið fullgert, með
gluggum, liurð, reykháf o. s. frv.
Vilji kénnarinn teikna t. d. gufu-
skip er best að byrja með ljett-
ustu frumdráttunum, á einfaldast-
an hátt.
Það er auðvelt að teikna með
sex línum skip: Fyrst eina línu lóð
rjetta, þá tvær línur til að tákna
stefni skipsins. Fremri línan næst-
um lóðrjett, en aftari línan veit
nolikuð út að ofan. Draga svo
eina línu á milli efstu odda strik-
anna. (Má vera dregin upp um
iniðjuna, til að tákna yfirbygg-
inguna). — Teikna svo eina lóð-
í'jetta línu fyrir síglutrje og að
lokum tvær samhliða lóðrjettar
línur fyrir reykháf. (Aftan við
siglutrjeð).
Seinna má svo þyngja myhdina
eftir^efnum og ástæðum, uns full-
gerð er mynd af gnfuskipi, sem
sjest. bruna gegnum dimmbláar
öidurmjr úndir táknrænum bjarma
kvöld- eða morgunsólarinnar.
Ef til vill væri ástæða í þessu
snmbandi að tala um yfirleitt,
hvernig á að kenna börnunum að
nota liti, svo að vel fari. Á þessu
stigi málsins ætla jeg ekki að fara
nt í þá hluti að öðru leyti en því,
að benda aðeins á, að venjulega
mun fara betur á því, að nota
Ijósari litina í grunnlitun, og
I <iekk,ja með dekkri litum, ef mn
samsetningu óuppleystra lita er að
' ræða; að öðru leyti verður sá