Morgunblaðið - 22.02.1935, Blaðsíða 5

Föstudaffinn 22. febr. 1935.
MORGUNBLAÐIÐ
landsfuadur ðæada 1935
Sfutt frásögn af því, sem
gerst hefir á fundinum.
Eins. og mörgum mun kunn-
mgt, hefir um 2 undanfarin ár
'verið stofnað til fundarhalda
Jhjer í Reykjavík, um miðjan
vetur, og til þeirra kvaddir
'bændur eða aðrir, er menn
^vildu senda úr sveitunum, og
tilgangurinn, að því er forstöðu
menn auglýstu, að á þessum
-vettvangi kæmu saman fulltrú-
ar sveitabænda, án tillits til ann
-,ara samtaka eða skiftingar í
stjórnmálaflokka, til þess að
ræða og gera tillögur um á-
hugamál og vandamál bænda-
stjettarinnar. Fundunum var
hrundið af stað af nokkrum á-
-hugamönnum, en tilefnið virð-
ist hafa verið í upphafi kreppu-
vandræði bænda; en þótt nokk-
ur lausn fengist á þeim málum
:með kreppulöggjöf Alþingis,
töldu þó sumir rjett og nauð-
isynlegt að halda áfram þessum
isamtökum og hafa kallað þau
„landsfund bænda“. Þó hefir
það mjög verið af handahófi,
hvernig að þeim hefir verið
staðið og öll sú bygging, stjórn
skipulag og fundarsókn, ger-
;samlega í lausu lofti.
Á fundi þeim, sem haldinn
var í fyrra, var kosin nefnd
til þess að undirbúa þessi sam-
’Tök, gera tiliögur um framtíð-
arskipulag þeirra, og átti hún
-einnig að boða til fundarins í
,ár. Því verður nú ekki neitað,
þótt þessir menn^hafi verið af
góðum vilja gerðir, að lands-
fundarboðunin fór tilfinnanlega
í handaskolum, sem síðar kom
fram, að varð undirrót allra
ótíðinda, er að fundinum steðj-
nðu. Er þetta því hrapallegra
sem það er víst, að fundar-
boðendur ætluðu sjer engu illu
að koma af stað, en óyndis-
:menn gátu brátt notað sjer
þessa veilu. — Boð þau, sem
undirbúningsnefndin ljet frá
;sjer fara, sumpart í útvarpi
og sumpart brjeflega, gengu í
fyrstu, að því er virtist, aðal-
lega út á það, að Búnaðarsam-
böndin stæðu fyrir tilnefningu
og kjöri fulltrúa úti um hjer-
uðin til þessa (3.) landsbund-
ar bænda, enda áttu og menn
í sveitum með fundum að geta
kosið sjer fulltrúa utan við
samböndin o. s. frv., alt mjög
óljóst, sem einnig breyttist í
meðförunum. Var nú, eins og
gengur, eigi mikill áhugi á
.þessu víða fyrst í stað, enda
fyrirvari stuttur, á óhentug-
asta tíma (um miðjan vetur)
• og enginn farareyrir ánafnað-
ur fulltrúunum, sem ekki var
,að vænta. Þó voru á stöku stað
kosnir menn til farar, eða ein-
hverjum falið það, sem hent-
ugleika taldist hafa til þess.
^En þá komst alt í einu skratt-
inn í spilið: Forkólfar eins á-
kveðins stjórnmálaflokks, Fram
sóknarflokksins, sáu hjer leik
á borði, í öllum glundroðanum,
hóuðu saman, þar sem þeir
. gátu sínum mönnum til þess
að senda ákveðna stjórnarsinna
á fundinn; hófust þá einskon-
ar „veðreiðar" í sumum sýsl-
um, þar sem stjómarliðar jafn
vel boðuðu fundi á ný, ef þeir
þóttust út undan áður og var
síðan kosið í belg og biðu (sbr.
í Rangárvallasýslu). En þó sló
eitt alt annað út: Fundið var
upp á því, með stoð í auglýs-
ingu undirbúningsnefndar, að
láta hin og þessi f jelög úti um
hjeruðin senda fulltrúa á þenna
„landsfund bænda“, kaupfje-
lög, kvenfjelög, ungmennafje-
lög, nemendafjelög á hjeraðs-
og búnaðarskólanum! Fyrv.
foringi Framsóknarfl. (J. J.),
sem ekki er alveg að baki dott-
inn, og aðrir fylgifiskar hans
í höfuðstaðnum símuðu í allar
áttir og ljetu t. d. kaupfjelög-
in O. fl. tilnefna allskonar sam-
safn af mönnum í Reykjavík,
sem fulltrúa bænda á lands-
fund, — samvinnuskólamenn,
skrifstofumenn á „stofnunum“,
þingskrifara m. m. Þarna voru
og komnir ráðherrarnir sjálfir
og ofan á öllu J. J. kjörinn af
Sambandinu.
Þegar til fundarins kom, sá
,,kjörbrjefanefnd“ sjer „ekki
annað fært“ en að samþykkja
alt dótið — og varð fundurinn
þannig skipaður, ákveðinn og
harð&núinn Framsóknar-meiri-
hluti. Var nú sýnt að hverju
stefndi, og þur^tu kunnugir
eigi að ganga gruflandi að því,
hvernig þessum meirihl. yrði
beitt, samkvæmt stjórnarregl-
um síðustu tíma. Það kom og
þegar í ljós: Forstöðunefndin
hafði ætlað sjer og tilkynti
fundarmönnum, að fundar-
stjórar (2) yrðu teknir fyrir
hvern fund í senn, svo að eng-
inn rígur eða flokkadráttur
gæti átt sjer stað um þá, en
Jónasarliðar heimtuðu þá, að
einn yrði höfuðsmaður allra
funda, sem fundarstjtóri frá
Sambands-aðalfundum, kaup-
fjel.stj. Sig. Bjarklind frá Húsa
vík, svo að eigi yrði vilst á lit
samkundunnar! Sætti þetta
hörðum mótmælum frá hálfu
Sjálfstæðismanna og Bænda-
flokksmanna, og höfðu orð fyr-
ir þeim m. a. Gísli Sveinsson,
Jón í Stóradal, og Runólfur á
Kornsá; vildu þeir halda fund-
inum sem lengst utan við áróð-
ur ákveðinna stjórnmálaflokka.
En það kom fyrir ekki. Meiri
hlutinn (% allra fundar-
manna) samþykti með meiri
ofsa en hyggindum að marka
þenna „Iandsfund" sínu marki.
Mátti segja, að þar með væru
ákveðin örlög þessa svonefnda
„3. landsfundar bænda í feb-
rúar 1935“.
Frá „undirbúningsnefnd"
kom nú fyrir þenna landsfund
frumvarp til laga fyrir „Lands-
samband íslenskra bænda“, er
stofna átti til og skipuleggja
fyrir framtíðina. Frv. var í 10
greinum, en aðalatriði þess fólst
að nokkru leyti í 3. gr., þar
sem lýst er tilgangi sambands-
ins og það ákveðið í síðasta
lið, að það eigi „að starfa óháð
stjórnmálaflokkunum í land-
inu“(!) Allir fjellust á að láta
þetta standa, það kostaði ekki
mikið að hafa það á pappím-
um. Og að öðru leyti varð eng-
inn ágreiningur um orðalag eða
breytingu á orðalagi í öðrum
greinum frv., hvorki í þeirri
nefnd (15 manna), er hafði
málið til meðferðar, nje á fund-
inum alment, — nema um 4.
gr., sem ræðir um sjálft skipu-
lagið, hverir hafi rjett til þess
að vera í þesum fjelagssam-
tökunum, hverir eiga að kjósa
fulltrúa á landsfund bænda og
hverir megi vera þar fulltrúar.
I frv. því, sem fyrir lá, er með-
al annars ákvarðað í þessari
umþráttuðu grein — en um
hana var barist og má segja,
að þau ákvæði ein hafi haldið
öllum fundinum „spentum“ —
að fullrjetti sem meðlimir, til
kosninga og kjörs, hafi (orð-
rjett) „þau fjelög, sem nú eru
starfandi í sveitum landsins,
svo sem samvinnuf jelög bænda,
sambönd búnaðarfjelaga, ung-
mennaf jelaga, kvenf jelög og
nemendaf jelög búnaðar- og al-
þýðuskóla. Ennfremur önnur
þau fjelög, er starfa að meira
eða minna leyti í anda sam-
bandsins“.
Um þessi ákvæði skiftist
nefndin brátt í meirihluta (að-
allega Framsóknarmenn) og
minnihluta. Úr minnihluta kom
fram tillaga frá Bændaflokks-
mönnum, um að allir sveita-
menn kysu fulltrúa (með kosn
ingaraldri), en kjörgengir
skyldu aðeins bændur í sveit-
um og húsfreyjur þeirra (alt
að 5 fulltrúum úr sýslufjelagi).
Tillaga meirihl. var að miklu
leyti í samræmi við hugmynd
hins upprunalega frv., en ætl-
aði þó hverju sýslufjelagi rjett
til með almennum kosningum
að senda 3—4 fulltrúa úr hópi
kjósenda. En ofan á það átti
svo öll fjelagasúpan að koma
og senda fulltrúa frá sjer: Sam
vinnufjelög bænda (sem í hjer-
uðum eru aðallega kaupfjelög-
in), búnaðarsambönd, hjeraðs-
sambönd kvenfjelaga, hjeraðs-
sambönd ungmennafjelaga,
nemendasambönd hjeraðs,
bænda og húsmæðrafjelaga. —
Með þessum hætti var alveg
rifið niður það, sem veitt var
með hinum almenna kosninga-
rjetti, Og þeim mönnum, sem
í þessum f jelagsskap eru, veitt-
ar tvöfaldur eða þrefaldur at-
kvæðisrjetur, auk þess sem ó-
vefengjanleg hætta á truflandi
áhrifum, á þessi sjerstöku sam-
tök bænda, stafar frá þessum
fjelagsheildum, sem hver hef-
ir sitt hlutverkaf hendi að inna
— og alls ekki eru allar óháð-
ar flokkapólitíkinni í landinu.
Er þetta nú orðið lýðum ljóst.
Sjálfstæðismenn, utan nefnd-
ar og í, báru nú fram sína
breytingartillögu, sem fól í sjer
þann greina og sjálfsagða
grundvöll, sem samrýmst gat
meginhugsun þessa sambands:
Að tryggja bændum í sveitum
full og óháð áhrif á samband
og landsfundi. Aðeins sveita-
fólkið án milliliða og með
beinum og einföldum kosning-
arrjetti átti að standa að þessu,
aust við öll önnur tillit en þau
að sinna í sameiningu sínum
hagsmunamálum, hvaða stjórn-
málastefnu sem þeir annars
fylgdu. Fyrir því lögðu Sjálf-
stæðismenn til, að 4. gr. lag-
anna yrði ákveðin á þessa leið:
„Rjett til þess að senda full-
;rúa á landsfund bænda hefir
ivert sýslufjelag. Má senda
baðan 3—5 fulltrúa og skulu
beir kosnir til tveggja ára í
senn. Fulltrúaráðið ákveður
;ölu fulltrúa hverrar sýslu mið-
að við fólksfjölda. Rjett til að
kjósa fulltrúa og varafulltrúa
hafa þeir einir, sem búsettir
eru innan sýslufjelagsins og
vinna aðallega að landbúnaði
sem fastir starfsmenn og eru
21 árs að aldri. Æski 25 kjós-
endur í sýslunni eða fleiri hlut-
fallskosningu, skal hún við-
höfð.
Kjörgengir eru þeir, sem hafa
kosningarrjett. Eigi má fram-
selja umboð til þess að fara
með atkvæði á landsfundi.
Fulltrúaráðið setur nánari
reglur um tilhöfun kosning-
anna, þar á meðal hvort skifta
skuli sýslufjelagi í fleiri kjör-
deildir.“
Þessari tillögu, sem er í
samræmi við fyrri hluta tillögu
meirihlutans, þóttust í rauninni
allir vera sammála, en Fram-
sóknarmenn hjeldu dauðahaldi
í fjelögin. Fylktu þeir mjög
liði við umræðu og atkvæða-
greiðslu, og virtist útlistun
málsins engin áhrif hafa á þá.
Gísli Sveinsson alþm, hafði
aðallega orð fyrir skoðun Sjálf
stæðismanna, en margir aðrir
tóku þátt í umræðunum af öll-
um flokkum. En að þessari til-
lögu, mun og Bændaflokkurinn
hafa hallast, þótt hann, eins
og getið var, bæri aðra fram
í nefndinni. Aftur á móti skip-
aði allur ,framsóknar‘-múgurinn
sjer á móti henni — og var hún
við atkvæðagreiðsluna feld
með 87 atkvseðum gegn 31- —
Var það hreinlega af sjer vik-
ið eða hitt þó heldur. — Með
þessu var þá takmarkinu náð:
Að tryggja það fyrir fram, sem
forðast átti (að nafni), að
ákveðinn stjómmálaflokkur
gæti með kosningarlegu rang-
læti um ófyrirsjáanlega tíð haft
tökin á þessum fjelagsskap og
ráðið á fundum hans. Það telja
Sjálfstæðismenn óhæfu og þessa
samtaka tilraun þar með dauða
dæmda. Vildu þeir því engan
þátt taka í þessu verki, eins
og nú var komið. Þeir, og
reyndar allir frjálsir bændur
í sveit, eiga ekki heima þar,
sem verið er að skapa Fram-
sóknarflokknum nýtt flokks-
þing.
Tillaga meirihlutans var síð-
an samþykt af fundinum með
öllum „framsóknar“-atkvæðun-
um gegn atkvæðum Sjálfstæð-
ismanna og Bændaflokks-
manna. Eftir þau úrslit kvaddi
G. Sv. sjer hljóðs og mælti á
þessa leið:
„I samræmi við það, sem áð-
ur hefir komið fram, og þar
sem niðurstöður þær, sem nú
hafa orðið við atkvæðagreiðsl-
una um skipulagslög fyrir lands
samband íslenskra bænda —
með misjöfnum kosningarrj etti
til landsfundar — að áliti okk-
ar, sem staðið hafa að breyt-
ingartillögu þeirri, er jeg hefi
flutt við 4. gr. laganna, leiða
það óhjákvæmilega af sjer, áð
slíkt landsfundarhald getur
ekki náð tilgangi sínum sem
óháð og frjálst landssambahd
íslenskra bænda í framtíðinni,
þá munum við að þessum dags-
fundi loknum eigi taka frekári
þátt en orðið er í störfum lands
fundarins".
Með þessu lauk þá í raun
og veru þessum landsfundi,
eins og til hans var stofnað.
Heyrst hefir, að Framsóknar-
menn haldi fundarhöldum eitt-
hvað áfram, og hafi jafnvel
haft á orði að „skipa“ eín-
hverja Sjálfstæðismenn í „full-
trúaráð" og „stjórn“, í óheim-
ild og óaðspurt. En slíkt er að
sjálfsögðu markleysa ein, því
að enginn Sjálfstæðismaður
mun vilja að þessu vinna, ems
og í pottinn er búið, nje taka
að sjer stöður hjá þeim „meiri
hluta“, sem kúgar ranglætið
fram.
40000 króna
fundarlaun
fyrir gullið, sem flug-
vjelin týndi.
Það var kona atvinnulauss
snikkara, sem fann gullið, sem
flugvjelin týndi,_ og í fundarlar.n
fekk hún 40.000 króna.
Hún segir svo frá, að liún hafi
sjeð á kassana, sem gullsténg-
urnar voru í, á sunnudag, en ekki
þorað að koma. nærri þeim, vegua
þess að hún helt að þetta væri
einhver gildra. Daginn eftir frjetti
hún um að gullið hefði t.ýnst og
fór hún þá að rannsaka þetta bet-
ur.
Það var auðsjeð að flugvjelin
hafði verið hátt í lofti, þegar gull-
ið fell úr henni, því að þótt jörð
væri friðin, fóru kassarnir á kaf
og sumar gullstengurnar fundust
á 75 centimetra dýpi.
Hugo Junkers,
prófessor, Ijest fyrir skömmu L
Miinchen á 76. afmælisdegi sín-
um. Það var hann sem fann upp
að smíða flugvjelar úr málmi ein-
göngu og liann var stofnanjji
hinna heimskunnu Dessaner-flug-
vjelaverksmiðju.