Morgunblaðið - 09.04.1935, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
menningu Frakklands og yfir til
þess vettvangs mannlegs lífs,
sem Reykjavík heitir.
Þessi flutningur á leikritinu
▼ar fyrir þá sök auðveldari, að
höfundurinn greinir iaf .miklum
akarpleika og skilningsríkri
fyndni milli höfuðskiftingar
mannanna í flokka eftir því,
hvernig þeir snúast við andleg-
um verðmætum, og sú flokka-
skifting er óháð landamærum
og þjóðflokkum. Höf. gerir
grein fyrir þeim mönnum, sem
máttinn hafa til þess að varpa
Ijósi vitsins og tilfinning yfir
einhver mannaleg svið á þann
hátt, að eftir það sjást þau
ávalt í bjarmanum af því Ijósi
á einn eða annan veg. En
á hæla hins snjalla listamans
og hins skarpskygna listskýr-
enda koma — af dómi höfund-
arins — soltnir úlfar kaup-
menskunnar', sem kappkosta
að breyta hinum andlegu verð-
mætum, er áunnist bafa úr
ekauti lífsins, í ógöfugri efn-
isleg verðmæti. Alt þeirra líf
er fölsun og stæling þess, sem
varanlegt gildi hefir. — Hin
breiða fylking meðalmenskunn
ar -— sem Gadarin læknir, kona
hans og dóttirin Sylvie eru full-
trúar fyrir — hafa ekki þrótt
úlfsins til þess að hrifsa til sín
það, sem þau girnast, en þef-
urinn af freistingunni hefir
ekki enn borist að vitum þeirra
en allir hvoftar eru á lofti.
En innan um þessar lítilsigldu
sálir eru á sveimi mannverur
annarar .tegundar, stundum í
líkingu og búningi vinnufólks,
sem að vísu hafa ekki sköpun-
argáfu listamiannSihs,
tamda dómgreind hins ágæt-
asta listskýrenda, en þær hafa
einfaldan skilning göfugs upp-
lags á verðmætunum.
Þessir þættir mannlegs lífs
og mannlegs fjelags eru greidd
ir í sundur á hinn haglegiasta
og skemtilegasta hátt í leik-
ritinu. Og meðferð Leikfjelags
ins er að miklun mun betri en
því hefir tekist með önnur leik
rit undanfarið. Yfirleitt hefir
fjelagið verið óheppið síðiast-
liðna tvo vetur. Fyrst og fremst
hefir langmest farið fyrir
tveimur leikritum, sem hvor-
ugt voru leiksviðshæf — „Mað-
ur og kona“ og „Piltur og
stúlka“ — og annarsvegar hef-
ir fjelagið glímt við Ieikrit,*sem
einhverra hluta vegna eru ekki
þess meðfæri. Má í þeim flokki
tilnefna „Galdra-Loft“ í fyrra
og „Straumrof" og „Nönnu“ í
vetur. En í meðferðinni á leikn
um á sunnudaginn var, varð
alls ekki vart þeirrar aflleysis-
meðvitundar, sem maður áður
fekk eigi varist. Fjölskyldan
sjálf, sem mest hvílir á um úr-
slit sýningarinnar, var yfirleitt
mjög góð. Þess er getið í leik-
skránni, að ýmsir þeir menn,
sem leikið hafi Gadarin lækni,
hafi hlotið miklar sæmdir fyrir
meðferðina á honum. Brynj-
ólfur Jóhannesson á fullar
sæmdir skilið fyrir hvernig
honum tókst hjer. Hiann var
afarskemtilegur, lifandi og
sannur. (Innan sviga og hlest
með eins smáu letri og prent-
ararnir eiga til, skal því aðeins
skotið að, að leikarinn verður
að gæta nókkurrar viarúðar með
hláturinn, sem þann hefir áður
hotað í leik í vetur — jeg held
í Jakobi skómakara). rM*wtha
Brynjólfur Jóhannesson
í hlutverki la&knisins.
Indriðadóttir sýndi með hóf-
samlegum en mjög hnyttnum
aðferðum góðs leikara hvílík
fullkomin auðn og tóm var und-
ir ilmvatnsstokknum, gráum
hárum læknisfrúarinnar. Arn-
dís Björnsdóttir sigldi og með
fullum seglum út úr hlutverki
Sylvie. Þessi leikari hefir hlot-
ið löf flestra þeirra, sem sáu
síðásta leík Leikfjelagsins,
Nönnu. En.' jeg fæ ékki viarist
þeirri meðvitund, að ungfrúin
eigi mikið frekar heima í þem
hlutverkum, sem er á takmörk-
um gamanleiks og gíettnl, held-
ur en í sterkt dramatískum
hlutverkum. Hún er hugkvæm
í kómikk.inni. Þóra Bprg átti
frekar örðugia aðstöðu innan
um hina skvaldursSömu kómikk
heimiíisins, því að þáttur Ame-
lie er þar mikið veigamirini
en annara. Annars háir þiað
Ililgfrú Borg dálítið, að hún
hefír tamið sjer of mikinn á-
h^rsluþunga á sum orð í setn-
j,íslendingar‘‘ hefir Gúðiiiundur
Finnbogason tekið liina dýru
hætti til athugunar, og í ritgerð
sinni um Passíusálma Hátlgríms
Pjeturssonar hefir Halldóí Kiljan
Laxness reynt að draga tfengilín-
ur milli aldarfars og sálmakveð-
skapar 17. aldar. Þó að vafalaust
megi deila um niðurstöðurnar, þá
sýna þessar tilraunir, að verkefnin
eru nóg. Oft hefir mjer fundist,
að ekki væri síður gaman að taka
riddarasögurnar íslensku til bæua;
þar er ímyndunarafl, sem er í
sjálfu sjer fátæklegt, en ei’ engum
böndum bundið; síst af veruleik-
anum; eru því þessar sögur
drauma ígildi, en draumar þykja
nú á dögum hin merkilegustu
gögn til að kanna sáljr manna, og
ætti því að mega ráða nokk»ð af
þessum sögum, ef þær væru skyn-
samlega upp teknar.
Þó að það, sem þessar bókment-
ir segja til um sálarlíf þjóðárinn-
ar á þessum tímum, muni vera
einna merkilegast, þá er þó ekki
þar með upp tabð alt sem af þeim
má læra. Ska] jeg rjett nefna sei:
dæmi, að kveðskapur og sögur
þessara alda gefa töluverðar bend-
ingar um samband Islendinga v;ð
aðrar þjóðir. En þær bendmgar
eru að sumu leyti skrítnar —
nærri því lygilegar. Flestar þjóð-
ir Vesturlanda áttu meiri
menningu við að búa en íslend-
ingar á þessum tímum, og ein-
angrun okkar var óskapleg sam-
anborið við nábýli þeirra og sam-
göngur. En rímur og sögur sýna,
að hver góð frásaga hei'i'r verið
velkomin hingað til lands, ög krot-
náttúra íslendinga sá um, að hún
lcæmist á bókfel] eða pappír.
Reyndin er svo sú, að þegar þjóð-
sagnafræðingurinn fer að slcygn-
ast eftir minjum einhvers ævin-
týrisins í gömlum bókum, þá koma
Islendingar ótrúlega oft við sögu,
þó að aðrar norður þjóðir
bíði þangað til á 19. öld. Hvað
riddarasögur snertú- eru Isleud-
ingar vel hlutgengir' (,og . rmpfir
nokkuð fram yfir það, miðaðv;við
frændur okkar á Norðurlönduinh;
því að þó að þeir þýði ekki mjög,
s.^lfir, þá gera þeir .þessar sögur
að sínum sögum, yrkja í sama
anda. Ef til vill er þó græðgi
þeirra hvergi augljósari en í smá-
sagnaþýðingum frá 16., 17. j)g.18.
ökl. I bókasöfnum er til mikið í
handritnm af þessu tagi, og hefir
það aldrei verið fullkannað, JÞar
ægir öllu saman: helgisöguni, og,,
dæmisögum. ,skemtisögum og skrítl
um; hjer eru í mesta bróðeyní sög
ur frá grísk-rómverskri , fornöld,,
ipiðöldum, siðaskiptatínianiim,.
sögur um konga og kotuuga.
bændur og borgara, að ógleymd-
um munkunum, sem oft fá orð að
beyra. Það er auðsjeð á handrita-
fjöldanum, hve fegnir menn hafa
verið þessum útlendu gestum, og
á 17. og 18. öld sneru menn fjölda
þeirra í bundið mál, ýmist kvæði
(„ævintýrakvæði") eða rímur.
T>ó að fnrðu gegni, bve margt
hefir komist til Islands, þá eru ís-
lensku ,.þýðingarnar“ ærið skörð-
óttar Það er einkennileg og ó-
skemtileg tilviljun ,að þjóð, sem
varð jafn uppfull af riddarasög-
urh og fslendingar, skyldi aldrei
kynnast sögumnn um graabnn
helga. Þá er það og líkast álögum,
að: við skýldum ekki eignast við-
unjandi þýðingu af sögunum um
Tristran. Hitt er síður að xrndra,
að íslendingar á 17. öld virðast
ekkert veður hafa áf skáldskap-
ai'-stórvirkjum samtímans, svo sem
leikritagerðinni, en þá höfðu þeir
fphgíð einökuniriá,' ög Danir ekki
aflögufærir í bókmeritálegum efn-
um. En méð Eggért Ólafssyni fara,
íslendíngar að horí'a bæði hærra.
og víðar. Björp Þóriólfsson telur
líkpr tiþ að kvennalo.f mansöngv-
an;pa,.hafi að drjúgu; leyti. orðið
fyfir. áhrifnm; úr suðlægári skáld-
skap, og sjéu Hárisamenn í
BjÖrgvin '■} eitma líklegástir milli-
bðir. Þó ; á-ð þettá mál sje varla
uægilegá riökriin stritt' (éri þau eru
ef fi! vil' ekki tilj', þá ér þetta
sennilegt, svö larigt sem það nær.
Á samgöngur við Þýskalarict
bertda Pótitusnmnr, sérn ortar eru
eftir þýskri boh,, og í 8kóg(^r:
kristsrímum er ymislegt, sem
bendir í söirju át.t, Og líklegast
telur Björrt, að, þýskar bókmentjr
hafi orðið Einari fóstra til upp-
örvunar, er bann orti Skíðarímu.
1 íslenskum bókum, sem varða 16.
öldina, má benda á margt af sama
tagi, en jég skal riefna það, sem
síður er kunnugt, áð í hándritum
eru til þýðingar sriiásagria (,,æv-
intýra“) frá því um 1600 og laust
ingum, þar sem hans er ekki
þörf. Lagfæring á þessu mundi
breyba verulega áhrifum af
leik hennar, sem oftast er gott
um. Gunnþórunn Halldórsdótt-
ir, sem ljek vinnukonuna, fjell
fyrir þeirri freistingu að halla
sjer oflangt til hinnar kómisku
hliðar. Hjer verður alt að und-
irstrykast með sjerstakri var-
úð vegna þess hlutverks, sem
vinnukonunni er ætlað í leik-
ritinu.
Það er a,lveg sjerstaklega
ánægjulegt iað geta sagt um
leik á leiksviði voriu, að á hon-
um hafi hvergi verið viðvan-
ingsbagur. Karlmennirnir fjór-
ir, sem eigi hafa fyr verið
nefndir — Gestur Pálsson, Al-
fred Andrjesson, Valur Gísla-
son og Þorst. Ö. Stephensen —
tóku allir með myndiarskap á
sínum efnum.
Frágangurinn á leiksviðinu
var með þeim ósmekklega hætti
og með þeim glannalega lita-
samsetningi, sem vænta mátti
taf Gadarin-fjölskyldunni. Páll
Skúlason, sem þýðingu leikrit-
isins hefir annast, gerði hana
lipra og lifandi en óþarflega
Reykjavíkurlegia. — Beinlínis
nauðsyn virðist t. d. ekki vera
á því, að tala um „að skella
manni út af fiatningunni“.
Óhikað og afdráttarlaust er
hægt að ráðleggja mönnum að
fana og horfa á leikinn. Þeir
eru vissir með að skemta sjer
og þeir geta sótt þangað meira
en skemtun, ef þeir kunna að
leggja hlustir við.
R. E. K.
jar eftiiy sem berlega eru snúnar
úr þýsku. Þar á meðal má nefna
dýrasagnasafnið Kalila og Dimna,
sem í öndverðu ef komið frá Ind-
landi, en var þýtt á flestir t.ung-
ur, sem Hggja milli þess og Is-
lands.
Sambandið við England kemur
í ljós í Jónatasrímum. Efni þeirra
er tekið úr dæmisagnasafninu
Gesta Romanorum, og eins og ýms
smáatriði sýna, einmitt ensku
handriti þess. En bæði þessi frá-
sögn og ýmsar helgisögur og dæmi-
sögur, sem snúið var úr ensku a
14. eða 15. öld, benda frekar til
kirkjunnar manna en kaupmanna,
enda voru bjer nokkrir enskir
biskupar á þessu tímábili, en ensku
kaupmennirnir líklega lítið upp á
bókarament. Frekar mætti búast
Við áhrifum þeirrá á lýriska
kvæðagerð, ’ en það mál er alveg
órannsakað; áð jeg ætla. Jeg vil
benda h.jer á. að hrynjandi og
Vísuorðaskipun í kvæðiskorni síra
Rigfúsar „um veraldarinnar bof-
mennsku“, sem er á þessa leið:
Voru menn. og vissa eg það,
volduglegir í mörgum stað,
bölda f-jöldinn hnje þeim að,
heimurinr. og Fortúna,
eru þeir bUrtu núna,
líkis.t mjög mikið þessari ensku
vísu:
This worldis love is gon a—wai,
so dew ori grasse in someris dai,
few ther beth, weilawai,
that, lovífh Groddis lore.
Skákþing
Norðlendinga.
Ú r s 1 i t
Akureyri, sunnudag.
Skákþingi Norðlendinga rar
slitið í dag með kaffisam<1 rykkju,
að Hótel Akureyri. Viningar urðu;
að lokum sem hjer segir: Fyrstii
flokkur: 1. Sveinn Þorvaldsson,
8 vinningar af h; 2. Guðbjartur
Vigfússon, 7 vinriingar; 3. Stefán
Sveinsson ðVá vinning; 4. Guð-
mundur Guðlaugsson 5 vinningar-
5. Haukur Snorrason 4% vinning-
ur; 6. Jón Sigurðsson 414 vinn-
ingur; 7. Guðmundur Eggera 3
vinningar; 8. Jón Sörenson 3 vhm
ingar; 9. Þórir Guðjónsson 2yz
vinningur; 10. Víglundur Möller
2 vinningar.
Annar flokkur: 1. Hjálmar
Theódórsson, 10 vhmingar af 12 j
2. Unnsteinn Stefánsson, 9 vinn-
ingar; 3. Björn Axfjörð, 8 vinn-
ingar; 4. Júlíus Bogason, 7y2 vinn-
ingnr; 5. Jón Ingimarsson, 7 vinn-
nigar; 6. Ragnar Skjóldal, 7 vinn-
ingar; 7. Guðmundur Eiðsscn 614
vinningur; 8. Arnljótur Ólafsson
6V2 vinningur; 9. Gunnlaugur Sig-
urbjörnssön, 6 vinningar; 10.
Marteinn Björnsson, 3ý2 vinning-
ur; 11. Steindór Kristjánsson 314
vinningur; 12. Ölver Karlsson, 2
vinningar; 13. Eggert Pálsson V/z
vinningur.
Verðlaun blutu þeir hinir bæstn
í bvorum flokki. * F. Ú.
Af veiðum komu í gær EgiII
Skallagrímsson með 105 föt lifrar
og Snorri goði með 321 föt lifrar.
En hvemlg á þeirri líkingu
stendnr, skal1 jeg ekki segja nm
að svo stöddu.
Um áhrif frá öðrum þjóðum
skal jeg ekki fjölyrða. <Frönsku
áhrifin eru vitanlega mest um
1300, en fara síðan minkandi, enda
munu þau að allmiklu leyti bafa
átt sjer stað gegnnin milHliði, sem
erfitt er að rekja. Norðurlönd
lögðu aftur á móti nærri því það
eina, sem þau áttu til, danskvæð-
in, en þan hafa raunar haft víðtæk
áhrif, sem nu er erfitt að rekja,
enda mest neðanjarðar. Af sýni-
legum áhrifum þeirra er senni-
lega fyrirferðarmestur þáttur sá,
sem þau hafa átt í sköpun rímn-
anna.
Jeg hef nú nefnt fáein atriði af
fjölmörgum, sem ættu að sýna, hve
margt getur komið í ljós við rann-
sókn þessara efna, hlutir sem hafa
miklu víðtækari þýðingu en ætJa
mætti í fyrstu. Fyrir því er mik-
ils um vert, að þær greinir ís-
lenskra bókmenta, sem myrkast er
iyfir, sjen vél kannaðar, og á Björn
Þórólfsson þakkir skilið fyrir það,
sem hann hefir lagt til þeirra
mála. Æskilegt er, að annar mað-
ur tæki við, þar sem hans hók
hrýtur, og gæfi yfirlit yfir rím-
uraar á síðari öldum. Þá bíða ridd
arasögur og aðrar ýkjusögur þess,
að þeim sje tekið tak. Og þannig
mætti halda áfram að telja upp,
eitt af öðru.
Framh.