Morgunblaðið - 13.10.1937, Blaðsíða 5

Mlðvikudagur 13. okt. 1937,
M
zizi jP&orgtmMaftld _
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Rltstjörar: Jön Kjartansson og Valtýr Stefánsson CábyrgOarmaOur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjörn, auglýsingar og afgreiBsla: Austurstræti 8. — Slmi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 A mAnuBI.
í lausasölu: 15 aura eintaklB — 25 aura meB Lesbök.
í _____________________________________________
HVAR ER GRUHDVÖLLURIMN?
PAÐ er undarleg náttúra í
Alþýðuflokknum. Annan
■daginn malar hann eins og gæl-
inn húsköttur, hinn daginn
livæsir hann og klórar. í| alt
.sumar hefir hann verið að
nugga sjer upp við Kommún-
ista. Nú veltir hann yfir þá
skömmunum. Og samtímis því,
:sem setið er að samningum við
Pramsókn, eru smávægilegustu
átyllur notaðar til fúkyrða. Það
»er ekki ’trúlegt, að Alþýðuflokk
urinn elski óvini sína. Hitt er
,-alveg sýnilegt, að hann hatar
„vini“ sína.
Alþýðublaðið fyllist mikilli
reiði í gær yfir því, að Sjálf-
stæðisflokknum var gefinn kost
ur á að ráða vali varaforset-
-anna á Alþingi. Telur það, að
þetta „hægri bros“ g.eti haft
mjög alvarlegar afleiðingar, því
ekki gje hægt að treysta „íhald-
inu“ „sem heiðarlegum og á-
byrgum stjórnmálaflokki". En
jafnframt birtir blaðið viðtal
við formann Alþýðuflokksins,
Jón Baldvinsson, þar sem hann
lýsir því yfir, að þetta hættu-
lega ,,hægribros“sjeupphaflega
frá sjer runnið. Þess vegna bitn-
ar öll vonska blaðsins fyrst og
fremst á Jóni Baldvinssyni. Það
sem hjer var um að ræða, var
eftir því sem J. Bald. segir, ekki
annað en það, „að breyta for-
setakosningum Alþingis í svip-
aða átt og tíðkast hjá Norður-
iandaþjóðunum, en forsetar eru
þar kosnir úr öllum höfuðflokk-
um þinganna“.
Þegar ekki stærra atriði en
þetta er gert að slíku fjand-
skaparmáli, að samstarfsflokkn
um er úthúðað, og jafnvel ekki
skirst við, að setja sinn eigin
flokksformann í gapastokk, virð
ist það ekki spá góðu um samn-
ingalipurðina, þegar farið verð-
ur að gera upp ágreininginn um
ihin stærri mál.
Framsóknarflokkurinn telur
sig berjast fyrir hinni „friðsam-
legu þróun“ í þjóðlífinu. Al-
þýðuflokkurinn eyddi öllum
kröftum sínum í það undan-
farið sumar, að sameinast yf-
irlýstum ofbeldisflokki. Þótt Al-
Jjýðublaðið sje nú farið að senda
Kommúnistum tóninn, hafa all-
ir læsir menn á íslandi daglega
liaft fyrir augum gyllingar
blaðsins á ágæti Kommúnista,
smjaður þess og undirlægjuhátt.
Mestu ráðamenn Alþýðuflokks-
jns hafa lýst því yfir, að þeir
yæru fúsir til að leggja flokk-
inn niður, ef Kommúnistar vildu
láta svo lítið, að ganga til sam-
fjelags við þá. Meðan verið er í
þessu makki hjer heima fyrir,
-er formaður Kommúnistaflokks-
ins austur í Moskva, að sækja
fyrirskipanir um hvað gera
skuli. Heldur Alþýðuflokkur-
inn, að menn sjeu búnir að
;gleyma því, að hann vildi fórna
sinni eigin tilveru til þess að fá
að renna saman við flokk, sem
öllum er vitanlegt, að stjórn-
að er frá Moskva? Halda Fram-
sóknarmennirnir, að Kommún-
ista-daður Alþýðuflokksins full-
nægi kröfum Framsóknarkjós-
enda um þá „friðsamlegu þró-
un“, sem gerð var að aðalvíg-
orði flokksins í kosningunum?
f samræmi við hina „friðsam-
legu þróun“ hefir Framsókn nú
tekið ákveðna afstöðu gegn ó-
löglegum vinnudeilum. Hvernig
hefir samstarfsflokkurinn kom-
ið fram í þessum efnum? Þegar
í hinni fyrri vinnudeilu vítti
Tímadagblaðið harðlega aðfar-
ir Alþýðuflokksbroddanna. En
um kyndaradeiluna er það að
segja, að jafnvel Alþýðuflokks-
menn viðurkenna, að hún hafi
verið það vitlausasta uppátæki í
vinnudeilum, sem sögur fari af
nokkurs staðar í heiminum.
Formaður Framsóknar hefir
bent á hið „gamla góða ráð“ —
að spara. Hvernig á að fram-
kvæma sparnaðinn í samstarfi
við sósíalista? Það er alveg
sama hvort litið er á áhrif
þeirra á löggjafarstarfið, eða
verk þeirra í þeim bæjarfje-
lögum, sem komist hafa undir
stjórn þeirra. Alsstaðar sama
sagan: fyrirhyggjuleysi, fjár-
bruðl, vandræði!
Og svo er þjóðnýtingin. —
Hvernig ætlar Framsókn að
sporna gegn þjóðnýtingu í sam-
starfi við flokk, sem hefir sett
þjóðnýtingu efst á starfsskrá
sína, og lifir í eilífum ótta við
atkvæðatap, ef þessari starfs-
skrá er ekki fylgt?
Hvar er yfirleitt grundvöll-
urinn fyrir hinu áframhaldandi
samstarfi stjórnarflokkanna?
Og hvernig líst Framsókn á
samkomulagið, þegar jafnvel
hin smávægilegustu atriði eru
gerð að fjandskaparmálum af
samstarfsf lokknum ?
Valur 1. og 2. flokkur. Æfing
í kvöld kl. 9 í íþróttahúsi Jóns
Þorsteinssonar.
Glímufjelagið Ármann hjelt í
fyrrakvöld samkomu fyrir alla
flokka fjelagsins og sátu, hana
um 200 manns. Veitt voru verð-
laun frá mótum í sumar og vor:
Flokkakepni í fimleikum, sem
unnin var af fimleikaflokki fje-
lagsins, Róðrarmóti Ármanns og
Róðrarmóti Islands, og ennfrem-
ur frá innanfjelagsmótum í
frjálsum íþróttum og sundi og
kappglímu, um drengjahornið.
Súndflokkur Ármanns færði Þór-
arni Magnússyni að gjöf vandað-
an bikar, gerðan af Marteini Guð-
mundssyni trjeskurðarmeistara.
Hefir Þórarinn starfað í 10 ár
með sundflokknum af mikilli elju,
og fylgdu bikarnum þakkir fyrir
það starf hans. Eftir að staðið
var upp frá borðuin var stiginn
dans af miklu, fjöri fram eftir
nóttu.
MORGUNBLAÐIÐ
Hvers vegna
Reykvíkingar fylgja
S j álfstæðisflokknum
O igur Sjálfstæðismanna
^ við Alþingiskosningarn-
ar 20. júní s.l. hjer í Reykja-
vík, er þeir fengu h. u. b.
10140 atkvæði 0£ þar með h.
u. b. 2000 atkvæðum fleira
en allir hinir flokkarnir til
samans, var svo ^læsilegur,
að ýmsum hefir virst hann
þurfa skýringar við.
Sjerstaklega er það kunn-
ugt, að þessi úrslit komu
forustumönnum rauðu flokk
anna mjög á óvart. Hafa
þeir síðan lagt sig mjö.e:
fram um að finna á ósigri
sínum einhverjar þær skýr-
ingar, sem sýndu, að hann
væri ekki að kenna óhæfni
þeirra sjálfra og stjórnmála-
stefnu þeirra til að ráða
fram úr vandamálum þjóð-
fjelagsins.
Meðal þeirra, sem látið hafa
uppi álit sitt um þetta, er rithöf-
undurinn Halldór Kiljan Laxness,
sem víkur að þessu í 5. liefti
þessa árgangs tímaritsins Rjettar
í grein, er hann nefnir Kosninga-
lærdómar. Ritsmíð þessi er að
ýmsu leyti eftirtektarverð, en
einkanlega þó ummælin um kosn-
ingarnar hjer í Reykjavík. Því að
ætla má, að Halldór hafi látið þar
uppi einmitt þá skoðun, sem inni
fyrir býr hjá helstu forustumönn-
um rauðu flokltanna, þó að hann
með bersögli skáldsins segi hana
með skýrari orðum en æfðari
stjórnmálamenn mundu hafa gert.
Ummælin eru; á þessa leið:
„Hjer í Reykjavík lokkar
íhaldið með ölmusum og allra
handa mútum eða hótunum
einkum það fólk sem sefur
andlegum fastasvefni, fólk
sem, er neðan við normal-skyn-
semi, vitfirringa, fábjána,
sjúklinga og allskonar aum-
ingja, bónbjargafólk af öllum
tegundum, skoðunarlaust
kvenfólk, sljó gamalmenni;
með svo blygðunarlausum
ruddaskap, að sæmilegum
mönnum hrýs hugur við, er
öllum þessum aumingjum á
kjördegi sópað út úr skúma-
skotum, sínum, og dregnir eins
og varnarlausar skepnur upp
að kjörborðinu og látnir kjósa
þar umboðsmenn heildsölu-
kaupmanna og gjaldþrota-
braskara".
Skáldið gerir að vísu ekki grein
fyrir, hversu; margir sjeu í hvor-
um hópnum, heildsölukaupmann-
anna og gjaldþrotabraskaranna,
sem öllu stjórna, annarsvegar og
hinna margvíslegu tegunda aum-
ingja hinsvegar. En væntanlega
eru heildsölukaupmennirnir og
gjaldþrotabraskararnir ekki fleiri
en 130, og eru þá skepnurnar
varnarlausu ekki færri en 10.000.
Því fer vitanlega fjarri, að í
alvöru sje eyðandi orðum til and-
svara þessum fullyrðingum skálds
ins um andlegan hag yfirgnæf-
andi meirihluta reykvískra kjós-
enda.
En engu að síður eru; þessi um-
mæli mjög eftirtektarverð. í þeim
kemur sem sje óvenjulega skýrt
fram sá hugsunarþáttur, sem er
einn meginþátturinn í allri stjórn-
málabaráttu rauðu flokkanna.
Eitt helsta áhugamál þeirra er
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Eftir Bjarna
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiii
að hneppa alt í stjórnarfjötra,
„skipule,ggja“ allar gerðir borg-
aranna, svo að hvergi verði rúm
fyrir frjálsa framkvæmd nje
frjálsa hugsun. Þessi vilji til að
hafa forsjá fyrir öðrum og láta
ekkert vera komið undir dugnaði
þeirra og manndómi á einmitt ræt-
ur sínar að rekja til hugsunar-
háttar slíks, sem lýsir sjer í hin-
um tilvitnuðu ummæium.
Það er ósköp eðlilegt, að þeir,
sem telja allan þorra manna sofa
andlegum fastasvefni, vera neðan
við normalskynsemi og láta fara
með sig sem varnarlausar skepn-
ur, vilji bjarga þessum aumingj-
'um. Og björgunin hlýtur fyrst og
fremst að vera í því fóigin, að
vesalingarnir fari eliki sjálfir með
sín eigin mál, heldur einhverjir
aðrir. En hverjir eru hæfir til
þess að ráða svo vel fari ? Yitan-
lega ekki aðrir en þeir, sem eru
þeirn mun skynsamari en fjöldinn,
að þeir hafa sjeð hvílíkir dauðans
aumingjar allur fjöldi manna er.
Rauðu herrarnir sýnast að vísu
ganga út frá, að í þessum skyn-
samari flokki sjeu ekki einungis
þeir sjálfir, heldur einnig nokkrir
heildsölukaupmenn og gjaldþrota-
braskarar. Slíkt veldur þeim samt
engum vanda, því að þar sem
þeir sjálfir eru óeigingjarnir hng-
sjónamenn, þá sýna nöfnin, sem
hinum eru valin, að þar er nm að
ræða eigingjarna braskara, sem
vilja öllum öðrum illa.
Að öllu þessu athuguðu virðist
hinum rauðu mannvinum ekki
vafasamt, hverjir það sjeu, sem
eigi að fara með ráðin yfir þeim
alskonar aumingjum, sem fjöld-
ann mynda.
En svo skeður það furðulega,
að skepnurnar vilja ekki viður-
kenna, að þær sjeu skepnur og
aumingjarnir ekki láta mannvin-
ina fá yfirráðin. Við þetta verða
mannvinirnir eðlilega svo hissa, að
þeir vita ekki sitt rjúkandi ráð og
kunna sjer til huggunar það eitt
að útmála nú sem rækilegast, hví-
líkur munur sje á sjálfum þeim
og vesalingunum, er höfnuðu
forsjá þeirra.
Trúiu á eigið ágæti og hin al-
gera fyrirlitning á fjöldanum og
hæfileikum hans til sjálfsbjargar
hefir gert þessa menn svo bliiida,
að þeir sjá ekki, að það hefir sín-
ar eðlilegu sögulegu ástægur,
hversu erfitt þeim hefir orðið að
ná yfirráðum hjer í Reykjavík.
Þeir gleyma því, að hugsunar-
háttur þeirra er engan veginn
nýr. Hann var engu síður ein-
kenni og höfuðröksemdin fyrir
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Benediktsson
einveldinu og einokuninni gömlu,
en þeirra eigin stjórnarstefnu.
Orðtak einvaldskonungsins gamla:
„Vjer einir vitum“, lýsti, að vísu
með færri orðum og á tiginmann-
legri hátt, alveg sömu hugsuninni,
sem kemur fram í hinum tilvitn-
uðu ummælum skáldsins frá Lax-
nesi. Hjá báðum er allsráðandi
fyrirlitningin fyrir skoðunum ann-
ara og hæfileikum þeii’ra til að
sjá sjálfum sjer farborða.
En þótt þessum Iiugsunarhætti
væri samfara góðvild og vilji til
vellíðunar almennings ekki síður
hjá einvaldskonungunum gömlu
en rauðu herrunum nú á dögum,
þá varð stjórn þeirra til niður-
dreps andlegri o,g efnalegri menn-
ingu. Menn höfðu þá þau ráð til
bjargar að taka völdin af ein-
völdunum og láta þau í liendur
borgaranna sjálfra, ]). e. láta þá
sjálfa ráða sínum málefnum.
Eitt fyrsta merki þessa vaxandi
frelsis borgaranna hjer á landi
voru kaupstaðarrjettindi Reykja-
víkur, sem henni voru veitt fyrir
rúmum 150 árum. Reykjavík varð
þannig til í beinni baráttu við
þenna forsjónar-hugsunarhátt. —
Enda hefir hann aldrei átt vin-
sældum að fagna hjer í bæ. Stjórn
bæjarins liefir ætíð verið í hönd-
um þeirra, sem liafa talið sjer
skylt að stuðla að frelsi borgar-
anna og möguleikum þeirra til
sjálfsbjargar. Þetta liefir orðið til
þess, að Reykjavík hefir verið
oddviti í öllum gagnlegum fram-
kvæmdum hjer á landi um ára-
tuga ef ekki aldar skeið.
Reykvíkingum sjálfum er það
ljóst, að tilvist bæjarfjelags
þeirra, vöxtur þess og viðgangur,
hefir frá öndverðu livílt á þessu
trausti til hins einstaka borgara,
manndóms hans og sjálfsbjargar-
hæfileika. Þess vegna er Reykja-
vík enn í dag sterkasta vígi þeirra
manna, sem trúa á dug o.g dáð
einstaklingsins og þar með fjöld-
ans, og um leið öruggasta varnar-
virkið gegn algerum yfirráðum
þeirra, sem líta á allan þorra
samborgara sinna sem fábjána og
varnarlausar skepnur.