Morgunblaðið - 24.11.1937, Blaðsíða 4

MORGUNBLAÖIÐ
Miðvikudagur 24. nóv. 1937.
Forsenöur próf. ör. H. Mosbech
fyrir Öómi hans
AÐUR en prófessor Mosbech fór aftur hjeðan í
vetur sem leið, ljet hann guðfræðideildinni eft-
ir sundurliðaðar forsendur fyrir dómi sínum
Guðfræðideildin fór þess á leit fyrir mörgum dögum
við kenslumálaráðherra, að hann birti þessar forsendur,
eins og forsendur prófessors Nygren, en ráðherra hefir
ekki enn fengist til þess.
Prófessorar deildarinnar hafa því beðið blöðin fyrir
birtinguna. Þýðingin er eftir þá, en Morgunblaðinu hefir
einnig borist frumritið.
A. Dómar um ritgerðir þær,
sem hafa verið afhentar
1. Auðkenni „Gestur Geira-
son“ (BIs. 289).*
Höfundur byrjar á því að út-
skýra úrlausnarefnið mjög
nákvæmlega, og kemst þá að
þeirri rjettu niðurstöðu, að
sjerkenni kristindómsins beri
að skilja svo, sem meginatriði
kristindómsins. En þær vonir,
sem vakna við þessi skarplegu
inngangsorð, um ljósa og skipu-
lega efnismeðferð, bregðast,
þegar framhaldið kemur. Höf.
ræður yfir ljettum og liprum
stíl, sem stundum getur bein-
línis orðið þrunginn skáldlegum
krafti. Hann getur dregið upp
fagrar myndir, sem eiga vel við
og hjer og þar í ritgerðinni
koma greinilega fyrir ýms góð
og gild úmmæli um einstök at-
riði. Grein eins og II, 3: „Vjer
sjáum dýrð hans“, minnir víða
meir á prjedikun en vísinda-
lega ritgerð. En hinsvegar verð-
ur því trauðla neitað, að hinn
lipri penni höfundarins hafi
leitt hánn í hættu. Framsetning
hans verður oft all-sundurlaus
og þannig, að hann hleypur
nokkuð úr einu í annað. T. d.
um það má nefna, að í I, 1,
kaflanum um boðs'kap Jesú, er
fyrst lýst gildi prjedikunar
Jesú fyrir hina fátæku, því
næst koma nokkur orð um
líkningar Jesú og búninginn
yfirleitt, sem hann velur kenn-
ingu sinni, þá er (bls. 22) um-
sögn um vandamálið mikil-
T,æga, gildi persónu Jesú fyrir
boðskap hans — í 12 línum(!)
— þá er ritað um starf Jesú í
Galileu, spurninguna um það,
hvort hann hafi verið mikil per-
sóna, afstöðu hans til Jóhann-
esar skírara, grískan hugsun-
arhátt, sem kunni að birtast í
boðskap hans, hvort orð Jesú
sjeu rjettilegu eignuð honum
og afstöðu Jesú til gamla testa-
mentisins. Og enn verra er það,
að mælskublærinn á framsetn-
ingunni verður því oft vald-
andi, að annað hvort er dregið
úr raunverulegum úrlausnar-
efnum, eða þau líða með öllu á
burt, eins og mjer kemur fyrir
sjónir t. d. í I, 2. í kaflanum
um guðsríkið. Þar er eitthvað
mjög óljóst við framsetninguna
og óákveðið. Óskýrleikinn staf-
ar oft af því, að höf. virðist
engan veginn hafa gert sjer
ljósa grein fyrir muninum mik-
* Þ. e. S. E.
ilvæga á ,,liberölum“ og „ortó-
doxum“ skilningi á þeim vanda-
málum sem hann fæst við. Það
kemur í ljós aftur og aftur í
kaflanum II, um Kyrios Christ-
os. Höf. vitnar þar til atkvæða-
manna frá báðum stefnunum,
og oftast svo, að hann lætur
ekki skýrt í ljós, hvort hann
er með eða móti. Hann virðist
ætla sjer að sameina bæði sjón-
armiðin og lendir því oft úti í
mjög þokukendum dómi:„Bæði
— og“. Það skilst fyrst í lok
ritgerðarinnar, að höfundur
hafnar ortodoxa skilningnum.
Skortur hans á glöggsæi veldur
því einnig, að fjöldi af end-
urtekningum kemur fram, og
stundum virðist beinlínis eins
og hann sje altaf í sama farinu.
Slakastur er þó kafli III, þar
sem höf. svarar tveimur síðustu
atriðunum í verkefninu, sem
gefið var (kenningu kirkjunnar
og kristindómsboðun nútím-
ans). Eftir fyrirsögn hans að
dæma, ætlar hann að rita um
guðsríkið og Kristfræðina „í
uppruna þeirra og meðferð
kirkjunnar“, en í raun og veru
©r aðeins gerð grein fyrir skoð-
un Nýja testamentisins í þess-
um efnum (og er að nokkuru
endurtekið það, sem sagt var í
kaflanum á undan). Því næst
er nútímaskilningurinn borinn
saman við hana og það venju-
lega með þeim hætti, að hann
er látinn laga sig eftir ummæl-
um Nýja testamentisins. En út
í alla þróun trúarkenninga
kirkjunnar Um þetta er nálega
ekkert farið, enda þótt það
hefði legið mjög beint við að
því er kemur til Kristfræðinnar.
í kaflanum um guðsríkisvanda-
málið nú á tímum koma heldur
ekki nægilega skýrt fram sem
andstæður báðar skoðanirnar:
Heimsslitaskoðunin og skoð-
unin um guðsríkið hjer á jörðu,
nje heldur hinar ýmsu afleið-
ingar, sem af þeim verða dregn-
ar. Að vísu kemur auðvitað
fram tilraun í þessa átt. Þegar
rætt er um friðþægingarkenn-
inguna, er aðeins lauslega
drepið á kenninguna um sub-
jektiva friðþægingu, enda þótt
hún ætti minni umtal skilið,
miðað við gildi hennar fyrir nú-
tímakristindóminn, og gildir
hið sama um það, hvort sem
höf. fellir sig við hana eða ekki.
Prjedikuninni hafa verið gerð
mjög stutt skil (6 bls.). Höf.
krefst hljóðs um það, að prje-
dika skuli fagnaðarerindið án
þess að nokkuð sje undan felt
og kristindóminn sem gagn-
stæðan skynseminni.
Kenning kirkjunnar og prje-
dikunin verða þannig allmjög
útundan, og hefði þá átt að
mega gera sjer von um það, að
kaflarnir er vörðuðu Nýja
testamentið og eru tveir fyrstu
höfuðkaflarnir og talsverður
hluti af þriðja kaflanum,
hefðu borið vitni um grund-
vallaða þekkingu á meðferð
þeirra vandamála á sviði Nýja
testamentisins, sem höf. fæst
við. En því fer fjarri að mínum
dómi. Að sönnu þekkir höf.
nokkuð af bókmentum liberal-
rar guðfræði, en greinargerð
hans á þeim sjónarmiðum, sem
þar birtast, er mjög áfátt. T. d.
um það má nefna, hvernig farið
er með spádóm Jesú um kvöl
hans og dauða, og með upprisu
Jesú. Vera má að þetta stafi af
því, hve höf. hneigist til orto-
doxrar stefnu, en það getur þó
ekki leyst hann frá því, að
lýsa rjett liberölum sjónarmið-
um, og hrekja, ef honum býð-
ur svo við að horfa.
2. Án auðkennis (A—Ano-
nym (BIs. 188).*
Hof. hefir auðsjáanlega átt
í vandræðum með að
skilja verkefnið og hefir því
fyrst 47 bls. forspjall. Ræðir
hann þar spurninguna um al-
gildi kristindómsins og afstöðu
hans til annara trúarbragða, og
það vandamál, hver sje kjarni
kristindómsins samkvæmt skiln-
ingi 1) kaþólskra manna, 2)
Biblíutrúar-Mótmælenda, 3)
Eitschls, 4) Harnacks og 5)
Loisy’s. Jafnframt fræðir hann
spurninguna um það, hve langt
söguþekking fái náð og um
kristindóm og trúarbragðasam-
steypu. Þessar hugleiðingar
bera vitni um töluverðan lest-
ur og þekkingu á skoðunum
seinni tíma guðfræðinga, en
verður þó að vísast að teljast
fara ofurlítið á snið við það,
sem ætlast var til, þegar verk-
efnið var gefið. Að lokum
markar þó höf. viðfangsefnið
alveg rjett með því að telja það
fólgið í því, að gefa yfirlit yfir
meginatriðin í kristilegri trú-
fræði og siðfræði og leggja
Nýja testamentið til grundvall-
ar, en jafnframt vill hann á-
kveða sjerkenni kristindómsins
með samanburði við gyðing-
dóminn.
Fyrst tekur hann þá til með-
ferðar afstöðuna til lögmálsins,
og leiðir það í ljós, að Jesú
komi að vísu ekki fram með
neitt beinlínis nýtt, en segi þó
frá hinu gamla og alkunna með
alveg nýjum hætti. I næstu
* Þ. e. B. K.
greinum hallast hann að skoð-
unum Bultmanns og Karls Holl
og vekur athygli á þróuninni
dýrmætu upp yfir gyðingdóm-
inn, sem er í því fólgin, að
Jesús boðar, &ð Guð sje faðir-
inn, er fyrirgefi börnum sínum;
og er því fagurlega og rjett
lýst, hvernig Jesús leit á menn-
ina eins og Guðs börn. Aftur
á móti sýnist síður eiga hjer
heima, • að greinargerðin fyrir
hugsunum Jóhannesarritaranna
um það, að Jesús og faðirinn
sjeu eitt, og fyrsta vísinum að
þrenningarlærdóminum.
Næsti kafli, um guðsríki eftir
prjedikun Jesú, hefir tekist sjer-
lega vel. Hann hefst með yfir-
liti yfir heimsmyndunarkenningu
Persa, til þess að undirbúa skiln-
ing á guðsríkishugmyndum síð-
gyðingdómsins, og síðan kemur
sjerlega góð og skýr greinargerð
um hin tvö höfuðsjónarmið í prje-
dikun Jesú. Aftur á móti hefir
næsti kafli, umi trúarlærdóma Páls,
tekist miður. Hann er fremur
sundurlaus og ósamstæður. Fjöldi
atriða er dreginn inn í efnið,
jafnvel nútímahöfundar eins og
Freud og Bernh. Shaw, og fram-
setningin er ekki altaf ljós, þar
sem hún er um of hlaðin tilvitn-
unum í Pál. Sambandið við það
næsta á undan er ekki heldur al-
veg 1 jóst, nema hvað höf vill sýna,
að friðþægingarkenning Páls (í
subjektivri merkingu) sje í raun-
inni í samhljóðan við skoðun Jesú
á fyrirgefandi kærleika Guðs.
Sama óskýrleika gætir í næsta
kafla: Kenningu Páls og Jóhann-
esar á ,lífinu‘, en hún á einnig að
vera í samhljóðan við boðskap
Jesú um guðsríkið. í kafla um ,,sið
fræði Jesú“ er hún talin vera að
mestu fólgin í „universalisma“ og
boðun kærleikssamfjelagsins, sem
leiðir af hinu nýja lífi í guði. Yfir-
leitt flytja þessir kaflar aðeins
skoðanir Nýja testamentisins í nú-
tímabúningi, stundum í andstæðu
við gyðingdóminn, en án þess að
tekið sje tillit til kenningar kirkj-
unnar síðar og án þess að getið sje
um nokkra þróun frá tímum Nýja
testamentisins til vorra daga. Ein
tilvitnun í Tómas Aqninas kemur
næstum því óvænt fyrir í þessu
umhverfi. Þó að ýmislegt sje í
sjálfu sjer fallega og rjettilega
fram tekið, þá verður ekki breitt
yfir þá staðreynd, að á bls. 87—
145 er aðeins, alveg óbeinlínis
nokkuð lagt fram til úrlausnar á
verkefni því, semi gefið var.
í tveim stuttum köflum: „Ein-
stæð opinberun?“ og „Samanburð-
tír við önnur trúarbrögð“, er lýst
sjerkennum kristindómsins gagn-
vart öðrum æðri trúarbrögðum. En
þessir kaflar eru svo stuttir (2 og
20 bls.) að þá verður að telja al-
veg ófullnægjandi, og 1Y& bls.:
„Drottinn Jesús Kristur“ er alveg
utan við efnið hjer.
Síðasti kaflinn, sem er um kenni
mannlega guðfræði, verður og að
teljast fremur mishepnaður. í hon-
um er aðallega samanburður á
kommúnisma og frumkristninni.
En ef ræða ætti þetta vandamál
á þann hátt, sem verkefnið gefui*
tilefni til, þá hefði átt að svara
spurningunni: Á kristindómsboð-
un nútímans að vera mótuð af
þjóðfjelagsmálunum eða á hún að
vera algerlega trúarleg? Á önnur
vandamál kristindómsboðunarinn-
ar er ekki minst yfirleitt. Eins og
búast mátti við eru bækur þær,
sem notaðar hafa verið — sam-
kvæmt heimildaskrá — ófullnægj-
andi tíl þess að gera verkefninu
skil.
3. Auðkenni: Einhver. (Bls.
322).*)
Ritgerðin svarar til fullnustu
verkefni því, sem gefið var.
1 I. aðalkafla er lýst sjerkennum
kristindómsins í prjedikun Jesú
og frumkristninni með því að lýsa
sjálfsvitund Jesú og Kristfræði
elsta safnaðarins. Því næst er í
stuttu máli skýrt frá höfuðatrið-
um kristilegrar trúfræði og sið-
fræði þannig, að sambandi þeirra
við nýja testamentið er hlutfalls-
lega greinilega lýst. Því næst er
stutt dogmusögulegt yfirlit, er lýs-
ir þróun hugmyndanna. Loks er
svo í lengra máli lýst afstöðu nú-
tímans til vandamálsins, sem verið
er að ræða. I V. kafla er svo loks
talað um kristindómsboðun nútím-
ans og afstöðu hennar til sjer-
kenna kristindómsins eins og þeim
hefir áður verið lýst.
Það leiðir af sjálfu sjer, að rit-
gerðin hlýtur að verða yfirlits-
kend, þar sem efnið er svo geysi-
mikið. En verkefnið er þannig, að
til slíks hlýtur að vera ætlast, og
sem svar við verkefninu verður
því að telja ritgerðina hafa hitt
rjetta leið. Það mætti ef til vill
finna að því, að höf. hafi tekið
óþarflega margt með sem sjer-
kenni kristindómsins. En það hefir
augsýnilega verið tilgangur hans
að taka alt til meðferðar, sem á
einn eða annan hátt gæti skift
máli við boðun kristindómsins nú
á tímum. Frá þessu sjónarmiði
verður t. d. að líta á það, þegar
liöf. gefur lýsingu (og hana góða)
á afstöðu kristindómsins til nýj-
ustu vísindanna (afstæðiskenning-
arinnar) og lýsir spiritismanum,
sem töluvert hefir látið til sín
taka á íslandi, og gerir það víst
enn.
Ef vikið er að fyrsta kafla
(Nýja-testamentisfræði-kaflanum)
þá sýnir hann, að höf. er vel
heima í rannsóknum síðari tíma.
Einnig í næsta kafla fer hann með
Nýja testamentis efni sitt yfirleitt
á þann hátt, sem frá sögulegui
sjónarmiði verður ekki að fundið.
Jafnvel þótt maður sje honum ó-
sammála í einstökum atriðum, t.
*) Þ. e. B. M.
FRAMF. Á SJÖTTU SÍÐU.