Morgunblaðið - 27.04.1938, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
IWiðvikudagur 27. apríl 1038.
3 JRcrrgtmfelaðtð —
Útgef.: H-f. Arvakur, Reykjavtk.
Ritstjðrar: Jðn Kjartananon or Valtýv Stefknaaon <4byrr®araaatJur).
Auglýsingar: Arni Óla.
Ritstjðrn, auglýalngar or afrreiOala: Anaturatrastl t. — Siaai H00
Áskriftargjald: kr. Í.OO * as&nuOl.
í Iausasöiu: 1B aura elntaklO — tt aura aaeO Leabðk
Vín, hin gamla
háborg tónlistar-
ÞING *TÖK FIN
Aármiurn 1924—1927 voru löng
]ring', segir Tímadagblaðið í
g-ær. Þó var þar lítið gert annað
«en það að svæfa ,umbotamáT Pram-
sóknarflokksins. Þá kvartaði Morg
unblaðið ekki yfir löngu þing-
lialdi. En nú getur ..lieildsalaklík-
;an“ ekki skilið, hve langan tíma
það teknr að ráða fram úr „um-
bótamálum“ Framsóknarflokksins,
:gjaldeyrismálum, vinnulöggjöf og
sjnæðiveiki.
★
Fyrst er rjett að benda á það,
:.nð árin 1924—1927 voru hin glæsi-
legústu framfaraár á landi lijer.
Á þeim árum fór hagur ríkissjóðs
og almennings stórum batnandi.
*Og álit erlendra þjóða á því, að
-við fslendingar værum fyllilega
færír um að stjórna landinu skyn-
• samlega, fór dagvaxandi. Þjóðin
rjetti sig úr kút ófriðarltreppunn-
ar, og' það jafnvel á undan ýms-
um öðrum þjóðum.
Þannig tókst með ráðsmensku
þings og stjórnar á þeim árum.
• Og þó einhverjir ltynnu að liafa
- verið, t. d. innan Framsóknar-
íflokksins, er horfðu öfundaraug-
rim til þeirra manna, er báru
gæfu til að stjórna landinu á
þenna veg, þá er þ'að alveg víst, að
•enginn hafði ástæðu til að kvarta
yfir þó þessi velgengni þjóðar-
innar kostaði hana þinghald vik-
unni lengur.
★
Þegar ,,umbótamenn“ rauðu
ílokkanna komust í meirihluta á
Alþingi skifti brátt um svip í
þjóðlífinu. Fyrstu árin gekk að
vísu vel, meðan þing og stjórn
var að eyða megninu af gróðanum
frá góðstjórnartímabili þremenn-
inganna, Jóns Magnússonar, Jóns
Þorlákssonar og Magnúsar Guð-
mundssonar. En þegar vinstriöflin
í þjóðfjelaginu lromust í algleym-
ing eftir 1934, duldist engum, að
;alt hlyti að síga á ógæfuhlið.
Astand atvinnuvega versnar, gjald
geta minkar, skuldir vaxa og' gjald
eyrisástandið verður með tíman-
um alveg óþolandi.
Og alþýða manna horfir til Al-
þingis er situr á rökstólum og hef-
ir setið síðan í miðjum febrúar.
Ef þing það sem nú situr, hefði
tekið þannig á málum þjóðarinn-
ar, að alþýða manna gæti vænst
þess að úr ráknaði þungbærum og'
yfirvofandi vandræðum; þá
myndn menn ekki vera sítings-
-samir um þáð, hvort þingið sæti
deginum lengur eða skemur, enda
þótt hitt verði að viðurkenna, að
þegar ríkissjóður er fjelítill og
þjóðin ekki slður, livílir sú skylda
á þingmönnum að lengja ekki Al-
þingi að óþörfu.
★
Málin, sem tefja fyrir Alþingi
*eru, að því er Tímablaðið segir:
Vinnulög'g'jöfin, mæðiveikin og
gjaldeyrismálin. Á úrlausn þess-
• ara stórmála á þjóðin svo að lifa
til næsta þings. Og' láta sjer vel
líka.
Um vinnulöggjöfina er það að
segja, að Framsókn hefir árum
saman kvotlað með það mál og
hvorki gengið nje rekið. Frain á
núverandi þingtíma liefir stjórn-
arklíkan verið að bera það undir
fjelög og einstaka menn um land
alt. Málið er algerlega í höndum
samherjanna, Alþýðu- og Fram-
sóknarmanna, og hefði verið liægt
fyrir þessa flokka að vera biinir
að koma sjer saman um öll atriði
málsins smá og stór fyrir þing.
Undirbúningur mæðiveikivarn-
anna liefir verið í höndum milli-
þinganefndar, og afgreitt þaðan í
hendnr þingsins. I því máli hefir
þingið aðallega enn sem lromið er
beðið og lialdið að sjer höndum
það sem af er. Þegar til úrslita-
ákvarðana kom um aðferð við út-
rýming veikinnar, hefir málið ver-
'ið borið undir bændur sjálfa, á
pestarsvæðinu, en þingið að þessu
lejdi skotið sjer undan ábyrgð og
fyrirhöfn við að taka afstöðu með
eða móti niðurskurði.
★
Og loks þegar að gjaldeyris-
málunnm kemur, hefir þingmeiri-
lilutinn ekki fram á þenna dag
sýnt annað en fullkomið ábyrgð-
ar og skeytingarleysi um fram-
kvæmd gjaldeyrishaftanna og lag-
færing á gjaldeyrisástandi þjóðar-
innar.
Aðgerðalaust horfir Alþingi á
það, að fjármálastjórn landsins
notar gjaldeyrishömlurnar til þess
að beina innflutningsverslun þjóð-
arinnar í hendur manna, sem relra
verslun í pólitísku áróðursskyni,
manna, sem vinna undir yfirstjórn
erlendra einræðismanna. Nægir í
því sambandi að benda á kaupfje-
legið hjerna, KRON, sem Alþ.bl.
hefir komið upp um að er ekki
annað en grein af starfsemi Komm
únistaflokks Islands.
En þegar til þess kemur að bæta
gjaldeyrisástand þjóðarinnar með
því eina móti sem það verður gert
til frambúðar, þ. e. að auka fram-
leiðsln landsmanna, þá liggur
landsstjórnin fram á lappir sínar
og daufheyrist við öllum mála-
leitunum í því efni — sbr. mála-
leitun xitgerðarmanna báta og tog-
ara, sem nú hefir legið hjá stjórn-
inni í missiri, án þess við henni
sje lireyft.
★
Ef mikils góðs væri af þessu
þingi að vænta, myndu menn ekki
sjá eftir því fje er í þinghaldið
fer. En langt þing sem gerir lítið
er í orðsins fylstu merkingu aumt
þing.
Umræðuefnið í dag:
Brúarfoss stöðvaður.
Háskólafyrirlestur sænska
orsins, Sven Jansons, sem
ver&a í kvöld, fellur niður vegna
fjarveru kennarans.
Eftir hina hreystile.s;u
vörn í öðru umsátri
Tyrkja streymdi nýtt líf inn
í útvirki þýskra landvarna í
austri.
Vín var bygð upp á ný, og
að lokinni bys'gins’u ve.t>'le.e;ra
skrauthalla, sem sumpart
standa enn þanu dag; í dag,
o.g sem þá teygðu arma sína
inn í ríki bugastefnunnar
(Rokoko), hófst eitt hið
stærsta blómaskeið mennins;-
arinnar, sem sögur fara af.
Þetta, blómaskeið hefir gert
nafn Vínarborgar í verald-
arsög'unni ódauðlegt, og það
knýtir hana að eilífu við
drotningu allra lista — tón-
listina.
ir
Vísindin vita ekki, hvernig á
því stóð, að skyndilega spratt hjer
upp jöfnrætt tónsnillinga, sem
með verkum sínum lagði uudir
sig alla jarðkringluna og leiddi
þar með nýjan, brautryðjandi stíl
til sinnar heiðu fullkomnunar —
Haydn, Mozart og Beethoven. í
fullkominni nánd við þetta víg-
reifa þríeyki liljómdrápunnar og
hins leikræna tónverks stendur
ennfremur mikill meistari vfir
liinu litla, íáþlausa formi sönglags-
ins. Það er Franz Schubert. Um
þetta leiti lcemur Vín fram sem
miðstöð hins fölskvalausa þjóðar-
krafts, er hvaðanæfa úr hinu
þýska ríki safnast saman í að-
setursborg keisarans, Franz I.
Mozart er upprunninn í Zalzburg,
Haydn kemur frá ungversku
andamærunum og Beethoven, hinn
þýsk-flæmski, leggur liingað leið
sína frá Bonn; forfeður Schuberts
höfðu haft aðestur sitt í Bæheimi
(Tjekkóslóvakíu). Tveim manns-
öldrum síðar leggur hinn hrein-
norræni, bjarthærði Johannes
Brahms í Hamborg land undir fót
og sest að í Vín, til að taka við
erfðaleifð Beetliovens.
★
Innan endimarka þýska ríkisins
er engin sú borg til, sem eins
skjótt hefir beint tónlistinni inn
á braut þróunar og sigurs eins og
Vínarborg. Hjer stendur vagga
sónötunnar, sem varð fyrirmynd
að hinni stórkostlegu byggingu
symfóníunnar. Haydn gaf henni
liið sígilda formafl, sem eftirkom-
endum hans hefir ekki tekist að
skáka, þótt þeir af þróunarsögu-
legri drýldni kölluðu hann gamla
„pabba“.
Beethoven gekk í skóla hjá hon-
um; seinna sprengdi hann og'
rýmdi — byltingasinnaður eins og
hann var — þetta form, sem hann
hafði lært að ná valdi yfir. Ó-
freskisgáfa hans þyrmdi yfir ung-
lingnum VVagner og gat af sjer
hugmyndina um hið heildræna
listaverk (Gesamtkunstverk).
Líf Mozarts í Vínarborg varð að
vísu að óskiljanlegum harmleik,
en Aærk hans náði að kalla fram
áhrif. „TöfraJlautan“ ein
hefði nægt, til að birta erindi hans
og færa lieiminum heim sanninn
lekt-
átti að varanlei
menningar
Eftir Hallgrim Helgason
um eilífa list. í söngleik þessum
varpar hann af sjer fjötrum ít-
ölsku óperunnar í eitt skifti fyrir
öll, sem þar með tapar forystu
sinni á leiksviði Evrópu. Upp
frá því skipa hinir dreymnu fram-
faramenn, Weber og Marschner,
sæti hennar, eftir að Wenzel Múll-
er, sem Reykvíkingum er að góðu
kunnur, hafði plægt jarðveginn.
Meistarinn frá Bayreuth, sem
samdi „Lohengrin" og „Tann-
háuser“, sótti og margskonar fróð-
leik úr „Töfraflautu“ og „Don
Juan“ Mozarts, þangað til liann
fann hið stóra framsagnarform
sitt.
★
Án Vínarborgar er jafnvel tæp-
lega hægt að hugsa sjer æfistarf
Franz Liszts. í ást sinni til Beet-
liovens lýkur hinn þýski Ung-
verji þar námi sínu. Höfundur
„níundu symfóníunnar1 ‘ sækir
meira að segja hljómleika hins
unga snillings og kyssir snáðann
á báðar kinnar. Þennan viðburð
geymdi Liszt sem skuldbindingu
í hjarta sínu, þangað til að leiðar-
enda.
Franz Sehubert stóð heldur elrki
langt í burtu. í greinilegri nánd
við Beethoven finnur hann fálm-
andi sjálfan sig. Hann er enginn
bardagamaður eins og risarnir í
kringum hann. Fyrst í stað háir
honum návist þeirra. En smátt og
smátt brýst hann í gegn með vinnu
sinni, og brátt er liann orðinn
jafnoki þeirra, er hann hafði litið
svo mjög upp til. Hann er skapari
þýska sönglagsins, hins annálaða
„dýrgrips", sem liefir göfgað
þýska ljóðagerð með karlmann-
legu tári og kvenlegri tign.
★
Á dögum oddborgaratímans
hætti tónlistin um skeið að gegna
fyrirliðahlutverki sínu í Vínar-
borg; orsökin til þessa var hin
vaxandi ljóðlist, sem krafðist at-
hygli. Kunningja Sehuberts, Grill-
pazer, sem samdi liina alkunnu
óþakklátu legsteinsáletrun, ber
fyrstan að nefna, svo og samtíð-
armenn hans Lenau, Raimund og
Nestroy. Öll þessi skáld fluttu með
sjer nýja strauma, sem flutu í
sömu átt og andrúmsloft borgar-
innar í þann mund, og þess vegna
hafa þeir kánnske elrki megnað
að berast ósnortnir alla leið til
nútímans. En víst er um það, að
nú fór hinn staðbundni blær Vín-
arborgar að breiðast iit, þangað
til alt annað varð að hörfa undan
sefjandi mætti hamrandi hljóð-
falls: Vínarvalsinum. Hinn vinsæli
Lanner ávann sjer aðdáun allrar
Evrópu með hirðdönsum sínum og
„Bæjarsvölurnar frá Austurríki"
eftir gamla Strauss flugu út í víða
veröldina. „Dóná svo blá“, „Rós-
irnar úr suðri“, „Flökkubaróninn“
og „Leðurblakan“ gerðu soninn
Strauss að konungi yfir þessu
dansgjarna ríki; Radetzky-mars-
inn sefaði meira að segja yfir-
vofandi uppreisn. Suppé rakti
þráðinn áfram. Ilinn iðandi
„Boceasio“ og hin kitlandi „Gala-
thea fagra“ mynduðu lokaþátt
þeirrar þróunar, sei<! hin heiða
„klassiska" óperetta liafði gengið
í gegnum.
★
Áður en svo langt er lcomið, var
Brahms farinn að sætta sig við
sinn austurríska bústað. Hin
harða skapgerð hans laukst upp
fyrir sól suðursins. Að vísu. líður
langur tími áður en fæðingarhríð-
ir hljómdrápnanna eru um garð
gengnar. Loks þegar hann er fer-
tugur, tekst lionum fyrsta stóra
stökkið. Undir eins sjá menn aft-
urhvarf hans til Beethovens, án
þess að verða varir við hinn rót-
tæka nýstefnuleiðtoga. Myndir úr
austurrísku landslag'i birtast iðu-
lega í verkum hans; má sjer á
parti minna á D-dúr-„sveitasæíu“
lians.
Bein mótsetning hans er Anton
Bruckner, sem leitar í skaut Sehu-
berts. Hann hafði alist upp i for-
sælu ATið Wagner og sem píla-
grímur leggur hann léið sína til
Bayreuth. Hljómdrápur hans birta
hið „heroiska drama“ á vettvangi
hljómleikasalsins. Sjálfstæður stíll
hans felur í stórum stefjabogum
í sjer mál Wagners, sálmalög blás-
in af básúnum og' gjallarhornum
skírskota til kirkjutóölistarinnar.
Við lilið honum stendur ritdóm-
arinn og sönglagaskáldið Hugo
Wolf.
★
Með Brahms, Bruekner og Wolf
fellur fortjaldið fyrir svið hinnar
tónmentuðu Vínarborgar. Hún
hefir þarmeð lokið hlutverki sínu
sem merkisberi stór-þýskra menn-
ingardáða. Þegar kemur fram á
20. öldina ljóma aðeins smástirni á
himni tónskáldanna. Nýjar stjörn-
ur hreyfast nú í kring um aðrar
sólir. Endurskapandi listamenn
hlau.pa í skarðið. Sagan snýr sjer
að stjórnendum, söngvurum og
leikurum. Hljómleikahallirnar og
leikliúslífið í Vín stjórna viðburð-
unum hjá Stefánskirkjunni, enda
hefir Austurríki verið óspart á að
Ijá öðrum krafta sína. Þeir sem
eftir eru, eins og Franz Schmidt,
hafa því meira svigrúm til áð
reyna að halda hinni. himinháu
tónlistarhefð Vínarborgar við. I
stað hinna herskáu Tyrkja frá
dögum heiðlistarinnar eru nú
komnir friðsamlegir bræður bróð
urlandsins, til að láta þjóðina á
ný bergja á ódáinsveigum Bachs
og Sibelíusar.
Leipzig í mars 1938.
Hallgrímnr Helgason.