Morgunblaðið - 20.01.1939, Side 5

FTistudagur 20. janúar 1939.
MORGUNBLAÐIÐ
5
jptorguttFIaðtð
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavtk.
Ritstjðrar: Jðn KJartansson og Valtýr Stefánsson (ábyrgSarmaBur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjðrn, auglýsingar og afgreiCsla: Austurstræti 8. — Slmi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánutSI.
f lausasöiu: 15 aura eintakiS — 25 aura með Lesbök.
FRAMFÆRSLUMÁLIN
HIÐ fróðlega erindi Bjarna
Benediktssonar prófessors
í Varðarfjelaginu á miðviku-
dagskvöld varpaði skýru ljósi
yfir fátækramálin.
í árslok 1937 voru rúmlega
36 þúsund íbúar í Reykjavík.
Þar af voru styrkþegar taldir
5320, eða rúmlega sjöundi hluti
allra bæjarbúa.
1 fjárhagsáætlun Reykjavík-
ur á yfirstandandi ári, er gert
ráð fyrir, að útgjöld bæjarins
~vegna framfærslumála, alþýðu-
tryggingalaga og atvinnubóta
nemi alls um 2.8 milj. króna,
«og er það yfir 40 % af öllum
útgjöldum bæjarsjóðs á árinu.
Árið 1931 voru sambærileg
,-gjöld bæjarsjóðs um 770 þús.
ikrónur; hækkunin á þessum fáu
•;árum nemur því um 2 miljónum
ikróna.
I fjárhagsáætlun Hafnar-
fjarðarkaupstaðar fyrir þetta
.:ár, sem nýlega hefir verið sam-
jþykt í bæjarstjórn Hafnarfjarð-
ar, er áætlað til sömu útgjalda
um 254 þús. króna, og er það
-um 43% af heildarútgjöldum
ibæjarins. Bæjarstjórn Hafnar-
íjarðar sá sjer ekki annað fært
"en að afgreiða fjárhagsáætlun-
:ina með all-verulegum tekju-
halla, því að hún sá enga leið
ítil að afla þeirra tekna, sem
jþarf til að standast útgjöldin.
Svipað þessu mun ástandið
xyera bjá öðrum bæjarfjelögum.
★
Af þessu, sem að framan er
jsagt, má öllum ljóst vera, að
fátækraframfærið og trygginga
Ibáknið er gersamlega að sliga
ibæjarfjelögin.
Bæjarfjelögin reyna í lengstu
ílög að standa undir byrðinni.
_Þau hækka jafnt og þjett út-
ísvörin. En eftir því, sem byrð-
íarnar þyngjast á skattþegnun-
tum gengur erfiðara innheimtan.
fOg nú er svo komið hjá sumum
íbæjarfjelögunum, að þau
Ttreystast ekki lengur til að
deggja þær byrðar á borgarana,
isem með þarf til þess að stand^
ast útgjöldin. Þau afgreiða því
:fjárhagsáætlunina með tekju-
halla. Þetta hafa bæjarstjórnir
Zllafnarfjarðar og Isafjarðar
meyðst til áð gera nú. En þetta
jþýðir í raun og veru ekkert
sannað en hrein uppgjöf. Og það
*er alveg víst, að ekki verður
langt að bíða þess að öll bæjar-
fjelögin neyðist til að gefast
<upp, ef framhald verður á því
■ófremdar ástandi, sem nú ríkir
ií landinu.
★
Þegar hin svokallaða „stjórn
hinna vinnandi stjetta" settist
við stýrið árið 1934, var fyrsta
boðorð hennar: Alger útrýming
alls atvinnuleysis úr landinu.
Efndir þessa loitorðs urðu,
þær, sem kunnugt er, að at-
vínnuleysið óx jafnt og þjett
rmeð hverju ári, og það hefir
Á
aldrei verið eins geigvænlegt
og síðustu árin. Atvinnuleysinu
fylgir svo eymdin og fátæktin,
með þeim afleiðingum, að þeg-
ar fólkinu eru allar bjargir
bannaðar og það hefir ekkert
til þess að draga fram lífið með,
neyðist það að lokum til að
leita á náðir fátækrasjóðanna.
Það þarf engin að halda að
menn geri það alment að gamni
sínu, að biðja um fátækrastyrk
handa sjer og sínum til að geta
lifað. Flestir þeir, sem hafa
neyðst til að biðja hið opinbera
um hjálp, hafa gert það út úr
sárri neyð. Þeir hefðu langflest
ir miklu fremur kosið hitt, að
fá vinnu, til þess að geta sjeð
sjer og sínum farborða. Það
kemur því úr hörðustu átt þeg-í
ar leiðtogar stjórnarflokkanna,
sem eiga þyngstu sökina á á-
Löggjöf og stj órnarhættir
vinstri flokkanna til að
auka íramfærslukostnað
í Reykjavík
Erindi Bjarna Benediktssonar
á Varðarfundi (fyrri hluti) 1
I
árslok 1937 er íbúatala
Reykjavíkur 36.103. Þar
af eru styrkþegar taldir
5320, eða rúmur sjöundi
hluti allra bæjarbúa, or eru
þá þó ekki taldir með þeir,
sem einungis fá ellistyrk
einu sinni á ári, hinn svo-
nefnda „glaðningu.
I fjárhaRsáætlun Reykja-
víkur fyrir 1939 er gert ráð
fyrir, að írjöld til' fram-
færslumála verði 1.625.800
kr., þ. e. rúm 1.625 þús. kr.,
þegar búið er að draga frá
væntanlega endurgreiddan
framfærslustyrk.
Ennfremur eru gjöld samkvæmt
hinum hýju alþýðutryggingalög-
um áætluð 717 þús. krónur, þeg-
ar búið er að draga framlag ríkis-
ins frá, og þó að öll þessi upp-
hæð sje ekki beinn framfærslu-
standinu, eru með snuprur til styrkur, þá eru þessi lagafyrir-
styrkþeganna og eru að kalla
þá „iðjuleysingja“ og öðrum
háðulegum nöfnum. Sem betur
tfer á nafnið „iðjuleysingi“ ekki
við nema um sárfáa af styrk-
þegunum, því að yfirleitt eru
þetta góðir og gegnir borgarar,
sem eru fúsir til að vinna, svo
framarlega sem nokkra vinnu
er að fá.
★
Undirrót allra þessara mein-
semda í okkar þjóðfjelagi er
hið hörmulega ástand atvinnu-
veganna, og þó einkum sjávar-
útvegsini.
Þessi aðalatvinnuvegur þjóð-
arinnar hefir verið rekinn með
tapi í mörg undanfarin ár. —
Þeir menn, sem að þessum at-
vinnuvegi hafa staðið eru því
að gefast upp. Þeir hafa, marg-
ir hverjir tapað öllu sínu og eru
nú að sligast undir skuldabagg-
anum.
Valdhafarnir hafa í mörg ár
horft á þetta ástand. Þeir hafa
horft á hnignun sjávarútvegs-
ins, hvernig hann hefir dregist
saman með hverju ári sem líð-
ur. Horft á hið sívaxandi at-
vinnuleysi í bæjunum. Horft á
hvernig fátækrabyrðin er að
sliga bæjarfjelögin og koma
fjárhag þeirra í rústir.
En hvað hafa svo valdhafarn-
ir gert, til viðreisnar og bjarg-
ar? Bókstaflega ekkert. Jú;
þeir hafa verið að senda bæj-
arfjelögunum „tóninn“; ásak-
að þau fyrir eyðslu og bruðlun-
arsemi til fólksins, sem sjálfir
valdhafarnir hafa kastað út í
kolsvart myrkur atvinnuleysis
og eymdar!
leiddi til þess, að sveitimar stofn-
uðu skuldir við kaupstaðina, sem
þær gátu ekki greitt, en kaup-
staðirnir urðu nauðugir viljugir
að standa undir.
Jafnframt þessu voru uppi kröf-
ur um að afnema mat sveitar-
stjórna á styrkþörf og setja trygg-
ingar í staðinn.
f^i|etta varð til þess, að á þingi
1934 fluttu Thor Thors o.
á frv. væru „svo stórir ágallar,
að jeg tel öldungis óhjákvæmi-
legt að lagfæra þá, áður en frv.
verður að lögum“. Alþt. 1935 B.
2075. Pjetur Magnússon bauð, að
Sjálfstæðisflokkurinn samþykti
„hverskonar afbrigði fyrir málið“
til að greiða fyrir nauðsynlegum
breytingum. Alþt. 1935 B. 2077.
En þessu boði var ekki tekið.
Frv. var keyrt áfram og samþykt
fl. Sjálfstæðismenn tillögu um að ó^rejtt 1
skipa milliþinganefnd með full- f^rátt fyrir varnaðarorð sin
’trúum al!a þingflokka til að „end-j greiddu Sjálfstæðismenn yf-
urskoða fátækralöggjöfina og irleitt ekki atkvæði á móti þessu
Eimskip. Gullfoss er á leið til
Leith frá Kaupmannaliöfn. Goða-
foss kom til Isafjarðar í gær.
Brúarfoss var í Stykkishólmi í
gær. Dettifoss kom til Hamborg-
ar í gærkvöldi. Lagarfoss var á
Borgarfirði eystra í gærmorgun.
Selfoss kom til Norðfjarðar í gær
kvöldi.
mæli fóðruð með því gagnvart
bæjarfjelaginu, að ef þau væri
eklii mundu bein framfærsluút-
gjöld bæjarins verða þeim mun
hærri, og eru þau því tekin hjer
með.
Til atvinnubóta eru áætlaðar
428 þús, kr. úr bæjarsjóði, þegar
100 þús. kr. lánsupphæð er talin
með.
Löks eru a. m. k. 15 þús. kr.
til vetrarhjálpar.
Það er því alveg óhætt að full-
yrða, að öll gjöld til þessara mála
muni á þessu ári nema fullum 2
milj. og 800 þúsundum króna úr
bæjarsjóði.
1931 voru sambærileg gjöld ein-
ungis li. u. b. 770 þús. kr. Ilækk-
unin nemur því a. m. k. 2 milj.
króna á þessum fáu árum.
Láta mun nærri, að hækkun út-
svara frá þeim tíma sje 2V4 ndlj.,
og er þá sýnt, að _ útsvarsliækk-
unin hefir nær öll gengið til auk-
ins fátækraframfæris.
Astæðnanna fyrir þessari gífur-
legu útgjaldaaukningu er að-
allega að leita annarsvegar í lög-
gjöf landsins nm þessi mál en
liinsvegar í atvinnuástandi lands-
búa.
Eftir fyrri fátækralöggjöf var,
sem nú, sveitarfjelögunum skylt
að sjá fyrir þeim, sem ekki gátu
gert það sjálfir Gilti þá langur'
sveitfestistími og styrkþörfin lá
hverju sinni undir mati sveitar-
stjórna.
Þegar flutningarnir úr sveitum
til kaupstaða höfðu staðið nokkra
stund, þótti ekki lengur fært að
halda löggjöfinni um sveitfesti-
tímann óbreyttri. Var hann því
fyrst styttur.
En þegar atvinnuvegum lands-
manna fór að hrörna gat sú lög-
gjöf heldur ekki staðist.
Fólkið flúði sveitirnar og lenti
á vonarvöl á mölinni. Þá urðu
sveitirnar, hin gömlu heimkynni
þess, að taka við framfærslu þess,
en fengu það þó ekki flutt heim
undirbúa löggjöf um almennar
tryggingar1 ‘. Atvinnumálaráðherra
átti að skipa formann nefndar-
innar og hún að vera ólaunuð.
Að þessu vildi Haraldur Guðm.
ekki ganga, heldur skipaði stjórn
in 5 manna nefnd. En sú nefnd
skifti þannig störfum með sjer að
að undirbúningi nýrra framfærslu
laga unnu tveir menn: Jónas Guð-
mundsson og Páll Hermannsson,
og er eftirtektarvert, að þeir eru
báðir úr þeim landsfjórðungi, sem
fyrst lenti í vandræðum, og þaðan,
sem fólksflóttinn hefir verið einua
mestur. í greinargerð frv. segjast
þessir tveir menn hafa samið frv.
einir. En það er eftirtektarvert,
að eftir að lögin eru búin að vera
nokkurn tíma í gildi, vill Jónas
Guðmundsson velta meðábyrgð á
frv. yfir á hina nefndarmennina
3. Felst í þessu nokkur dómur um
hver sómi muni vera að lögunum.
En þrír menn unnu að trygg-
ingarlögum, alþýðutryggingarlög-
unum svonefndu.
Með þessum lagabálku.m tveim
var grundvelli framfærslumála
þjóðarinnar gerbylt, án þess að
samvinna stærsta stjórnmálaflokks
þjóðarinnar, Sjálfstæðisflokksins,
væri þegin við undirbúninginn.
Andinii við meðferð málsins á
þingi sjest af því, að Magnús
heitinn Guðmundsson sagði í Ed.,
að hann hefði gert það af „ásettu
ráði“' að mæta ekki á nefndar-
fundi, þegar framfl. voru til umr
„ af því að jeg taldi það aðeins
málamyndarmeðferð í nefnd að
taka lagabálk eins og þennan og
lesa hann yfir eins og eldhús-
róman og leggja svo til, að hann
sje samþyktur óbreyttur“. — „Jeg
kærði mig ekki um að taka þátt
í þessu“. „— — Jeg er ekki svo
gáfaður, að jeg geti með því að
lesa langt frv. eins og þetta einu
sinni yfir á nefndarfundi jafn
hratt og skáldsaga væri, tekið
mig neina ábyrgð á því, að öll
ákvæði þess geti staðist eða sjeu
frv. Þeir álitu breytingu frá fyrra
ástandi nauðsynlega og sum á-
kvæði frv. til góðs.
En þeir gerðu fyrirvara um
ýms atriði frv. Sjerstaklega vildu
þeir láta breyta einu atriði,
en sú brtt. þeirra náði ekki sam-
þykki. Þessi tillaga var svohljóð-
andi:
„Þangað til sétt. verða lög um
bygðarleyfi, getur bæjarstjórn,
eða sýslunefnd eftir áskorun frá
hreppsnefndum í meiri hluta
hreppa sýslufjelagsins, gert til-
lögur um takmörkun fyrir inn-
flutningi fólks í umdæmið til var-
anlegrar dvalar eða aðseturs þar,
og skal senda þær tillögur til
atvinnúmálaráðherra, er síðan set-
ur reglur um bygðarleyfi í við-
komandi bæ eða hjeraði, ef hann
að öllum ástæðum athuguðum tel-
ur þess þörf“.
Þessi tillaga var feld með 16
atkv. gegn 12 og greiddu einung-
is 2 Sjálfstæðismenn atkv. á móti
henni, en aðrir, er við voru, með.
Tillagan snerti. þungamiðju
þessa máls.
Um fyrirkomulag framfærslu-
mála eru einkum hugsanlegir 3
möguleikar, sem fái staðist.
1. Sveitfesti með löngum sveit-
festitíma.
2. Sveitfesti án sveitfestitíma
en með bygðarleyfi.
3. Sveitfesti afnumin og landið’
eitt framfærsluhjerað, og má
hugsa sjer fyrirkomulag á þessu
með ýmsu móti.
Enginn þessara möguleika var
valinn, en sveit, þar sem
maður á lögheimili, gert að skyldu
að sjá fyrir honum, strax og
heimilisfangið stofnast.
Auðsæ afleiðing þessa er að fólk
ið þyrpist á fjölmennustu staðina,
þar sem það hverfur í fjöldann
og heimtar þar framfærslu.
Gegn þessu eiga sveitarfjelögin
að fá styrk af ríkisfje eftir flókn-
um reglum, ef framfærsluþungi
þeirra ásamt tilteknum öðrum
vegna þess að fátækraflutn- f°rsvaranleg“. Alþt. 1935 B. 2074.
ingar þóttu ómannúðlegir. Þetta I P.jetur Magnússon benti á, að
FRAJffH. A BJÖTTU BfeU.