Morgunblaðið - 10.02.1939, Blaðsíða 5

Sföstndagnr 10. febr. 1939.
i 1
f.
orsitnHaJið
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Kitatjðrar: Jðn KJartanaaon og Valtýr StefAnaaon (ábyrgBarmatlur).
Augrlýaingar: Árnl óla.
Ritatjðrn, auglýaingar og afgreltlala: Auaturatrœtl 8. — Slml 1*0#.
Áakriftargjald: 1;r. 8,00 & mánuBl.
1 lauaasölu: 16 aura elntaklB — 26 aura meB Leabök.
Frú Kristín Vídalín Jacobson á 75 ára afniæli
í dag. 1 eftirfarandi samtali segir hún
BROSLEO ÁLYKTUN
Ein ályktunin, sem aðalfund-
ur miðstjórnar Framsókn-
arflokksins sendi frá sjer var
svohljóðandi:
„Flokkurinn vill vinna að
Jjeirri skipulagningu, að allir,
•sem vínna við útgerð á sjó og
landi, taki laun sín í hlut af
afla, til þess að tryggð verði
arjettlát laun og vinnufriður við
þenna atvinnuveg; ennfremur
:að því, að sett verði lög um
Taun opinberra starfsmanna, er
tryggi það í framtíðinni, að
launin taki breytingum til hækk
unar eða lækkunar eftir verði
■á framleiðsluvörum landsmanna
á hverjum tíma og vinni gegn
-•ósamræmi á kjörum framleið-
ænda og launastjetta. Jafnframt
værði gerðar ráðstafanir til þess
;að launagreiðslur við önnur fyr
ártæki í landinu verði ekki
hærri en hjá ríkinu og stofn-
unum þess“.
★
Það er ekki nýtt fyrirbrigði
^að Framsóknarflokkurinn sendi
frá sjer ályktun í kaupgreiðslu-
og launamálum svipa<5ri þeirri,
sem þessi síðasti miðstjórnar-
íundur samþykti. Samskonar á-
lyktun hefir flokkurinn gert að
heita má árlega síðustu 10—15
árin.
Það kann að hljóma fallega
að segja, áð allir sem vinna við
útgerð, hvort heldur á sjó eða
landi taki laun sín í hlut af afla
og með þessu skuli tryggja
rjettlátt kaup og vinnufrið. En
anenn geta varla varist brosi,
ver þeir sjá svona ályktun koma
frá Framsóknarflokknum, sem
frá fyrstu tíð hefir haft náið
samstarf við þá menn og flokka,
:sem Þarist hafa gegn þessu
launafyrirkomulagi við útgerð-
ina. Að vísu tíðkast það víða
enn hjer á landi við bátaútveg-
inn, að sjómenn sjeu ráðnir upp
á hlut. En hitt er víst sjaldgæft
fyrirbrigði, að þeir sem vinnu
hafa í landi í sambandi við út-
gerðina taki laun sín í afla. Þar
<er líka vinnan svo margvísleg,
að erfitt eða ókleift myndi vera
að finna grundvöll til að byggja
.á, er skifta ætti aflanum.
Stefnan hefir yfirleitt verið
•sú í launagreiðslum hjer á landi
Rð launin sjeu greidd í pening-
«m og hafa meira að segja ver-
ið sett Iög um þetta, að bví er
snertir kaup verkafdlks. En þótt
breytt yrði til og fyrirskipað
með lögum, að allir sem við
útgerð vinna skuli taka laun í
Rfla, er vitaskuld barnaskapur
að álíta að þetta myndi skapa
■vinnufrið í landinu.
★
Svo eru það laun hinna op-
inberu starfsmanna. Þar vill nú
Framsóknarflokkurinn koma
þeirri skipan á, að launin miðist
á hverjum tíma við verðið á
framleiðsluvörinni. M. ö. o. að
launin miðist við gildandi verð
lagsskrá á hverjum tíma.
Það eru fá ár síðan að hjer
starfaði milliþinganefnd í
launamálum. Nefndin skilaði
miklu áliti og tillögum í frum-
varpsformi.
Aðaltillögur nefndarinnar
rniðuðu að því, að gera nokkurn
jöfnuð á laun opinberra starfs-
manna, taka mesta kúfinn ofan
af þeim hæstlaunuðu og bæta
nokkuð hlut þeirra, sem verst
urðu úti og mestu ranglæti voru
beittir. En svo sem kunnugt er,
ríkir nú hið herfilegasta mis-
rjetti og ranglæti í þessum efn-
um.
Ætla mætti að ríkisstjórnin,
sem skipuð var Framsóknar-
mönnum og sósíalista hefði tek-
ið fegins hendi tillögum milli-
þinganefndar í launamálunum.
En hvað skeði? Stjórnin fekst
ekki eihu sinni til að bera frum
vörp nefndarinnar fram á Al-
þingi. Formaður nefndarinnar,
Jörundur Brynjólfsson var svo
nokkur þing að burðast við að
flytja frumvörpin, með þeim
eina árangri, að þau voru send
til nefna, til þess þar að sofna
svefninum langa.
★
En hvernig stóð á því, að rík-
isstjórnin tók svona dauflega
tillögum milliþinganefndarinn-
ar?
Skýringin á því er ofur ein-
föld. Ríkisstjórnin hafði sjálf
sett á laggirnar nokkrar ríkis-
stofnanir, með mesta sæg
starfsmanna innan borðs. Margt
af þessu nýja opinbera starfs-
fólki var málalið stjórnarinnar.
Það fekk atvinnu við ríkisstofn
anirnar vegna sinnar pólitísku
skoðana, en ekki vegna dugnað-
ar eða sjerstakra hæfileika til
starfans. En launin voru ekki
spöruð við þetta fólk. Þau voru
ákveðin margfalt hærri en í
launalögum. Þetta misrjetti og
ranglæti helst enn þann dag í
dag.
Þessvegna er það hlægilegt,
að sjá miðstjórn Framsóknar-
flokksins nú senda frá sjer á-
lyktun þá um laun opinberra
starfsmanna, sem að ofan grein
ir, því að forráðamönnum
flokksins hefir aldrei komið til
hugar að framkvæma neitt í þá
áttina.
Alþingi kemur saman innan
fárra daga. Þá geta menn sann-
færst um hver hugur fylgir máli
hjá ráðamönnum Framsóknar-
flokksins í því, að endurskoða
launalögin. Það verður áreið-
anlega bið á þeirri endurskoð-
un.
Frá ættaróðali
Víöalína
kv
Frú Kristín V. Jacobson.
Á ættaróðalinu.
— Yiljið þjer ekki segja mjer
eitthvað um það, hvernig nm-
horfs var á hinu fjölmenna heim-
ili í Víðidalstungu?
— Það yrði langt mál,^ef lýsa
ætti því svo vel væri. Bærinn
var ákaflega stór, eins og eðli-
legt var, og var hann portbygð-
ur, eða aðal-bæjarhúsið, sem var
syðst bæjarhúsanna. Fremst voru
stofur tvær, næst hlaðinu, þar' þeir Gautlandafeðgar Jón og Pjet-
innar af var skáli vinnumanna, | nr, Benedikt á Auðnum og Jón
bróðir minn.
Fj-rst er hann sigldi til þess að
Vaka, fjelag lýðræðissinnaðra
stúdenta, heldur fund að Garði í
kvöld kl. 8V2. Axel Y. Tulinius
mun flytja erindi um einræðis-
ríkin og Evrópuinálin. Síðan verð-
ur erindi um Farfuglahreyfing-
una flutt af Hilmari Kristjánssyni.
Stúdentar eru ámintir um að fjöl-
menna á Garð í kvöld.
bjartri dagstofu móti
A austri í háu húsi við
Garðastræti hitti jeg frú
Kristínu Vídalín Jacobson.
Þaðan er mikið útsýni aust-
ur yfir bæinn, yfir ysinn og
athafnirnar nútímans á fs-
landi.
Altaristaflan frá Ögri.
En á viðhafnarveggnum í stof-
unni er eftirlíking af altaristöfl-
unni frá Ogri, þar sem Ari Magn-
ússon og Kristín Guðbrandsdótt-
ir kona hans krjúpa sitt hvoru-
megin við Kristsmynd á krossin-
um. Sú mynd er alkunn. Þó margt
sje að sjá í salarkynnum frá
Kristínar, ber mest á þessari
mynd. Hún leiðir líka hugann til
fyrri tíma, og samtal okkar hneig-
ist í þá átt.
— Því er eftirlíking af þessum
þjóðminjagrip hjer hjá yður?
— Eftir beiðni Jóns bi'óður
míns Vídalín gerði jeg þessa
mynd. Hann fjekk altaristöfluna
lánaða á Þjóðminjasafninu til
Kaupmannahafnar. Jeg var þá til
heimilis hjá honnm þar. Myndin
var orðin allmikið skemd. Hann
ljet gera við hana.
Jeg veit ekki betur en jeg beri
sama Kristínarnafnið og' Kristín
í Ögri, dóttir Guðbrandar biskups
Þorlákssonar. Nafnið hefir altaf
verið í ættinni síðan.
V íðidalstungu-bændur.
—- Þjer eruð fæddar í Víðidals-
tungu á ættaróðali Vídalína, ekki
svo?
— Jú, þar er jeg fæúd, og þar
var jeg þangað til jeg var 9 ára
gömul. Þá dó faðir minn, Páll
Vídalín, árið 1873 Eftir lát föð-
ur míns treysti móðir mín sjer
ekki til að halda áfram búskap
á hinni miklu jörð, svo hún flutt-
ist að Þorkelshóli.
—- Þjer munið hvernig búskap-
ur og heimilislíf var í Víðidals-
tungu ?
— Það var fjölment lieimili,
þar voru alt af 20—30 manns. Og
svo mun það hafa verið á und-
anförnum öldum. Þarna bjuggu
margir höfðingjar, sem kunnugt
er, Páll Vídalín lögmaður, Arn-
grímur lærði 0. fl.
Þar var afi minn Jón Thorar-
ensen. Hans kona hjet Kristín.
Hún var af Vídalínsætt. En faðir
Jóns afa míns var sr. Friðrik
Thorarensen, sonur Þórarins
sýslumanns á Grund, og bróðir
Vigfúsar Thorarensen sýslu-
manns á Hlíðarenda.
Faðir minn, Páll Vídalín, gekk
í Bessastaðaskóla En stúdentsárið
hans var skólirm fluttur til
Reykjavíkur. Hann vildi læra lög,
en faðir hans, Jón, tímdi ekki að
sjá af honum til náms, svo hann
settist að í Víðidalstungu og gerð-
ist bóndi.
Faðir minn átti eina systur,
Ragnheiði, er gift var síra Jóni á
Breiðabólstað í IJúnavatnssýslu. magaveiki, sem Varð honum að
Þau tvö erfðu allar jarðeignir bana. En enginn veit hvað það
afa míns. Það voru miklar eignir hefir verið. Eitt sinn er hann var
aði í hann af vangá eða gáska.
Faðir minn leit svo á, að hann
hefði aldrei orðið heill heilsu eft-
ir það.
Jón Vídalín og
kaupfjelögin.
Eftir lát föður míns bjó móðir
mín Elinborg Eggerz að Þorkels-
hóli þangað til jeg var 14 ára.
Hún var dóttir Friðriks Eggerz
í Akureyjum. En eftir þessi Þor-
kelshólsár flutti hún til Rvíkur. *
Þar var hún ekki nema 1 ár. Þar
kyntist hún sr. Benedikt Krist-
jánssyni í Múla 2 Þingeyjarsýslu
og giftist honum. Hann var þá
þingmaður.
En jeg fór ekki með henni norð
ur að Múla, heldur var jeg kyr
hjer í Reykjavík á vegum Jóns
bróður míns. Hann var í 4. bekk
í skóla er faðir okkar dó. En
hann hafði snemma hug á versl-
un og hætti nú námi. Hann versl-
aði hjer í Reykjavík.
Og rjett á eftir byrjaði hann
á því að koma upp kaupfjelagi
fyrir Þingeyinga. Þeir voru sam-
an um það sr. Benedikt í Múla,
en aftast, eða vestast var bóka-
herbergi og skrifstofa föður
míns. Uppi yfir var svo bað- fá vörur handa fjelaginu, komst
stofa, þar sem kvenfólkið var að hann í verslunarsamband við firm-
vinnu og þar svaf það. En fram-' að Lauritzen og Knudsen. En
an við baðstofuna, uppi yfir stof- þeir urðu gjaldþrota skömmu síð-
unum voru tvö herbergi. Fremst ar. Og þá tók hann að versla við
þeirra var geymsla föður míns. Zöllner konsúl í New Castle. Það
Þangað safnaði hann ýmsum mun hafa verið árið 1886.
þjóðminjum. Þetta var einskonar r ,, , ,, ,
þjoðmmjasafn, sem hann hafði TT T . ,. , ...
, „ — Hvenær íoruð þner tyrst til
komið sjer upp. Þa var hægt að „
, : utlanda ?
na 1 marga merka muni fra goml- j
um tímum. Það er annað nú. Eng-
ínn mátti ganga um þessa
geymslu nema hann. Þegar merk-
ismenn komu í heimsókn, sýndi
hann þeim þetta safn sitt.
— Hvað varð um þessa gripi?
— Margt af því fjekk Jón bróð-
ir minn, og er það nú í Vídalíns-
safni Þjóðminjasafnsins. En ýmis-
legt fór út í buskann. Því verður
ekki neitað.
En svo við víkjum aftur að
baðstofuloftinu í • Víðidalstungu.
Næst forngripageymslunni var
herbergi, þar sem heimiliskennar-
ar okkar höfðu aðsetur. Þar voru
líka þeir aðkomupíltar, sem þarna
nutu kenslu. Meðal þeirra man
jeg eftir Jóni Pálssyni frá Dæli
og Bjarna Bjarnh;jeðinssyn>. Fað-
ir minn hafði altaf stúdenta á
vetrum sem heimiliskennara og
fór kensla fram i innri stofunni
niðri.
— Faðir yðar hefir ekki verið
gamall maður, er hann dó?
— Nei. En hann hafði lengi
— Það var árið 1886. Jeg var
fyrst 6 mánuði í Englandi. En
síðan fór jeg til Hafnar. Þá var
bróðir minn búsettur þar. Jeg
kom þangað við og við fram til
ársins 1890. Þá flutti jeg þangað
til lengri dvalar, var þar í 5 ár.
Þá byrjaði jeg að læra að teikna
og mála. Lærði jeg fyrst hjá
Fg(ss prófessor og síðan lijá
manni er hjet Sören Chr. Jensen,
til þess að komast á Akademí
kvenna. Það var í þá daga að-
skilið frá aðal-akademíinu. Því
Louise drotning vildi ekki að kon-
ur lærðu í sama skóla og karl-
menn. Kvenna-akademíið var í
Amaliegade. Þar stundað jeg
nám í 2 ár. Kennarar þar voru
prófessorarnir Saabye og Viggo
Johansen.
Áheit til fátækra
og sjúkra.
Árið 1895 giftist jeg. Árið áð-
ur hafði jeg legið í 6 mánuði á
„Kommunehospitalet“ í Höfn,
var flutt þangað svo fárveik, að
í þá daga, með Víðidalstungu-
heiðinni.
verið heilsuveill Það var kölluð ! enginn hugði mjer líf. f þeirri
löngu legu strengdi jeg þess heit
með sjálfri mjer, að ef jeg ætti
líf fyrir höndum, skyldi jeg
í skóla fjekk hann rnikið högg
fyrir bringspalirnar. Piltur spark-
FRAMH. Á SJÖTTXJ SÍÐU.