Morgunblaðið - 22.10.1939, Blaðsíða 5

áStmnudagur 22. okt. 1939.
6
ítj .... jplorgmtMafód ----------------------------------
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
J Ritstjórar: Jón KJartansson og Valtýr Stefánsson (á.byrgtSarina8ur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgrelCsla: Austurstræti 8. — Sfmi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánutii.
í lausasölu: 15 aura eintakiS — 25 aura meS Lesbók.
ATVINNUBÆTUR
tkki er vafi á því, að þeir
eru margir verkamenn-
irnir í Reykjavík, sem horfa
zmeð ugg og kvíða móti vetrin-
um, sem í hönd fer. Óvissan er
svo mikil um þeirra afkomu og
ihagi.
I dag er viðhorf verkamanns-
nis þetta: Ðýrtíðin fer ört vax-
•■andi og enginn getur sagt fyrir
hversu mikil hun verður, þegar
kemur fram á miðjan vetur. Þá
<er augljóst, að mikið atvinnu-
leysi vofiryfir, jafnvel meira en
'undanfarin ár, þrátt fyrir mikla
■•vinnu við Hitaveituna. Veldur
jþví stöðvun bygginga í bænum,
;sem fyrirsjáanleg er. En ný-
byggingar í bænum hafa veitt
mjög mikla atvinnu. Loks vita
verkamenn, eins og aðrir, að
• geta hins opinbera, ríkis og bæj
.arfjelags, er nú minni en áður,
til þess að halda uppi atvinnu-
bótavinnu, jafnvel þótt þörfin
ifyrir slíka vinnu verði nú enn
:meiri en undanfarið.
Allar þessar staðreyndir
.hljóta að vekja óhug og kvíða í
hugum verkamanna, og þeirra,
•er stjórna málefnum þessa bæi
..-arfjelags.
★
Ástandið, sem nú .víkir, krefst
lalveg sjerstakru aðgerða af
hálfu stjórnenda ríkisins og
bæjarfjelagsins. Allar líkur
benda til þess, að stríðið standi
. lengi yfir, ef til vill mörg ár. .
Af þessu leiðir, að þær ráðstaf-
.anir, sem hið opinvera, ríki og
bær, gera til hjálpar fólkinu,
verða að miðast við þetta ó-
venjulega ástand. Þær verða að
miðast við lengri tíma, en ekki
-einskorðast við líðandi stund.
jLeggja verður hófuðáherslu á
það, að sú hjálp, sem hið opin-
i bera lætur í tje stefni að því, að
íbúa þannig í haginn fyrir ein-
staklinga, að þeir finni hjá sjer
ihvöt og getu, til þess að lifa
sjáLfstæðu líf.i og verða sjálf-
ibjarga þegnar í þjóðfjelaginu.
Ríki og bæjarfjelag hafa und
anfarin ár lagt fram mikið fje
til atvinnubóta hjer í bænum.
Mest eða alt þetta fje hefir
rtfarið í óarðberandi vinnu. Verka
maðurinn, sem hefir unnið í at-
vinnubótavinnu, hefir ekki skap
að sjálfum sjer skilyrði til
framhaldandi starfa. Hann hef-
. ir fengið greitt sitt viku-kaup
og fyrir það aflað lífsviðurvær-
is þá stundina. Þegar svo vinn-
. an hefir þrotið, hefir verkamað-
urinn beðið, uns röðin kk>m að
honum aftur. Vinnan hefir ekki
.skilið neitt eftir handa verka-
manninum, sem tengir hann við
starfið áfram.
Þessu verður að breyta. At-
vinnubótavinnan eða önnur
hjálp af hálfu hins opinbera á
að vera meira lífræn. Hún á að
búa í haginn fyrir verkamann-
inn, skapa honum skilyrði til
; þess að vinna sjálfstætt starf,
sem hann getur haít arð af í
framtíðinni.
★
Á þeim erfiðleika- og viðsjár-
tímum, sem við nú lifum á, er
blátt áfram lífsnauðsyn, að at-
vinnubótavinnunni verði breytt
úr óarðberandi vinnu í lífrænt
og arðberandi starf.
Verkefni eru til, ef vel er leit-
að.
Sumarið, sem er að kveðja
gaf meiri og betri kartöfluupp-
skeru en nokkru sinni áður, síð-
an landið bygðist. Þessa miklu
blessun á að sjálfsögðu að nota
til þess, að búa þannig í hag-
inn fyrir framtíðina, að við
verðum þess megnugir, að fram-
leiða sjálfir allar okkar kart-
öflur.
En til þess að þetta geti orð-
ið, þarf hið opinbera, ríki og
bær að gera víðtækar ráðstaf-
anir. Fyrst og fremst þarf að
tryggja það, að til verði í land-
inu nægilegar birgðir af völdum
útsæðiskartöflum.
1 nágrenni Reykjavíkur og í
bænum sjálfum eru ágæt skil-
yrði til kartöfluræktar í stórum
stíl. Þess vegna á bæjarstjórn
nú þegar að sjá til þess, að hjer
verði til á næsta vori mikið af
útsæði og miklu meira en til
fellur frá garðrækt bæjarbúa
sjálfra. Það væri því áreiðan-
lega heillaráð, að bærinn festi
kaup á útsæði og geymdi til
vorsins.
Annað má og nefna. Allar
líkur benda til þess, að meiri
friður verði á fiskimiðunum við
strendur landsins á komandi
vetri, en undanfarin ár, því að
nú munu fá eða engin erlend
skip verða á miðunum. Ætti því
bæjarfjelagið að stuðla að því
nú, að menn geti eignast farkost
fyrir vertíðina. Væri áreiðan-
lega vel varið því atvinnubóta-
fje, sem til þessa færi.
Farkostinn mætti smíða hjer, ef
hagkvæm kaup fengist á efni.
Það væri gott að eiga nokkrar
skútur þegar fram á vertíð
kæmi og senda þær út á hand-
færaveiðar. Þar myndu margir
menn fá vinnu, en tilkostnaður
lítill. En þótt ekki sje nú kostur
á að eignast skúturnar, gætu
trillubátar komið að miklu
gagni.
Þessi mál og fleiri svipuð þarf
bæjarstjórn að athuga og
hrinda í framkvæmd, ef þess er
nokkur kostur.
Ferðafjelag íslands biður þá,
sem tóku þátt í skemtiferðunum í
Þjórsárdal, Þórsmörk, Hveravelli
og Kerlingafjöll, Borgarfjörð og
Surtshelli og Fjallabaksferðina, um
að koma saman í Oddfellowhúsinu
uppi mánudagskvöldið 23. ]>• m.
kl. 9 til að skoða og skiptast á
myndum- úr ferðunum og rabba
saman um sólskinsstundirnar í sum
ar. Takið myndirnar með.
— H eykjavfkurbrjef --
------- 21. okt. ---
Sjö vikna styrjöld.
Með hverri viku sem líður
kemur það greinilegar í
ljós, að styrjöld sii sem nú geisar
er engri annari styrjöld lík. Á
landamærum Frakklands og Þýslca
lands eigast hersveitir við, sem epu
öflugri og betur útbúnar að her-
gögnum en áður hefir þekst. Þeg-
ar tekið er tillit til mánnaflans og
hergagnanna má segja, að allan
þenna tíma, sem viðureignin liefir
þar verið, hefir þar mátt heita
næstá tíðindalítið.
Um tíma yar í hernaðartilkvnn-
ingum Bandamanna talað daglega
um Saarbrucken. Sókn væri hafin
til að ná þeirri borg. Nii hefði
franska stórskotaliðið náð yfirfök-
uni í umhverfi borgarinnar, hægt
væri að taka liana hvenær sem
væri. Engin ástæða er til þess að
efast um sannleiksgildi tilkynn-
inganna. En Saarbrúcken er ekki
tekin enn. Borgin er í útjaðri
Siegfried-virkjanna. Þann dag sem
her Bandamanna tekur þá borg,
á hann eftir að ná undir sig 50
kílómetra breiðu víggirðingabelti.
Ofróðir menn spyrja: Yerða það
mikil tíðindi frá liernaðarlegu
sjónarmiði, þó Bandamenn nái
borg þessari?
Víglínur.
Heimurinn stendur í báli að
heita má. En víglínan, þar
sem herflokkar standa andspænis
hvorir öðrum, er 300 kílómetrar
á lengd.
Á þessum vígslóðum hefir viku
eftir viku Verið um það talað, að
nú muni brátt hefjast hin mikla
sókn, sú mesta, ægilegasta, blóð-
ugasta, hryllilegasta, sem sögur
fara áf. Hún er ekki byrjuð þeg-
ar þetta er ritað. En liún getur
vafalaust byrjað hvenær sem er.
Hún er yfirvofandi.
En þessi töf, þetta liik felur í
sjer vonargeisla um, að það kunni
|svo að fara, að sáttfýsi og friður
sigri í heiminum áður en því blóð-
baði verður hleypt af stað. Vonin
er veik. En hún er til.
Því hvað sem sagt verður ann-
ars um aðdraganda þessarar styrj-
laldar, þá er eitt víst, að bardaga-
hugur var hvergi sýnilega mikill
með nokkurri þjóð, er styrjöld
braust út. Stjórnir allra þjóða, sem
gripu til vopna, fullvissuðu um-
heiminn um eindreginn friðarvilja
sinn. Allir vilja frið, þrá frið,
friðsamlega lausn deilumálanna.
Og síðan er barist. Skygnst er eft-
ir því, hvort enginn sáttasemjari
sje til, til þess að bera fram sátta-
tillögur. Enginn treystir sjer. Svo
mikið djúp er staðfest milli deilu-
aðila.
Hlutlausir í ófriði.
itt af sjerkennum þessarar
styrjaldar er meðferð sú, sem
hlutlausar þjóðir verða að sæta.
Báðir aðilar hafa gefið út skrá
yfir vörur þær, sem þeir nefna
bannvörur. Hlutlausar þjóðir mega
ekki flytja þessar vörur til við-
|skiftaþjóða sinna. Tekið er fram
fyrir hendur þeirra með valdi.
Skipum frá þeim hefir verið sökt,
og sjómenn þeirra druknað. Rjett
eins og viðureignin við friðsama
sjómenn sje orðin grimmúðugri en
við hina hertýgjuðu flokka á hin-
um eiginlegu vígslóðum á landi.
í styrjöldinni fyrir aldarfjórð-
ungi síðan græddu hlutlausar
þjóðirnar. Sá gróði varð flestum
skammgóður. En liann var hand-
bær fyrir stjórnir hlutlausu þjóð
anna til ýmiskonar ráðstafana,
sem komu sjer vel þá. Nú er engu
líkara en viðureign stórþjóðanna
við þær hlutlausu ætli að taka á
sig þá mynd, að viðskifti þeirra
verði að meira eða minna leyti
stöðvuð, og þjóðirnar lendi í vand-
ræðum vegna siglingateppunnar.
,.Það lætur undarlega í eyrum“,
segir í danska blaðinu „Finans-
tidende nýlega, „en í raun og veru
er bægt að tala um þýsk-bresk
samtök gegn siglingum hlutlausra
þjóða, um hlutlausa styrjöld, sem
kollvarpar öllum fyrri hugmynd-
um um þjóðarjett og ekki síst um
frelsið á hafinu“.
Aö austan.
á er það ekki síður sjerkenni-
legt við styrjöld þessa,
hvernig farið hefir verið með hin-
ar hlutlausu Eystrasaltsþjóðir, er
hver af annari hafa orðið að láta
af hendi mikilsverð rjettindi sín í
hendur Rússum, með samþykki
Þjóðverja, eða fyrir einskonar
milligöngu þeirra. Og ekki höfðu
Rússar fyr teygt sig til áhrifa
inn yfir þessi smáríki, fyr en Þjóð
verjar kalla heim til sín þann sæg
af áhrifamönnum af þýskum ætt-
stofni, sem þar voru. En þýskra
áhrifa hefir þar gætt í margar
aldir. Nú eiga þau ekki að standa
í vegi: fyrir rússneskum, að manni
skilst. Friðsamleg lausn.
En þegar minst er á friðsamlega
lausn deilumála, getur ekki lijá
því farið, að maður minnist þeirra
daga, þegar boðskapur Wilsons
forseta barst út, um heiminn um
sjálfsákvörðunarrjett þjóðanna.
Mikið hefir gerst síðan, og margt
tekið breytingum.
En úr því almenningur meðal
þjóðanna hefir eklri lengur þann
vígahug, sem er arfur frá frum-
stæðari kynslóðum, skyldi þá ekki
vera liægt að hugsa sjer, að þetta
boðorð, sem menn eitt sinn treystu
að frelsa myndi heiminn frá styrj-
öldum, geti átt það eftir að kom-
ast í hásæti í viðskiftum þjóðanna,
vera metið og virt meira en öll
landvinningapólitík og sjerhags-
munastreita ?
Finnland.
yrstu vikur styrjaldarinnar
fundum við Islendingar, að
liildarleikurinn var nær okkur en
áður. Hingað kom kafbátur, hing-
að fliiðu skip í bili, hingað kom
flugvjel.
Síðustu dagana höfum við enn
fundið á annan hátt, hve viður-
eignin er okkur viðkomandi. —
Finnland.
Hver verða endalok samninga
Rússa við Finna ? Og hver getur
spáð, hver þorir að renna hugan-
um til fulls yfir það, sem beðið
getur Norðurlanda, ef þeir samn-
ingar leiða til hins versta?
í upphafi valdatíma síns þótt-
ust kommúnistar Rússlands hafa
lagt niður alla viðleitni og vilja
til þess að kúga og undiroka aðr-
ar þjóðir. í dag skýrir málgagn
kommúnista á íslandi frá því, að
stefna húsbænda þeirra þar eystra
sje breytt. Þar er sagt, að í við-
skiftum Rússa við aðrar þjóðit
miðist stefna þeirra „aðeins við
þeirra hagsmuni“.
Hætt er við, að sjálfsákvörðtm-
arrjettur smáþjóða geti reynst lítt
samrýmanlegur þeirri stefnu.
Heimamenn.
ftir að Rússastjórn ljet á sjer
skilja, að hún vildi taka upp
viðræður við finsku stjórnina um
viðskifti þessara þjóða, og sii mála
leitun var sett í samband við
„samninga' ‘ Rússa við þjóðir þær,
er búa sunnar við Eystrasalt, hafa
kommúnistarnir okkar hjerna á
fslandi gengið undir nýtt próf.
Þeir stóðust prófið með prýði. Mun
mega nefna ágætiseinkunn í því
sambandi.
Xú var af þeim lieimtað að þeir
legðu sig fram í því að vegsama
og dást að ásælni Rússa gagnvart
Norðurlöndum, ef til kæmi.
Þetta reyndist auðsótt mál.
ilennirnir, sem hafa lagt niður
s.jálfstæða hugsun, sjálfstæðaD
vilja og skoðun. og afhent þetta
alt mönnum í fjarlægu og fram-
andi landi, spyrja ekki lengur um
þjóðerni, ekki um ættrækni eða
rjettlæti. Þeir eru ofurseldir hinni
bolsivistisku stjórn — og sælir í
sínum andlega vesaldóm.
Af fundum sem., konímúnista-
flokkurinn hjelt nú í vikunni, má
fyllilega ráða það, að hin ándlega
máttleysisveiki kommúnismans er
ennþá talsvert útbreidd hjer í bæn-
um. Og erfitt áð segja, hve mikl-
um skemdum þessi meinsemd í
þjóðfjelaginu getur váldið, á jafn
hættulegum tímum og nú standa
vfir.
ísfisksala.
ullkomin óvissa ríkir um það
enn, hvernig takast megi að
koma ísfiski okkar á venjulega
markaði. Það eitt er víst, að kostn-
aður við siglingar hefir margfald-
ast. Á friðartímum þarf togaraút-
gerðin að jafnaði að fá 1100—1200
sterlingspund fyrir togarafarm af
ísfiski. Fer þetta vitanlega nokk-
uð eftir því, hve veiðiförin hefir
verið löng og kostnaðarsöm, eða
fiskurinn dýr, er skipið flytur. En
þar sem salan þurfti áður að nema
11—1200 stpd., þnrfa nú að fást
hátt á 3, þús. sterlingspund fyrir
farminn, til þess allur kostnaður
sje greiddur, er lágmark talið um
2700 stpd. Svo miklu nemur kostn
aðurinn nú við vátryggingar, hin
dýru kol, hækkað kaupgjald og
fleira. En allar aðstæður þannig,
að ófýsilegt er að leggja úr í þess
ar ferðir, ef mikil líkindu eru til,
að ofan á aðra áhættu og meiri,
sem við þær er bundin, bætist
fjárhagslegt tjón.
Stjórnarsamvinnan.
112 ár liafa Framsóknarmenn
með Alþýðuflokknum haft
svo til óslitið yfirráðin í landinu.
Eft'ir þann valdatíma leituðu þeir
samstarfs við Sjálfstæðismenn. Það
samstarf hefir bygst á því, að
menn hafa í fullri einlægni viljað
vinnu að alþjóðarheill. Bresti sii
einlægni, á samstarfið ekki fram-
tíð fyrir sjer.
FRAMH. Á SJÖTTU S&)U.