Morgunblaðið - 01.12.1939, Blaðsíða 5

Föstudagur 1. des. 1939,
= jftlorgunMaðið =
Útget.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Rltstjörar: Jön KJartansson og ValtÝr Stefánsson (ábyrgOarœaOur).
Auglýslngar: Árnl Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgrelBsla: Austurstrœti 8. — Simi 1800.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánuOi.
t lausasölu: 15 aura elntaklO — 25 aura meÐ Lesbök.
SK AMMDEGI
Ljósmyndin alkunna, er tekin
var á Stjórnarráðsblettinuin
.af athöfninni 1. desember, er full-
veldi Islands var viðurkent opin-
berlepra af sambandsþjóðinni,
geymist í minni þjóðarinnar um
■ ókomnar aldlr. Yfir imyndinni
jhvílir sú skaimmdegisbirta, sem
•einkennir þessa árstíð á voru norð
læga landi.
Flestir þeir, sem viðstaddir voru
þessa athöfn, voru nýlega staðnir
upp af sjúkrabeð spönsku pestar-
innar. Sú pest var nýlega liðin
hjer hjá í allri sinni heift. Yofa
- dauðans hafði grúft hjer yfir bæn
«m, og tíðari líkhringingar ómað
yfir gröfum manna, en nokkru
sinni áður hjer á landi.
En úti í heiminum var, einmitt
er þetta gerðist hjer, að rofa til
•eftir aðra og meiri pest. Inflðens-
an, sem hingað kom, var ekki ann
að en fylgifiskur hennar. Gri’imdar-
seði heimsstyrjaldarinnar fyrri
slotaði 19 dögum áður en fullveld-
isdagurinn rann hjer upp.
Það er kunnara en frá þurfi að
■segja, að fullveldisviðurkeuningin
1. des. 1918, athöfnin á Stjórnar-
ráðsblettinuni í skammdegisljósinu
var ávöxtur af þeim umbrotum í
viðskiftum þjóðanna, sem heims-
styrjöldin fyrri kom af stað.
Þegar vopnahlje var samið fj-r-
ir 21 ári síðan, mun hver einasti
maður, sem þá var kominn til vits
og ára, hafa getað svarið fyrir, að
honum dytti í hug, að svo stutt
yrði imilli styrjalda í Evrópu, sem
nú er raun á orðin. í hrífandi frið-
arfögnuði þjóðanna, bjuggust all-
ir við, að nú væri gengið í garð
það vor friðar og rjettlætis, sem
gagntæki allar þjóðir um langan
aldur. I rúmlega fjögur ár höfðu
þjóðir smáar sem stórar stunið
undan ógnarbyrði og hörmungum
ófriðarins. Fyrir ofsfopann átti að
koma sáttfýsi, fyrir ofbeldið
rjettlæti, fyrir undirferli ' og ó-
drengskap átti heimurinn að
fagna drengskap og bróðurhug
þjóða í milli.
En hve lengi hjelst friðurinn?
Hve haldgóður yarð hann? Hve-
nær hefir grimd manneðlisins og
fikefjalaus rangsleitni haft lausari
tauminn í Evrópu en einimitt nú?
Friðurinn 1918 varð ekki annað
’«n skammdegi í lífi Evrópuþjóða,
þar sem sól rjettíætis og mann-
göfgi komst aldrei ýkja langt
■upp fyrir sjóndeildarhringinn.
í fyrra hjeldum við hátíðlegt
20 ára fullveldisafmæli okkar. Þeg
ar litið er um öxl, er sem þau
tímamót tilheyri öðru tímabili
sögunnar. Þá hafði ðfriðaróttinn
að vísu gagntekið margar þjóðir.
Þá var vígbúnáður hernaðarþjóð-
anna koiminn í háspennu. En þess
gætti lítið hjer „yst á Ránarslóð-
um“ hjá okkar ævarandi vopn-
lausu þjóð.
Fyrir skömmu hristust hús í
'Hornafirði í skothríð styrjaldar-
innar og enn styttra er síðan sjó-
■ orusta var háð hjer vestan við
okkur í Grænlandshafi, er þann
dag var ein merkasta vígslóð
heimsins.
Verðum við ekki einkennilega
litlir hjerna á hplmanum okkar,
þegar við finnuin að styrjöldin
nær hjer upp að bæjarveggnum
að heita má?
Höfum við hug á því álíka eins
og í fyrra að rifja upp fyrir okk-
ur árin síðan 1918 og miklast1 af
því, sem hjer hefir gerst síðan við
urðum: fullvalda? Verða verklegar
framkvæmdir okltar, afurðamagn,
byggingar og afrek á hinu and-
lega sviði ekki ljettvæg fnndin,
borið saman við þau daglegu um-
ræðuefni, sem heimsviðburðirnir
gefa tilefni til? Og’ hvers virði eru
þessi ágætu 20 ár okkar, eða 21, í
samanburði við þá miklu ógn-
þrungnu spurningu, hvers heim-
urinn megi vænta af þeim hildar-
leik, sem nú er háður, hver verði
endalokin og hvernig verði þá
komið Evrópuþjóðum og menning
þeirra, er dagur rennur eftir
þetta hið mikla Ragnarökkur?
Svo lágir vorum við í loftinu
fyrir 21 ári síðan, er við lýstum
37fir ævarandi vopnleysi og hlut-
leysi okkar, að stórþjóðirnar virtu
okkur ekki svars. Það var í mörg
horn að líta um það leyti: Landa-
brjefið að breytast. Nýjum ríkjum
að skjóta upp hjer og þar. Og
landamærum: kipt til.
Síðan höfum við talað við sjálfa
okkur um vopnleysið og hlutleys-
ið, og talið það sjálfsagt að það
,yrði viðurkent, ef til kæmi. Þess
ber að minnast á íullveldisafmæl-
inu, að sií. von okkar hefir ræst,.
Báðir ófriðaraðilar, er nú eigast
við, hafa viðurkent í verki, að
þeir líta á hlutleysi okkar með
fullri viðurkenning.
Og þegar fullvalda þjóðin, sem
í dag nær myndugsaldri sem slík,
er að því spurð, livernig hún hafi
verið viðbúin styrjöldinni, þá get,-
ur hún svarað því, að, þó merki-
legt sje til frásagnar, þá liafi hiin
4—5 mánuðum áður en styrjöld
braust út, gert þann stríðSundir-
búning, sem henni var nauðsynleg-
astur, að æfa, sig í því að miða
stjórnarfar sitt við vilja og hags-
muni þjóðfjelagsins í heild sinni,
að koma fram samhent og einhuga
í stjórnarathöfnum sínum. Ekkert
er smáþjóð lífsnauðsynlegra á ó-
friðartímum sem nú, þegar hún
á engan hátt má við því, að sundr-
ung og flokkadeilur veiki kraft-
ana og skyggi á þau sjónarmið,
sem þjóðinni er fyrir bestu.
Það á vitaskuld langt í land, að
samhugur sá, er koim núverandi
þjóðstjórn á, hafi gagnsýrt svo
hugi manna sem skyldi. Enn eru
margar misfellur á því, sem þarf
að laga, mörg ólík stefnumið, tog-
streita og gamlar væringar, sem
gjósa upp á köfluin. En heildar-
svipurinn er sá í þjóðfjelaginu,
eftir 21 árs fullveldi, að viljinn til
samstarfs með þjóðinni er meiri
en nokkru sinni áður.
Verða Norðurlönd
spurð?
Ræða eftir Guðmund Kamban
Ef einhver ykkar, sem hjer
eruð staddir, skyldi vera
í vafa «m, hversvegna við
erum hjer í kvöld, vil jeg
segja honum það í einni setn-
ingu: „Það er af því að eng-
inn okkar g-etur í dag hugs-
að um sitt eiigið land, nema
hugsa um leið um öll Norð-
urlönd“.
Það eru klukkur ábyrgðarinn-
ar, sem kalla okkur alla til sam-
hygðar og skilnings á sanieigin-
legum örlögum okkar. Það er þessi
samhugur, sem nú ríkir í tugjni'.
undum norrænna beiimila.
A tímum ógna, stjórnleysis og J,
skelfinga, í álfu. ]iar sem þjóðir
koinast á vergang, hugsar hverl
einasti norrænn maður og kona:
Hvað verður um okkur? Hver
verður framtíð Norðurlanda?
Afstaða vor út á við er skýr og |
samhljóða, ákveðin eins og árið
1914. Frá vorri lilið verður hið
yfirlýsta hlutleysi aldrei brotið.
Hvort aðrir halda það í heiðri, veit
enginn í dag. En það vitum við §
með vissu, hversu bjartsýnir sem
við erum, að framtíð Norðurlanda
verður ekki björt, ef við verðum
eins óviðbúnir afleiðingum frið-
arins eins og við vorum fyrir 20
árum síðan.
I fundarboði þessa fundar er að
því spurt, hvaða þátt við getum
átt í því, að friður geti komist á,
setni yrði þjóðunum til blessunar.
Við þeirri spurningu fáum við
margskonar svör. Hagsýnir stjórn
málamenn, sem stjórna heiminum,
— að vísu ekki sjerlega hagsýnt,
— munu sennilega fyrst í stað
eigi gefa annað svar en ypta öxl-
um. Ekkert er auðveldara að
brúka axlirnar til en ypta þeim.
En aftur eru aðrir, bæði karlar og
konur,, er af alhug vilja reyna að
lyfta þeirri þyngstu byrði, sem
lögð hefir verið á herðar nor-
rænna þjóða,* og húh er, að sann-
færa heiminn um, að hann eigi að
taka Norðurlönd sjer til fyrir-
myndar.
Það — og ekkert minua en
þetta — á að vera framlag okkar
á þessum styrjaldartímum, hlut-
deild okkar í hinum tilvonandi
friði.
Skilyrðið.
Svo mikið er hlutverk vort.
Getum vjer irit það af hendi ?
Svo göfug er kölhm vor. Getum
vjer uppfylt hana? Því aðeins að
einu skilyrði verði fullnægt: Að
við afsölum okkur hinum hug-
þekkasta arfi okkar, ótætis sundr-
ungunni. Að við höldum í skefj-
um hinni sjúklegu tilhneigingu,
að rífa niður alt sem er stórbrot-
ið. Að við, 17 miljónir manna,
stöndum saman um þessa framtíð-
arhugsjón og stefnu.
Úti um heim er landamærum
eytt, sem halda áfram að A'era til
í hjörtum manna. Milli Norður-
landaþjóða eyðast engin landa-
mæri, því þau eru ekki lengur til
í hjörtum: okkar. Ef við eigum að
gefa umheiminum glæsilegt for-
dæmi um það, hvernig fimm þjóð-
ir geta lifað við sama frelsi og
einingu sem: ein, þá verðum við
að gefa þjóðunum innbyrðis sem
víðtækust sameiginleg rjettindi í
ollum löndunum fimm.
Um síðustu mánaðamót var fundur haldinn í
Stúdentafjelaginu í Höfn um hlutleysi og friðarmál.
Þar flutti Guðmundur Kamban ræðu er vakti mikla
athygli. Síðar birtist ræða hans í Berlingatíðindum og
hjer er hún í lauslegri þýðingu úr blaðinu.
við, enda þótt við „útskaga byggj-
um“, hrópað svo hátt, að heimur-
inn getur heyrt hina norræntt
rödd.
Hún hefir þó að mestu drukn-
að síðustu 20 árin í tónum frá
sýktum heimi, er sáði styrjöld og
uppskar efnalega, andlega og lík-
amlega afturför. Eins víst eins ogs
á götum stórborganna birtast fatl-
aðir menn, nngir og gamlir, blind-
ir og limlestir eftir styrjaldir,
eins er það óumflýjanlegt, að
fjögra ára ófriður afbakar, eitrai*
og sýkir andlegt líf ófriðarþjóða.
I síðustu styrjöld kviknaði sjúk-
leg stefna í andlegu, lífi, í mynd-
list, bókmentum, leiklist, jafnveí
í hinum svonefndu andlegu vís-
indum. Þessi hreyfing varð ennþá
afkáralegri en annarsstaðar í
heiðríkju Norðurlanda. .Jeg get
ekki kallað hana annað eu ein-
dregna afturhaldsstefnu. Því í tóm
leika formsins var hún andstæð
frjálshuga viðleitni okkar til innrr
þróunar. Það er ekki liægt að á-
saka okkur fyrir að við smituðúmst
af þessu afturhaldi, fremur en fyr-
ir að við tókum spönsku veikina.En
það er ekki til liróss fyrir andlega
leiðtoga okkar, að enn í dag eftir
20 ár, skuli þessi sjúklega hreyf-
ing hafa formælendur meðal okk-
ar, löngu eftir að aðrar þjóðir
liafa með viðbjóði snúið við henni
bakinu.
Ekki án aðstoðar
okkar.
Þetta var eitt: af því, sem mjer
datt í hug hjer um daginn,
er mikilhæfur maður á sviði at-
vinnuveganna fór að tala um það
við mig, að nú myndu Norður-
landaþjóðir hafa lítinn tíma til að
hugsa um andleg efni, nú yrðum
við að einbeina huganum að því
að kotoa afurðum okkar í verð.
Jeg svaraði: Það er ekki síst
vegna afurða okkar, sem við get-
umi ekki lokað augunum fyrir hin
um andlegu verðmætum. Þótt við
í innilegri þrá okkar eftir varan-
Jegum og rjettlátum friði þurkuð-
umi út alla eigingirni í hvers-
konar mynd, þá mun velferð okk-
ar og barna okkar bæði í andleg-
um og efnalegum skilningi fara
mjög eftir því, hvernig stórþjóð-
unuto, vegnar að styrjöld lokinni.
Friður, sem að gagni ltemur,
verður aldrei sannur án þess að
við leggjuim. þar okkar skerf
fram. Það skulum við hafa hug-
fast.
Síðustu 4 árin á undan fundin-
um í Múnchen va.r jeg slitalaust
til skiftis í þrem stærstu höfuð-
borgum Evrópu. Jeg var álíka.-
Guðmundur Kamban.
Það sem skilur —.
Það sein skilur ókkur Norður-
landaþjóðirnar, er ákaflega
lítilmótlegt, samanborið við það,
sem sameinar okkur. Það er að
miklu leyti einmitt þessi sam-
heldni, sem gerir það að verkum,
að heimsþjóðirnar eiga erfitt með
að greina Norðurlandaþjóðirnar
hverja frá annari. í fljótu bragði
virðist þetta vera til óhagræðis.
En í rauninni er þetta okkur til
hins mesta hróss.
Samstilling Norðurlandaþjóða
er hafin hátt yfir efnahagsmál,
seto: eru mjög sundurleit, hafin yf-
ir tungurnar, því flestir Norður-
landabúar geta gert sig skiljan-
lega hvar sem er á Norðurlönd-
um. Tengsli þessara þjóða eru ó-
háð landfræðilegum takmörkum,
því landfræðilega er ísland Ame-
ríkumegin á hnettinum. Að lokum
og það er eftirtektarverðast, sam-
heldni Norðurlandaþjóða nær út
yfir kynflokka. Því hver einasti
okkar óskar þess í dag, að við
gætum staðið við hlið Finna í vörn
þessarar yngstu og ef til vill ást-
kærustu bræðra vorra.
Samhygð Norður-
landaþjóða.
Samhygð Norðurlandaþjóða er
bygð á því, sem er bæði stað
fastast og hverfulast í mönnum,
bygð á hinum norræna auda. I
þjóðunum lifir norrænn frelsis-
andi, sem eigi verður vanvirtur
rneðal einnar þjóðarinnar, án þess
hinar finni til. Hann er sameign
allra Norðurlandabúa. Uti í heim-
inum er talað um liið danska
smjör, hið finska timbur, íslenska
síld, norskar siglingar og sænskt
stál. En þegar atvinnuvegum og
afurðum sleppir. og talað er um
andleg verðtoæti, þá ganga þau
undir samnefninu norrænn andi
eða hinar frjálshuga Norðurlanda-
þjóðir. Við þetta hugtak eru nöfn
okkar mestu manna tengd. Á
henni er okkar merkasta menning
bygð. Og vegna hennar getum
FRAMH. Á SJÖTTTJ 8ÍÐU.