Morgunblaðið - 23.01.1940, Qupperneq 6

MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 23. janúar 1940..
! ■ f ;' : ■ ■ • * f. r';.-" ' .*> ;■ * ■
| TÓNLIST i
t ?
**M*****v*íMiM*'Mí4< ’****ÍMl****MX*****J*
Hljómleikar Hall-
gríms Helgasonar
#
OOO&OOOOOOOOOOOOOO
| ÚR DAGLEGA |
| LÍFINU |
<XXXXX>< OOCKXXX
í'rú Laufey Fr. Obermami sendi
blaSinu fyrir nokkru greinarkom er
liún nefnir: „Opið brjef til ýmsra er
spurðu“. Þar segir svo:
Hvað mjer finnist um sameiginlega
skóla? Jeg er að yísu farin aS skil.ja,
aS níargt gott kemur í ljós hjá bæði
piltum og stúlkum við frjálsan um-
gang í skólum og við sport, enda getur
}>flð ekki verið tilgangur skaparans að
slíta þeim í sundur til einhvers viss ald-
urs, hitt er ,annað, að það verður að
ganga út frá þeirri vissu, að bömin
fijeu alin þannig upp á heimilunum,
að þau „þekki sóma sinn í hvívetna".
Það er nú einmitt þetta, sem altaf á að
vera aðalatriðið í uppeldishugsjóninni
og allri fræðslu, að maður og kona
þekki sóma sinn, sje sjer að fullu vís-
■vitandi um mismun á rjettu og röngu,
góðu og illu, beiti því rjettilega sam-
kvæmt köllun insta eðlisins — sem cr
gott. En það, að „verða sjer meðvit-
andi um þetta“ er ekki eins auðvelt eins
og í fljótu bragði kann að virðast, það
kemur hreint ekki af sjálfu sjer til
þioska, því hvílir svo mikil heilög skylda
á öxlurn hvers föður og móður. Þess
vegna líka á gott bam svo óendanlega
mikið að þakka góðri móður og föður,
sem leiðbeindi því í öllum þessum efn-
um og leiddi áfram á byrjim lífsins.
★
Og slíkar mömmur eru svo margarl
heima. Þið vitið ekki hvaða auð það
gefur, að mega frá ungdómsárunum
afturkalla hugrenningar, sem staðfestu
slt þetta, einkum þegar komið er út í
heiminn, þar gem alt er öðruvísi og
oftast ósambærilegt, hvað gott er' þá
að eiga innra þessa vissu um að „slík-
ar mæður“ era t.il enn, svo margar þar,
svo næmar ,af tilfinningu, svo fullar ó-
sjerplægni og kærleikanum, svo hreinar
í ást og umhyggju, að nærri heilög
mœtti minning þeirra vera, og fyrir-
mynd í lífinu.
Þeir eru brjóstumkennanlegir, sem
ekki þekkja neitt þessháttar. Jeg get
sagt ykkur að þeir eru margir til, því
miður, sem eru tómir og kaldir í huga,
af því allan þann auð vantar, og mögu-
leikann að sakna þess, sem þeir aldrei
þektu. Hvað þáf
★
„Spectator“ skrifar:
Utvarpið hefir þann sið, að láta leika
sorgarlag áður en skýrt er frá alvar-
legum atburðum. Er ekkert við þetta að
athuga á venjulegum tímum. En á þess-
um hættutímum verður að telja það
miður nærgætið, að haga þessu svo.
Margir eiga vini á hafi úti, þar sem nú
er hættulegt að fara, og það er ónær-
gætið að auka á kvíða alls þess fólks,
og reyndar allra góðra manna, meðan
sorgarlag er leikið, og skýra fyrst þar
á eftir frá því, hvað um er að vera.
Það er að bem í bakkafullan lækinn.
Það mætti leika lagið veikt, og skýra
þegar í stað undir laginu frá atburðum.
Bretar missa
tundurspilli
Osló í gær.
retar mistu s. 1. sunnudag
fjórða tundurspilli sinn
í stríðinu, „Grenville“, 1485
sxnálestir að stærð. Við spreng-
inguna, sem óvíst er, hvort staf-
aði af tundurdufli eða tundur-
skeyti, fórust 8 menn, 73. er
saknað en 118 menn hafa verið
settir á land í hafnarborg í
Austur.Englandi. (NRP—FB).
Islenskur prent-
ari fær mikið lof
FRAMH. AF ÞRIÐJU SÍÐÚ.
einn nemandi er vakti alveg
sjerstaka eftirtekt kennaranna,
sumpart fyrir það, hve glöggur
hann var á að skilja hin „teoret-
isku“ grundvallaratriði, og sum-
part fyrir það, hve honum var
lagið að setja persónuleg svip-
einkenni á verk sín. Þessi ungi
Islendingur, Hafsteinn Guð-
mundsson, hafði við hvert verk-
efni sitt ákveðna hugmynd, sem
bygð var á efni þess, er prenta
skyldi. Og fyrir þessari hug-
mynd sinni gerir hann grein
með ,,linoleum“-skurðmyndum,
er hann sjálfur gerði teikning-
arnar að.
. Tökum t. d. bókarkápublaðið
„Har Bogtrykkunsten sin Op-'
rindelse i Kina“. Myndin er
skorin í linoleum og höfð í tveim
litum. Upphafs H-ið er líka
skorið í linoleum. Hinn gamli
stíll í H-inu bendir á að hjer
sje um gamalt efni að ræða. En
hvernig letrið og myndin er sett
er dæmi upp á það, hvernig ný-
tísku ,,setning“ er látin vekja
eftirtekt.
Þetta segir gréinarhöf. um
þessa mynd, en hefði vel mátt
bæta við, að hið ófullgerða Kín-
verja andlit, sem eins og er að
koma út úr þokunni, er tákn.
rænt fyrir efnið, hina óleystu
spurningu hvort það er Kínverj-'
,inn sem á heiðurinn af uppgötv-
un prentlistar, hvort það er
hann, sem „stendur á bak við“
prentlistina.
Aðrar myndir eftir Hafstein,
sem birtar eru í hinu danska
íagriti, eru engu síðri en þess.i.
Ein er auglýsing um „Danmarks
Akvarium“, þar sem teiknaður
er fiskur með sporðkasti í blá-
um öldum, önnur er forsíða
myndaalbúms, með kvenmanns-
mynd í bláum lit.
Ein myndin er af reiknings-
eyðublaði, þar sem H. G. hefir
notað vörumerki smekklega í
sambandi við nafn og annað les-
mál, og jafnvel 5. myndin er
eftirtektarverð, af forsíðu á aug
lýsingariti um verðlækkun á
kálfakjöti. Þrátt fyrir óskáld-
legt efni, getur hann gert for.
síðu, sem undirstrikar efnisinni-
haldið.
Það er altaf gaman, þegar ls-
lendingar skara fram úr meðal
erlendra stjettarbræðra. Fyrir
smekklegan frágang á íslensk-
um bókum og annari prent-
vinnu, getur þessi ungi setjari
átt eftir að gera mikið gagn.
En hann er, eins og margir,
sem eru óvenjulegum hæfileik-
um gæddir, maður hljedrægúr,
og vill á engan hátt trana sjer
fram eða verkum sínum.
Farsóttir og iranndauði í Rvík
17.—-23. des. (í svigum tölur næstu
viku á undan) : Hálsbólga 55 (63).
Kvefsótt 107 (157). Blóðsótt 104
(317). Iðrakvef 19 (111). Kvef-
lungnabólga 3 (3). Hlaupabóla 0
(6). Munnangur 2 (1). Ristill 4
(0). Mannslát 5 (8). Landlæknis-
skrifstofan. (FB.).
Hæstirjettur.
----------.- !
Arekstur
á Siglufjarðar-
höfn
Hæstirjettur kvað í gær upp
dóm í málinu: Guðmundra1
Pjetursson gegn eigendum og vá-
Hyggjettdum e.s. „Stabil“ og
gagnsök.
Málavextir eru þeir, að fimtu-
daginn 12. sept. 1935 lögðust skip-
in e.s. „Stabil“ (nórskt) og v.b.
„Liv“ (eign Guðm. Pjeturssonar,
Akureyri) á Sigluf jarðarhöfn.
Lagðist „Stabil“ á 5 faðma dýpi
við bakborðsakkeri og 45 faðma
keðju, en v.b. „Liv“ lagðist
nokkru grynnra, einnig við bak-
borðsakkeri og 37 faðma keðju.
Svo virðist sem ,,Stabil“ hafi ver-
ið lagst áður en vjelbáturinn kom.
Norðaustan stormur var. Vjelbát-
urinn lagðist beint aftur af eim-
skipinu, svo að það hlaut eftir
vindstöðunni að færast að eða á
bátinn, ef akkerið hjeldi ekki.
Að morgni 13. sept. var kom-
inn rokstormur af sömu átt. Tók
e.s. ,,Stabil“ þá að reka og fór
brátt að höggva í stefni bátsins.
Skipverjar á „Stabil“ aðhöfðust
ekkert til að afstýra árekstri fyr
en einn af skipverjum á vjelbátn-
um gerði þeim aðvart. En vjel
skipsins var ekki í því ástandi, að
hægt. væri að hreyfa skipið fyrir-
varalaust. Skipstjórinn á v.b.
„Liv“ ljet nú gefa út meira af
keðju, en hún slitnaði í þeim svif-
um og rak þá bátinn óðfluga að
landi og upp á land að lokum, en
var bjargað síðar. Keðjan hafði
lent í skrúfu „Stabil“ og við það
mun hún hafa slitnað.
Eigandi v.b. „Liv“, tGuðm.
Pjetursson útgerðarmaður á Akur-
eyri, taldi sök þessa tjóns alla
hjá e.s. ,,Stabil“ og krafði eig-
endur og vátryggjendur hans um
kr. 15.163.57 í slraðabætur.
Sjódómur Siglufjarðar taldi að
bæði skipin ættu sök á árekstrin-
um og skifti tjóninu til helminga
milli þeirra. Aðallega var skips-
mönnum gefið að sök, að hvorug
vjelin var upphituð og til taks.
Alls nam tjónið og kostnaður í
sambandi við áreksturinn, strand-
ið og björgunina, að áliti sjó-
dómsins kr.
hann eigendur
e.s. „Stabil
inginn af þeirri upphæð, eða kr.
5.938.78 og 400 kr. í málskostnað.
Eigandi v.b. „Liv“ áfrýjaði, og
hinn gagnáfrýjaði.
Hæstirjettur taldi sök stjórn-
enda e.s. „Stabil“ meiri en báts-
manna á v.b. „Liv“. Ilann taldi
því, að eigendur e.s. „Stabil“
ættu að bæta tjónið að þrem
fjórðu, en eigandi bátsins ætti
sjálfur að bera fjórðung þess.
Að dómi Hæstarjettar var alt
tjónið og kostnaður, er bæta
skyldi, kr. 9.877.57, og komu því
kr. 7.408.18 í hlut eigenda og vá-
tryggjenda e.s. ,,Stabil“ og voru
þeir dæmdir til að greiða þá upp-
hæð og að auki 600 kr. í máls-
kostnað.
Theodór Líndal hrm. flutti mál-
ið fyrir Guðm. Pjetursson, en
P.jetnr Magnússon hrm. fyrir eig-
endur og vátryggjendur e.s.
„Stabil“.
Mlangar til að hripa fáeinar
línur í heiðrað blað yðar
vegna hljómleika hr. Hallgríms
Helgasonar, sem fram fóru í Gamla
Bíó síðastliðið fimtudagskvöld. —-
Það, sem fyrst vakti undrun mína,
var hið sýnilega áhugaleysi svo-
nefndra tónlistaáheyrenda þessa
bæjar, að þeir ekki skyldu troð-
fylla húsið einmitt við þetta tæki-
færi. Þarna kom ungur, bráðefni-
legur íslenskur tónfræðingur fram
á sviðið í fyrsta sinn með eigin
verk sín á efnisskrá og liafði á-
heyrendum maTgt og mrekilegt að
segja, og sanna þeim með tónum
sínum, að hann ætli sjer að verða,
ekki síst er tímar líða fram, einn
þeirra, sem vinna það þarfa vei’k
að skapa alíslenska tónment og
öjarga þeim fjársjóði tóna, sem
þjóðlög vor geyma frá gleymsku
og glötun. Það leynir sjer ekki,
að þessi ungi listamaður hefir
sett sjer þetta fasta, þjóðlega
markmið, og þökk sje honum fyrir
það. Hann hefir sem uppistöðu í
tónsmíðum sínum notað alíslensk
stef og mátti það glögt heyra á
flestum liðum efnisskrárinnar.
Það inyndi verða of langt mál,
ef fara ætti ítarlega yfir hvert
atriði efnisskrárinnar, sem hófst
með c-moll sónötu nr. 2 eftir Ilall-
grím, og var hún leikin af honum
sjálfum og því ekki að ræða um
túlkun neins annars. Mjer fanst
þar kenna meiri framfara og
þroska, borið saman við fyrstu
sónötu hans, sexn áður hefir verið
leikixx opinberlega. í þessari són-
ötu virðist mjer meiri festa og
stíll en í hinni fyrstu og gefur hún
fögur loforð um það, sem síðar
kann að ltoma fram af hans hendi.
Þar er einkennilegur t. d. þriðji
kaflinn: „íslenskur dans“, frum-
legur og með nýtísku sniði. Sóxx-
ata þessi er frumleg og „drama-
tísk“ og væri gaman að heyra
hana „útsetta“ fyrir hljómsveit
með öllum þeim hljóm- og litbrigð-
atan er í raun og veru mjög vel
fallin til þess.
Þá voru 3 söixglög fyrir ósam-
kynja raddir, sem voru prýðilega
sungin af útvarpskórnum undir
stjórn Páls ísólfssonar. Vakti þar
sjerstaka hrifningu lagið „í fjar-
lægð“ og það með rjettu. — Þá
komu kanoniskar variationir yfir
gamalt passíusálmalag, leiknar af
strokkvartett. Jeg verð að játa,
að sú tónsmíðin fór fyrir ofan
garð hjá mjer og ef til vill fleir-
um, enda þarf þaulvana kvartett-
leikara við slíkt tónverk, en til
þess hefir að sjálfsögðu ekki unn-
ist tími og samæfing ekki nægi-
leg. Þá er að geta 6 sönglaga fyr-
ir barytonrödd. Voru 3 þeirra, ís-
lensk þjóðlög: „Fagurt galaði
fuglinn sá“, „Keisari nokkur
mætur mann“ og „Tólf sona
kvæði“. Mætti .jeg þar vinsamlega
benda tönskáldinu á, að eftir
minni skoðun er ekki heppilegt
að færa undirleikinn í of nýtísku-
legan búning, hættan er þá á því,
að undirleikurinn verði of fjar-
skyldur lagÍHu ög trufli heildar-
áhrifin, svo lagið sjálft nýtur sín.
ekki og missir liinn þjóðlega blæ.
Þetta er vinsamleg beixding, sem
jeg vona að tónskáldið geti fall-
ist á. 'Hin 3 lögin voru að öllu
leyti frumsamiix og fóru vel úr
hendi Einars Markan, sjerstaklega
„Kvöldsöngur“ við Ijóð Sig. heit-
ins frá Arnarholti; gullfallegt,
lag.
Þá er nú komið að „perlu“
hljómleikanna: „íslensk suita",.
eða syrpu mætti ef. til vill nefna,
það, fyrir fiðlu með píanó. Það
var undurfögur tónsmíð og fagur-
lega leikin af þeim Birni Ólafs-
syni og höfundi. Tónsmíð þessi á
áreiðanlega fyrir sjer langa líf-
daga og rnyndi þegar í sta.ð hvar-
vetna vekja hina mestu athygli á
höfundi hennar.
Loks, ljek hinn ungi og efnilegi
höfundur 6 tilbrigði yfir eigið
stef (thema) í E-dxxr. Það verk.
hans er tilþrifamikið og frum-
legt eins og sónata hans nr. 2 og
má segja um það hið sama og jeg
sagði um sónötuna, að ekki færi
illa á, að það væri lagað fyrir
hljómsveit.
Mjer kæmi það ekki á óvænt,.
að Hallgrímur Helgason síðar
meir ynni sjer frægð og frama
fyrir hljómsveitarverk, hann hefir
að mínum dómi til þess hæfileika
og leikni í raddfærslu. Það er
þegar komið í ljós af því, sem
hann hefir lofað okkur að heyra,,
og jeg enda svo línur þessar með
því að segja, að jeg og margir
aðrir, sem áhuga höfum fyrir þró-
un og vexti íslenskrar tónlistar,.
væntunx okkur mikils af honum
og hæfileikunx hans. Á. Th.
Skyndileg sprenging
(í kalbátnum?)
bjargaði norsku skipi
Norska skipið Motos er ný-r
komið til hafnar í Norð-
ur-Englandi. Skipshöfnin seg.ir,.
að kafbátur hafi ráðist á skipið
um 50 mílur frá St. Kilda-
Skipsmenn sáu tundurskeyti
fara rjett fyrir framan skipið.
En samtímis heyrðist ógurleg-
ur hávaði af sprengingu í kaf-
bátnum eða í nánd við hann og
reyksúla gaus upp. Skipsmenn.
á Motos fóru í björgunarbátana,
því að þeir bjuggust við frekari
árásum, en til þess kom ekki.
Sáu þeir ekki frekara til kafj
bátsins og telja líklegt, að hann
hafi sokkið. (NRP—FB).
Ríkisskip. Esja var á Húsavílc
kl. 5 síðdegis í gær.
11.877.57 og dæmdi
og vátryggjendur
til að greiða helm-
um, sem þá væri kostur á, því sóxi-