Morgunblaðið - 19.09.1940, Blaðsíða 5

'Fimtudagur 19. sept. 1940,

S
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Rltstjörar:
Jön Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgrBarm.).
Augtýsingar: Árni Óla.
Rltstjörn, auglýsingar og afgreiCsla:
Austurstræti 8. — Slmi 1600.
Áskrlftargjald: kr. 3,60 á mánuOl
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
1 lausasölu: 20 aura eintaktB,
25 aura meO Lesbök.
Lýðræði eða einræði
Óttinn við rjettlætið
nmir stjórnmálamenn eru
þannig gerðir, að þeir
Jþurfa við öll tækifæri að láta
í ljós hrifning sína á öllu, sem
varðar frelsi, sjálfstæði og rjett
læti einstaklinga og þjóðar, en
þegar þeir eiga að fara að
framkvæma þessar fögru hug-
sjónir, verða jafnan ótal hindr-
-Æinir á vegi.
Þannig er þessu varið með
marga okkar góðu Framsókn-
.arflokksmenn. Þeir tala og rita
mikið um frelsi, sjálfstæði og
rjettlæti. En þegar á reynir og
þeir eru beðnir að styðja að
því, að þegnar okkar eigin
lands fái að njóta þessara dýr-
:mætu rjettinda, finna þeir altaf
•eitthvað, sem er því til fyrir-
stöðu að þetta megi verða.
Ágætt dæmi þessa er grein
Bergs Jónssonar alþm.: „Sjálf-
•stæðismál lslendinga“, sem birt-
ist í Tímanum s. 1. þriðjudag.
Alt, sem B. J. segir um sam-
bandslögin og hið breytta við-
horf, sem skapaðist við það,
;að Þjóðverjar hertóku Dan-
mörku, er í fullu samræmi við
'það, sem haldið hefir verið fram
hjer í blaðinu. En af því leiðir,
■ að Alþingi getur hvenær sem
er og algerlega upp á eigin
spýtur, gengið til fulls frá sjálf-
stæðismálum Islendinga. Þetta
vill B. J. og að Alþingi geri næst
er það kemur saman. Hann
vill, að því er manni skilst, að
Alþingi lýsi yfir stofnun lýð-
veldis á Islandi, en þetta skuli
•einungis g^rt með þingsályktun.
Hinsvegar megi alls ekki fara
að breyta stjórnarskránni, því
að það geti orðið til þess að
„önnur óskyld atriði“, sem eru
vel fallin til að vekja „innan-
landsófrið“, blandist í málið.
Hvernig lýst ykkur á? Það á
að stofna lýðveldi á Islandi, en
I stjórnarskránni á stjórnarfarið
að vera áfram þingbundin kon-
ungsstjórn!
Það er Ijóst hvað fyrir B. J.
vakir. Hann er í eðli sínu frjáls-
'lyndur og fylgjandi því, að
þjóðin stigi nú síðasta skrefið í
ajálfstæðismálunum. En hann er
líka bundinn flokksmaður í
Pramsóknarflokknum, þeim
flokki, sem heldur dauðahaldi í
það regin misrjetti og ranglæti,
sem ríkjandi kosningafyrir-
komulag skapar og sem gild-
andi stjórnarskrá verndar.
Engan loddaraleik. Göngum
hreint til verks. Ef við ætlum
að vinna framvegis í anda lýð-
ræðis og jafnrjettis, verður vit-
anlega sjálf stjórnarskráin að
varðveita þau rjettindi. En til
þess þarf enga breyting á
sjálfri kjördæmaskipuninni, að-
eins aðra, rjettláta tilhögun á
~ kosningunni.
Ekki hefir þrælavinna ís-
raelsmanna í landi Fa-
raóanna verið nein sældar-
kjör. Þó fór svo, að þeir ósk-
uðu sjer þangað aftur frá
frelsi og flökkulífi eyðimerk
urinnar, með öllum þess kost
um og göllum.
Svo dáðlaust getur hið frjálsa
líf orðið, að menn kjósi heldur
harðstjórn og afmarkaðan bás.
Það hlýtur að vera hverjum
manni heilbrigt og eðlilegt að
forðast kúgun og harðstjórn. Eu
eins og það er hverjum manni
eðlilegt, ætti hitt að vera vitur-
legt og sjálfsagt, að nema á brott
þá ágalla fjelagslífsins, sem best.
greiðir einræðinu braut, og einn-
ig að sjá um þær framkvæmdir,
sem helst fyrirbyggir harðstjórn
og einræði.
Vilji menn umflýja hina hörðu
og agandi hönd, hví þá ekki að
gera hana ónauðsynlega ? Hví þá
ekki að gera ýmislegt það í tíma,
sem hin harða hönd gerir, þegar
komið er í ótíma ? Ef vanrækt er
að framkvæma á heppilegan hátt
það sem nauðsynlega þarf að
gera, má altaf búast við, að smátt
og smátt þróist sú óánægja, sem
að síðustu kýs hina hörðu hönd,
sem altaf eru reiðubiiin til þess
að láta til skarar skríða. Getur
nokkur afsannað það, að heimur-
inn fái ekki í raun og veru það
stjórnarsnið á hverjum tíma, sem
hann á skilið og hefir ræktað
efniviðinn í. Undanlátssemi í öllu
nauðsynlegu umbótastarfi hefnir
sín æfinlega. Jeg vil nú benda á
tvö eða þrjú atriði hjer hjá oss,
tekin af handahófi, til þess að
skýra betur, hvað það er, sem jeg
á við:
Eftir Pjetur Sigurðsson
1. Allir þeir menn, sem jeg héfi
fyrirhitt síðasta áratuginn, og
sem eitthvað hugsa um uppeldi
og afkomu þjóðarinnar, eru á
einu máli um það, að skólakerfi
þjóðarinnar sje ekki þannig
skipulagt og notfært, sem vera
bæri. Æskulýðurinn þurfi að fá
hagnýtari mentun að mörgu leyti,
sjá þurfi betur fyrir kvennament-
un, ungar stúlkur þurfi að fá þá
skólamentun, sem verði bæði þeim
sjálfum og þjóðinni til farsældar,
og piltar þurfi einnig að fá hag-
nýtari mentun að ýmsu leyti, en
hingað til hefir tíðkast. Um þetta
tala jafnt skólastjórar, kennarar
og nemendur. Þetta er viðurkent
af ungum mönnum, sem skólana
sækja, engu síður en hinum, sem
yrir ataa sta»ia. Brevtingin þarf
að koma, hún er sjálfsögð, hún er
framkvæmanleg, og það jafnvel
strax, en þetta er ekki gert.
2. Öll þjóðin er þegar sann-
færð um, að áfengisneysla og á-
fengissala sje einn hinn skæðasti
bölvaldur þjóðarinnar, og geti
ekki samrýmst hinum æðri hug-
sjónum manna eða neinu því, er
menning getur kallast. Öll hin
jákvæða þróun mannlífsins frá
fvrstu tíð hefir legið frá skepnu-
lífi til manndóms, frá óvitrænni
að vitrænni tilveru, frá óviti til
vitsmunalífs. Öll menningarleg
þjálfun, andleg og líkamleg, bæði
íþróttir, listir, skólamentun og
bóklegt nám örfar þessa jákvæðu
þróun, sem liggur frá dýrinu til
hins fullþroskaða manns, frá ó-
viti til vits, en áfengisneyslan
leiðir í öfuga átt, eins og allir
vita, leiðir frá viti til óvits, frá
manndómi til skepnulífs. Þess
vegna getur áfengi og menning
ekki átt samleið á neinum vett-
vangi. — Hvað segja háskólar
um þessi rök?
Nú er svo komið hjer á landi
fyrir þrotlaust bindindisstarf
góðra manna og fjelaga um
nokkra áratugi, að í sveitum
landsins og öllum hinum minni
kauptúnum, og ef til vill hinum
stærri líka, vill almenningur ekk-
ert hafa með áfengi að gera, og
heimtar jafnvel: „Burt með á-
fengið“. Nýlega höfðum við bind-
indismálaviku í Reykjavík, er
sýndi glögt hug hinna mörgu fje-
laga og fjelagasambanda, er þátt
tóku í henni. Þar var kjörorðið
einróma: „Burt með áfengið“.------
Næst fór svo fram undirskrifta-
söfnun um lokun áfengisverslun-
arinnar, og einnig þar kom vilji
almennings glögt í ljós. Þjóðin
vill losna við áfengið. Leiðtogarn-
ir vilja það sjálfsagt líka. Alt
strandar á einu, og aðeins einu,
en það eina er ekki rjettlætan-
leg afsökun. Hjer fer því eins og
með fyrra atriðið: Það sem þarf
að gera og er sjálfsagt að gera,
er ekki gert.
3. Löggæsla og eftirlit á ýms-
um sviðum er ófullnægjandi, svo
ekki sje meira sagt. Má til dæm-
is benda á lögreglusamþykt
Reykjavíkur og margvísleg brot
á henni. Ymsan óþrifnað í bæn-
um, opnu skarntunuurnar og
margt fleira. Allir sjá barna ým-
islegt, sem nauðsynlega þyrfti að
lagfæra, en litlu verðnr þó um-
þokað. Þegar menn standa svo
andspænis vanrækslum og hirðu-
leysi alstaðar og á ölluni sviðum,
þar sem alt verður þó að sitja við
sama, mæðast þeir yfir meinsemd
unum, sem oft rista miklu dýpra
og eru víðtækari en þetta, sem
hjer liefir verið bent á, verða
þreyttir og ergilegir. Og hvað
heyrir maður svo? Jú, menn fara
að óska cftir jafnvel einhverri
harðri höud. Jeg hefi mætt ágæt-
is mönnum á götum Beykjavík-
ur, sem jeg hefi enga ástæðu til
að ætla nazista, er hafa sagt við
mig, er þeir hafa bent á hirðu-
leysið, drabbaraháttinn og festu-
leysið í einu og öðru — mætti
til dæmis ntfna vimribrögð í
ýmsum greinum og ýmislegt líka
í viðskiftairfinu: „Já, jeg hugsa
stundum, að það væri jafngott
þótt við fengjum hingað eitthvað
af anda Ilitlers“.
Þannig bróast meins'nndin. Frá
sundurlyndi. flokkadrætti, losara-
hætti, hirðuleysi og allskonar sýk-
ingu, sem fylgir því stjórnmála-
lífi, er geíur öllum nokkurt vald,
en enarun’ kannske nógu mikið
framkvæmda, þar sem geta og
getuleysi andstæðra flokka vega
salt, — já, þessa leið fer þróun-
in uns nokkuð almenn óánægja
skapast yfir allri linkind þeirri,
sem slíku lífi fylgir, og ioks brýst
út óskin um hina hörðu hönd og
hin föstu tök. En í svipinn gleym
ist auðvitað, hvað slíkum tökum
fylgir.
Jeg hirði ekki um að telja fleira
fram að þessu sinni, af því, sem
þarf að gera, sem hægt er að
gera og flestir sjá, að sjálfsagt
er að gera, en ekki er gert. Hvers
vegna er það ekki gert? Eftir
hverju er beðið? Það er vegna
þess, að enginn hefir bæði vald,
vilja og þor til bess að gera það.
í okkar blessaða lýðræði hlýtur
hver stjórn að óttast stöðugt kjós
endur sína, og vera liálf smeik
við að móðga, þótt ekki sje nema
einn þeirra, því að einn getur
líka haft mikið að segja við kosn-
ingaborðið. Þá er hver flokkur
altaf hræddur við andstöðuflokk-
ana. Ef hann ræðst í einhverjar
róttækar framkvæmdir, á hvaða
sviði sem er, má hann altaf bú-
ast við, að það skapi einhverj-
um óþægindi, að minsta kosti í
bráð, og að einhverjir ilskist yf-
ir þessum framkvæmdum. En þá
er ljka tækifæri andstöðuflokks •
ins komið til þess að bjóða hin-
um móðguðu og óánægðu liö-
veislu sína og auka þannig fylgi
sitt. Þetta er ógurlegt böl og
sannkölluð pest í stjórnmálalífi
hverrar þjóðar. Það er lömunar-
veiki, sem öllu öðru fremur greið-
ir braut hinni hörðu hönd. Yönd-
urinn er altaf afleiðing óþægðar
og dáðleysis.
Þessi vöntun á sjálfsögðum að-
gerðum og framkvæmdum hefir
hinar skaðlegustu afleiðingar í
för með sjer. Þeir menn, sem á-
huga hafa fyrir úrbótum á ýms-
um sviðum, standa seinast ráð-
þrota með „máttvana hendur og
magnþrota knje“. Til hvers er að
hlaupa? Litlu eða engu verður
umþokað, og fer þá’ svo, að heit-
ur verður hálfvolgur, viljugur
latur, áhugasamur áhugalaus, og
athafnamaðurinn þróttlítill, og
lætur hendur síga. Seinast neyð-
ast þessir menn til að segja við
sig sjálfa: Hjer er ekkert að
gera nema dansa með, láta sjer
standa á sama um alt eins og hin-
ir, fara seint að hátta og seint á
fætur eins og hinir, þegja yfir
öllu eins og hinir, reyna að ná
í þau gæði, sem unt er og láta
svo slag standa, því að alt annað
en hringsólið utan uiti bitann sje
þýðingarlaust. En þetta þykir
mörgum manninum dáðlaust líf
og leiðinlegt líf þegar til lengdar
lætur, og kjósa þá heldur hin
föstu tök og harða hönd.
Hjer er því stöðugt hætta á
ferð. Vilji menn búa við frelsi,
verða þeir frjálsu menn að koma
og sjálfsögðu framkvæmdir á
hverjum tíma, og hafa bæði vilja
og þor til þess að gera það, sem
gera þarf, svo að allur almenn-
ingur þurfi ekki að standa á
hverju götuhorni og benda á mein
semdirnar, hirðuleysið, losarahátt-
inn, festuleysið og aðgerðaleysið
á ýmsum sviðum.
Ekki er nema um tvent að ræða.
Annaðhvort verður barnið að
standa í stað og stækka ekki, eða
það verður að fá ný föt eftir því,
sem það stækkar. Hið sama er að
segja um alt mannkyn á öllum
tímum. Annaðhvort er þar menn-
ingarleg kyrstaða, eða fötin verða
að sníðast upp og stækka. Þess
vegna eru breytingar nauðsynleg-
ar á öllum tímum, í löggjöf og
löggæslu, skólamálum og upp-
eldi, kirkjumálum og stjórnmál-
um. Engin storknuð og stirfin
kerfi geta hæft vaxandi lífi til
lengdar, og svo best verður kom-
ið í veg fyrir „abnormalitet" og
„subnormalitet“ í þróun þjóðlífs-
ins, að kröfum þess sje gaumur
gefinn og rjettlátum þörfum þess
fullnægt. Ef ekki hinn rjetti að-
ilji gerir hlutinn á rjettum tíma
og á heppilegan hátt, eru oftast
nógir til, sem vilja gera hann
eftir sínu höfði, sem oftast verð-
ur ekki á hinn heppilegasta hátt.
Athafnafrelsi einstaklingsins, en
framkvæmdarsemi og festa í hin-
um almennu og opinberu rr.ábjm
þjóðarinnar, er sú pðíitíska þrð-
un, sem til farsældar leiðir og
best stýrir framhjá blindskerj-
um einræðis og kúgunar. Horfum
því ekki aðeins á það, sem gera
þarf, og fárumst um það hver við
annan, en göngum að verki og
gerum það.
Pjetur Sigurðsson.
til heppilegra og nauðsynlegra sjer saman um hinar nauðsynlegu
Ártúnsbrekkan eyði-
lögð fyrir skíðafólk?
Breska setuliðið er nú að
gera ráðstafanir í Ár-
túnsbrekkunni, sem ef þeim
verður haldið áfram eyðileggja
með öllu brekkuna fyrir skíða-
fólki í vetur.
Yfirvöld bæjarins og Skíða-
ráð Reykjavíkur mun hafa
reynt að fá Breta ofan af
þeim framkvæmdum, sem þeir
hafa þarna í hyggju, en ekki
virðist hafa orðið mikill árang-
ur af þeim viðtölum.
Skíðafólki mun finnast sárt
áð missa Ártúnsbrekkuna, því
áegja má að það sje eina skíða-
brekkan innan 10 km. fjar-
lægðar frá bænum, sem hægt
er að vera í á skíðum og er hún
sem kunnugt er mikið notuð á
vetrum, einkanlega á kvöldin á
rúmhelgum dögum.
Framkvæmdir bresku her-
stjórnarinnar þarna virðast ekki
vera svo merkilegar, að ekki
sje hægt að hætta við þær og
myndi skíðafólk fagna því ef
svo færi.