Morgunblaðið - 15.10.1940, Blaðsíða 5

í>riðjudagur 15. okt. 1940.
5
JptorjgimMafctd
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Rltatjörar:
Jön KJartanason,
Valtýr Stefánaaon (ábyrgBarm.).
Augtýsing-ar: Árnl óla.
Rltatjöm, auglýaiiigar og afgreiflala:
Austuxstræti 8. — Slntl 1800.
Áakriftargjald: kr. 8,50 á mánutJl
lnnanlands, kr. 4,00 utanlanda.
1 lausasölu: 2u aura eintaktB,
25 aura meB Lesbðk.
Sjómannaskólinn
M.JÖG væri' ánægjulegt, ef
samkoniulag gæti orðið uin
framkvæmd þeirrar hugmyndar,
sem Ólafur Thors atvinnumála-
ráðherra varpaði fram hjer í hlað-
inu á sunnudag, viðvíkjandi hygg
ingu sjómannaskóla.
En hví skyldi ekki vera hægt
að framkvæma þessa hugmynd?
Ekki þarf annað en að ríkis-
stjórnin komi sjer saman um
jþessa lausn málsins, því að hitt
þarf ekki að efa, að útgerðar-
anenn myndu fúsir til að gera sína
■skyldu í málinu.
Þegar nú á það er litið, að fyr-
ír óvænt happ hafa orðið mikil
■og snðgg umskifti á hag eg af-
■komii útgerðarinnar, sem öll þjóð
in nýtur góðs af í nútíð og fram-
~tíð, er ekki nema sanngjarnt að
•sú stjetf, sjómannastjettin, sem
borið liefir gæfu til að færa hina
miklu björg í þjóðarbúið, fái að
njóta þess sjerstaklega á ein-
hvern hátt. En sjómannastjett-
inni kemur ekkert betur í því efni
en einmitt það, að hún fái þau
skólahús, sem Eana vanhagar svo
mjög um.
Það er orðið langt síðan, að sjó-
mannastjettinni var lofað fullkom-
ið skólahús, þar sem hennar sjer-
■skólar fengju aðsetur, en þeir
werða, nú að kúldast sinn á hveri-
um stað, í mjög ófullkomnum
húsakynnum, þar sem vanta nál
íili akilyrði til reksturs slíkra sjer-
skóla.
Þetta ástand er vitaskuld óvið-
Tunaudi með öilu. Að ekki hefir
ífyrir löngu verið hafist handa um
'framkvæmdir í þessu aðkallandi
nauðsynjarnáli, hlýtur að stafa af
■því, að skort hefir fjármagn til
'þess að reisa slíkt skólahús, sem
. samboðið er stjettinni.
iEn riú er hægt að kljúfa fjár-
"hagshliðina, ef einlægur vilji ec
fyrir hendi. Ef ríkið vill, þrátt,
ífyrir góða afkomu útgerðarinnar
, á þessu ári, standa við gefið #lof-
i orð um skattívilnun, gegn því
skilyrði, að útgerðin leggi fram
það fje, sem þarf til að reisa veg-
legt skólahús handa sjerskólum
sjómanna, þá er hægt að hefjasú
handa um framkvæmdir þegar í
stað.
Hví skyldi ríkið ekki fyrir sit.t
leyti vilja stíga þetta skref?
Þjóðin í heild hefir svo mikinn
’ hag af bættri afkomu útgerðar-
: innar, að tekjuskatturinn, sem
ríkinu bæri af arði þessa árs, er
’ hverfandi móts við annan liagn-
að, sem ríki og . þjóðinni í heild
hefir fallið í skaut. Væri því ein-
staklega vel við eigandi, að reisa
nú sjómannastjettinni varanlegan
minnisvarða, með veglegu skóla-
húsi, og þákka henni á þann hátt
í verki fyrir vel unnin störf í
Jþágu alþjóðar.
Árni
i ': ■ •
yrstu tíu árin eftir alda-
^ mótin 1900 auðgaðist ís-
lensk tónlist mun meiri verð-
mæti en á nokkítfröðru jafn-
löngu tímabili. Á þessum ár-
um birtist á prenti allmikill
fjöldi þeirra tónsmíða eldri
tónskáldanna, sem síðar
hafa náð almennings hylli.
Þá gefur Bjarni Þorsteinsson út
sönglög þau, sem nú eru svo víð-
kunn, þ. á. m. Systkinin, Taktu
sorg mína, Sólsetursljóð o. s.» frv.
Hann gefur einnig út hið mikla
og merka safn sitt af íslenskum
þjóðlögum. Þá birtast fyrstu söng
lög Sigfúsar Einarssonar, Gígjan,
Draumalandið o. fl. Þá kemur út
Sólskríkja Jóns Laxdals og fleiri
kunn sönglög eftir sama höfund.
Og árið 1907 kemur út safn af
sönglögum eftir mann, sfm þá
var orðinn roskinn, en hafði aldrei
látið birta neinar tónsmíðar eftir
sig á prenti. Það voru 12 sönglög
og höfundurinn var Árni Thor-
steinsson. Með útgáfu þessa safns
stillti höfundurinn sjer undir
eins í fremstu röð hins fámenna
íslenska tónskáldaflokks.
Sá sem nú, rúmum þrjátíu ár-
um síðar, athugar allar aðstæður
til útgáfu þessa sönglagasafns,
hlýtur að furða sig á þeim vin-
sældum ,sem það hefir náð. Mjer
vitanlega er það algert einsdæmi,
að tónskáld skuli gefa lit fyrsta
lagasafn sitt og svona mörg að
tölu, og að af þeim skuli ná tveir
þriðju hlutar á skömmum tíma
verða meðal þeirra laga, sem
hvert mannsbarn í landinu syng-
ur. Af þessum tólf fyrstu söng-
lögum Árna eru aðeins fjögur,
sem eru almenningi tiltölulega lítt
kunn: Sólskinsskúrir, Nafnið,
Fögur sem forðum og Meðal, og
þó heyrast þessi lög sungin opin-
berlega við og við. En hin átta
lögin eru enn á þessu herrans ári
og verða sennilega um ókomna
áratugi, sungin alstaðar hjer á
landi, þar sem sungið er, það
þekkir þau hvert mannsbarn, og
þarf ekki nema að nefna þa.u:
Fífilbrekka, Vona minna bjarmi,
Já, láttu gamminn, Kirkjuhvoll,
Rósin, Þess bera menn sár, Nú
ríkir kyrð.
Þetta er góð útkoma af byrj-
andaverki, og ef höfundurinn
hefði lifað í einhverju öðru landi
en Islandi, þá mundi hann geta
lifað óhófslífi á tekjunum af þess
um verkum einum. En hjer á
landi er það svo mikill gróða-
vegur, að vera tónskáld, að sá,
sem gefur út lög eftir sjálfan
sig, spyr ekki: Hvað verður gróð
inn hár, heldur: Hvað verður tap
ið lægst?
Ur því að hjer er farið að ræða
um fjárhagsafkomu íslenskra tón-
skálda, verður ekki hjá því kom-
ist að minnast á það, einmitt í
sambandi við Árna Thorsteinsson,
að lög hans hafa nú verið sungin
opinberlega á hljómleikum og í
útvarp á fjórða tug ára, ef til
vill meira en nokkurs annars ís-
lenks tónskálds, en höfundalögin
íslensku eru þannig úr garði gerð
að höfundurinn sjálfur hefir
aldrei borið ,eyrisvirði úr býtum,
nema þann mjög svo vafasama
Thorsíeinsson
tonskálð sjötugur
heiður, að margir og misjafnir
söngvarar afbaki lögin eftir eigin
geðþótta. Hér er blátt áfram um
lögverndaðan þjófnað að ræða,
sem hvergi viðgengst nema í þessu
landi.
★
Árni Thorsteinsson er borinn og
barnfæddur Reykvíkingur, fædd-
ur 15. okt. 1870, og hefir alið hjer
allan aldur sinn, að þeim árum
undanskildum, sem hann hefir
dvalist ytra. Ætt Árna er kunn-
ari en svo, að hana þurfi að
rekja. Faðir hans var Árni Thor-
steinsson landfógeti, bróðir Stein
gríms skálds, en móðir hans,
Soffía, var sonardóttir Steingríms
Jónssonar biskups. Árni ólst upp
í heimahúsum og varð þeirrar
mentunar aðnjótandi, sem títt var
um heldri manna syni í Reykja-
vík í þá daga. Hann gekk í
Mentaskólann, varð stúdent 1890
og sigldi til Khafnar til lögfræði-
náms. í rauninni hafði hugur
hans helst hneigst til læknisfræði.
en smávægilegt atvik varð til
þess, að bann hætti við þá fyrir-
ætlun. Schierbeck landlæknir var
daglegur gestur á heimili foreklra
hans. Hann mældi ■ alt á mæli-
kvarða kírúrgíunnar, og þegar
hann heyrði um þessa fyriræthm
Árna, lagðist hann eindregið á
móti henni, taldi það fásinnu fyr
ir mann ,sem væri örfhentur.
Varð þetta til þess, að Árni hætti
við að gefa sig að læknisfræði,
en sá þó -eftir því síðar. Því að
fimm að bekkjarbræðrum hans
urðu lækriar, og voru þrír þeirra
örfhendir, þeir Sæmundur Bjarn-
hjeðinsson, Skúli Árnason og Sig.
Pálsson frá Gaulverjabæ. Enn
rakaminni þóttu Árna ástæður
Schierbecks, þegar hann kom heim
eftir Hafnarvistina, en þá var
Guðmundur Magnússon á sínu
besta skeiði, og skar alla meist-
araskurði sína með vinstri hendi.
Árni lauk Philosophicum í Khöfn
en hætti síðan námi og kom heim
aftur 1894. Dvaldist hjer einn
vetur, en hvarf svo aftur utau
til þess að nema Ijósmyndasmíði,
og er hann kom heim aftur, setti
hann upp ljósmyndastofu, er hanu
starfrækti um 20 ár. eða til árs-
ins 1917, en þá lagði hann hana
niður, mestmegnis ýegna hráefna
skorts í heimstyrjöldiúni. Hann
hafði þegar áður gefið sig nokkuð
að vátryggingastarfsemi, og gerði
ist hann nú umboðsmaður erlends
vátryggingarfjelags. En þegar
Sjóvátryggingarfjelag fslands var
stofnað, gerðist hann bókari þess,
og hjelt þeim starfa til ársins
1929, en þá tók hann við starfi
í Landsbanka íslands og gegnir
því starfi enn.
Árni Thorsteinsson átti að því
leyti meira láni að fagna, en flest
önnur íslensk tónskáld, að hann
óx upp með tónlistinni frá barn-
æsku, og var heimili foreldra
hans eitt af þeim fáu hjer á
landi, þar sem tónlist var daglega
höfð um hörid. Hann var ungur
Árni Thorstejnsson.
settur til náms í pianoleik, og
þó að námið væri ekki langt,
varð það til þess, að hann gat
farið áð kynna sjer tónlist upp
á eigin spýtur. f skóla tók liann
og allmikinn þátt í söngiðkunum
pilta. Steingrímur söngkennari
Johnsen veitti skólapiltum greið-
an aðgang að nótnasafni sínu, sem
var mikið að vöxtum, og lágu þeir
löngum yfir því listhneigðustu
skólabræðurnir, hann og Kristján
Kristjánsson, síðar læknir. Árni
Thorsteinsson hafði fallega bar-
inton-rödd og var meðlimur í mörg
um kórum hjer, fyr og síðar —
síðast í karlakór Sigfúsar Einars-
sonar, „17. júní“, en hefir ekki
tekið þátt í kórsöng síðan.
Um það leyti, sem Árni* varð
stúdent, var það heitasta leyni-
leg ósk, að fá að gefa sig að
tónlist, en hann mun aldrei hafa
haft hátt um það, nje leitað á-
kveðið á foreldra sína um leyfi
til þess, enda hefði slík ósk þótt
eintóm fjarstæða á þeim tímum,
og fásinna að fitja upp á slíku.
Þannig varð eitt hið uppruna-
legasta „talent“, sem við höfum
átt, að vera án þeirrar tónlisU
armentunar, sem þó hefði verið
hægur nærri að veita, og íslenska
þjóðin áreiðanlega mörgum verð-
mætum tónverkum fátækari. Því
að undir þeim kringumstæðum,
kem Árni Thorsteinsson hefir lif -
að, hefir harin ekki getað stund-
að tónsmíðar nema rjejt með
höppum og glöppum, og það sem
hann hefir sent frá sjer, er ekki
mikið að vöxtum, enda^ þótt hon-
um sje sýnilega ljett um að skapa.
Árni Thorsteinsson er algjör-
lega maður sjálfmentaður á sviði
tónlistarinnar, og hefir engrar
tilsagnar notið í tónfræði, hvorki
fyr nje síðar. En það því furðu-
legra, sem. verk h'ans bera öll
á sjer mikinn menningarbrag, og
eru auðugri að hormóniskum til-
brigðum, en margra þeirra tón-
skálda, er meiri mentunar hafa
notið. Þessu ræður að nokkru
leyti hin mikla meðfædda tónlist-
argáfa og ótvíræður smekkur, og
að hinu leytinu það, að hann hefir
vanist á að hlusta á góða músik
frá blautu barnsbeini, og hefir því
hlotið ótviræða tilfinningu fyrir
því, hver hljómbrigðin sjeu rjett
og hver röng.
Árni segir sjálfur svo frá, a5
það hafi verið hreinasta tilviljun,
sem rjeði því, að hann fór nokk-
urntíma að gefa sig að tónsmíðum,
og ávalt fyrir atbeina annara, eða
áskorun, ef hann tókst fyrir hend
ur að semja lag. Þessar tilvilj-
anir hafa þó, er árin liðu, orðið
svo margar, að þjóðin hefir nú
eignað sjer allmörg lög eftir Árna
Thorsteinsson. Auk sönglaganna
12, sem komu út 1907, gaf hann
síðar út 5 hefti af lögum á forlag
Guðm. Gamalíelssonar, og auk þess
liggur nokkuð fyrir sjerprentað
(Lög úr Ljenharði fógeta, Friður
á jörðu o. fl.) og tímaritum og
heftum. Um 15—16 ára skeið var
Árni tónlistardómari fyrst við blað
Þorst. Gíslasonar „ísland“ og síðar
við Morgunblaðið, og munu þetta
vera nærri því einu opinberu af-
skifti, sem hann hefir haft af
tónlistarmálum.
Árni Thorsteinsson er kvæntur
Helgu Einarsdóttur Guðmundsson
ar frá H-rauni í Fljótum. Þau
hjón eiga 4 börn á lífi, uppkomin,
dæturnar Soffíu, Jóhönnu og Sig-
ríði og soninn Árna, sem er stú-
dent.
Árni Thorsteinsson hefir gefið
íslensku þjóðiwii gjafir, sem eru
henni dýrmætar. Á þessum heið-
ursdegi hans hefðum vjer viljað
óska þess, að maður með hinum
sterku og upprunalegu tónlistar-
gáfum hans hefði getað haft tæki-
færi til þess að gefa sig tónlist-
inni allan og óskiftan á vald, og
hefði ekki þurft að vinna alla
æfina að ljósmyndasmíði og skrif
stofusterfum. Ef hægt hefði verið
að ósk Árna Thorsteinsson til
hamingju með því á sjötugsafmæl-
inu, að slíkt gæti ekki komið fyrir
nú á okkur upplýstu tímum, væri
það gleðilegt. En því miður er því
enn ekki að heilsa, að tónlistar-
menningin sje komin svo langt
hjer á landi, og verðum við að
láta okkur nægja, að vor^a, að
hægt verði að óska honum til
hamingju með því, er hann fyllir
áttunda tuginn.
Emil Thoroddsen.
Tímaritið „Jörð“, 3. hefti fyrsta
árgangs er komið út. Flytur það
fjölda greina til fróðleiks og
skemtunar. í ritinu eru um 60
myndir og uppdrættir. Yirðist sem
fyr prýðilega gengið frá ritinu,
bæði að efnisvali og ytra frágangi,
enda leggur ritstjórinn, síra
Björn O. Björnsson mikla rækt
við ritið. Margir þjóðkunnir
mentamenn rita greinar í Jörð.
Tímarit Fiskifjelagsins, „Ægir“,
er komið út. í þessu hefti er m. a.
samtal við Inga Bjarnason efna-
fræðing, sem nýlega er kominn
heim eftir nám í Bandaríkjunum.
Þá er grein, sem nefnist „Rán-
yrkjan hefnir sín“ og er um drag-
nótaveiðar í Faxaflóa. „Afkasta-
aukning eða kæliþrær“ nefnist
grein eftir Gísla Halldórsson verk-
fræðing. Sveinn Árnason fiski-
matsstjóri ritar um saltfiskfram-
leiðsluna og auk þess er fjöldi
smágreina í ritinu.