Morgunblaðið - 02.11.1940, Qupperneq 5

Xaugardagur 2. nóv. 1940.
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgBarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjðrn, auglýsingar og afgreitSsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskrlftargjald: kr. 3,50 á mánuSi
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
í Jausasölu: 20 aura eintakið,
25 aura meS Lesbðk.
Háskólabókasafnið
Fyrsta fórnin
ÞÁ er það skeð, sem íslenska
þjóðin hefir óttast frá því
að stríðið liófst: Eitt af skipum
okkar hefir farist og 10 vaskir
“sjómenn hafa látið lífið. Þetta er
fyrsta fórnin, sem tekin er af
okki i r í stríðinu. Hún er stór,
uaiðað við okkar fámennu þjóð.
!Og þegar við lítum yfir hópinn,
sem hjer hefir látið lífið, og at-
Tiugum allar ástæður á heimilun-
um, kemur í ljós, að ekkjurnar
-«ru skyndilega orðnar 9 fleiri í
landinu og við hóp hinna föður-
'lausu bama, sem í ómegð eru,
liafa hjer bæst yfir 20 börn.
Frá því fvrsta að skipin okkar
'fóru að sigla um hættusvæðin,
fiöfum við á hvaða augnabliki sem
er gétáð búist við slíkri harm-
fregn sem þéirri, er hingað barst
.aðfaranótt fimtudags. Svo að segja
flgglega hafa borist'hingað fregnir
nm skipa- og manntjón á hættu-
‘svæðunum. Hvenær kom röðin að
okkar skipum? f meira én ár
Mfðu sjómennirnir okkar siglt
nm hættusvæðin og sú blessun
fyigt starfi þeirra, að ekkert
hafði orðið að, hvorki á mönnum
nje skipum. Þessi dásamlega hand-
íleiðsla, sem hafði fylgt starfi sjó-
mannanna okkar, var farin að
vekja þá von í brjósti manna, að
þjóðin ætti að fá að sleppa við
stórar fórnir í þessu stríði. En
svo kom reiðarslagið skyndilega.
Þetta slys minnir okkur enu á
ný á starf sjómannanna; livað
iþeir leggja í sölurnar fyrir þjóð-
fjelagið, þegar þeir sigla skipura
okkar milli landa á þessum hættu-
tímum. Við vitum hvernig þjóð-
arbúskapur ökkar stæði nú, ef
sjómennirnir sætu auðum höndum
heiina. Við vitum um þá feikna
björg, sem þeir hafa fært í þjóð-
arbúið síðan stríðið braust út. Við
eigum það okkar sjómönnum að
þakka, að þjóðin hefir haft nóg
að bíta og brenna það sem af er
þessu stríði.
Ef hinsvegar einhver skyldi
ihafa verið farinn' að efast um,
vegna þess hve giftusamlega hafði
tekist fram til þessa, að sjómenn-
irnir legðu ekki líf sitt í hættu
i siglingunum milli landa, hefir
Braga-slysið opnað augu manna
á ný. Þetta slys sýnir, að hætt-
urnar eru jafnvel fleiri, en við
höfðum búist við. Tundurdufl
verður ekki til þess að grarnla
skipinu, ekki heldur ka-fbátur eða
sprengjuflugvjel. Togarinn var
kominn að áfangastaðnum, lá við
akkeri og beið eftir að birti til
þess að sigla í höfn. En hann
mátti ekki hafa ljós uppi. Þá
skeður ásiglingin og togarinn
.sekkur á augnabliki.
llún er hjört minning sjómann-
anna tíu, sem Ijetu lífið við skyldu
starfið.
Ctofnun sú, sem nú er
^ opnuð í fyrsta sinni, á
sjer langa sögu, eða for-
sögu, sem rekja má, ekki að-
eins til upphafsárs Háskól-
ans, heldur til þeirra skóla,
sem runnu saman í eina
heild, hegar hann var stofn-
aður.
Prestaskólinn, sem settur var á
stofn 1817, eignaðist smám sam-
an merkilegt bókasafn, og mundi
það nú vera orðið mikið, ef því
hefði ekki verið fargað, en drjúg-
ur hluti þess verið látinn í Lands-
bókasafnið, eftir að því safni óx
fiskur um hrygg og húsakostur
þess fór að batna. Nokkru af
bókasafni Prestaskólans var þó
haldið eftir, og varð það stofn-
inn að safni Guðfræðideildar, sem
aukist hefir smám saman eftir því
sem tímar liðu. Það fjekk mikla
gjöf, þar sem var bókasafn síra
Friðriks Bergmanns. Á líkan hátt
hafa bækur lagaskólans og lækna-
skólans orðið kjarninn í deildar-
söfnun lagadeildar og læknadeild-
ar. Oll hafa þessi söfn orðið að
gjalda algerlega ófullnægjandi
húsakosts, svo að miklu minna
gagn hefir orðið að þeiin en ella,
og hafa þau þó orðið að ómetan-
legu liði, eigi aðeins kennurum
háskólans, sem er nauðsyn á að
ráða yfir slíkum söfnum og hafa
í hendi sinni kaup bóka, gamalla
og nýrra, sem þeir þurfa við rann-
sóknir sínar og kenslu.
Bókasöfn þessi hafa óg lánað
öðrum bækur, bæði nemendum og
öðrum, svo að margir hafa notið
þeirra, en því ber ekki að neita,
að heimtur bókanna hafa ekki orð
ið æfinléga sem bestar. Ekki var
að ræða um lestrarsal, þar sem
menn gætu haft bókanna not, —
aðeins hefir verið haft einskonar
laboratorium-snið á safni guð-
fræðideildar, og hefir það komið
nemendum að miklu liði.
★
Heimspekideild erfði ekki bóka-
söfn frá eldri stofnunum eins og
hinar deildirnar, heldur varð hún
að bvrja með tvær hendur tóm-
ar. En hún efldist að bókakaup-
um og starfaði safn hennar með
líku sniði og hinna lengi vel. En
henni hafa orðið að miklu haldi
bókagjafir, sem háskólanum hafa
áskotnast. Fyrst skal nefna tvær,
sem þó er minna um vert. Aunað
eru bækur norska prestsins So-
fusar Thormodsæters, er hann gaf
háskólanum eftir sinn dag ásamt
nieð öðrum eignum sínum.
Vegna hinna óskaplegu þrengsla,
sem háskólinn undanfarið hefir
búið við, komu þessar bækur ekki
að neinum notum og var nokkur
hluti þeirra ekki tekinn upp úr
kössúm fyr en þær voru nú flutt-
ar í hin nýju húsakynni. Reynd-
ust þessar bækur að vera 6142 bd.
Má skipa ölhun þorra þeirra í tvo
flokka, annars vegar guðfræði, og
er það býsna mikið, liinsvegar
norsk saga, persónusaga, stað-
fræði og málfræði. Onnur bóka-
gjöfin var frá próf. Arvid Jo-
hanson í Manchester, hann var
lærður málfræðingur, og fjalla
bækur hans mest um samanburðar
málfræði og erú mikils virði. Þá
er að nefna enn miklar bókagjaf-
35 þúsund bindi komin í
Árdegis í gær var Háskólabókasafnið opn-
að í bókhlöðu Háskólans. Við það tækifæri flutti
rektor Háskólans, prófessor Alexander Jóhann-
esson, ræðu þá, sem hjer birtist.
ir, sem háskólanum hafa bestar
verið yefnar, en það eru bókasöfn
dr. Ben. S. Þórarinssonar og
próf. Finns Jónssonar. Bókasafn
dr. Benedikts mun almenningi
nokkuð kunnugt, af þeim greinum,
sem um það hafa verið skrifaðar
og er skemst frá að segja, að það
verður varla of metið. Svo er til
ætlast, að það verði flutt í sín
nýju húsakynni síðar á þessum
vetri.
Þá er að minnast á safn Finns
Jónssonar, sem hann hafði ánafn-
að háskólanum eftir sinn dag og
var flutt hingað til lands síðla
árs 1933, síðan raðað og skráð og
tekið til notkunar sumarið 1935.
Því var komið fyrir í litlu her-
bergi í Alþingishúsinu og var þá
hver metri af veggfletinum not-
aður frá gólfi til lofts. Fjóra
morgna í viku fór þar kensla
fram og sýnir þetta vel húsnæðis-
vandræðin. Notkun bókasafnsins
var með laboratorium-sniði. Gest-
ir fengu lykil að safninu og af-
greiddu sig sjálfir og varð af því
mikill vinnusparnaður við bóka-
vörslu. Að sjálfsögðu var ekki um
aðra gesti að ræða en kennara,
íslenskunemendur og nokkra fræði
menn, sem þá var sýnt fult traust.
Þetta fyrirkomulag hepnaðist á-
gæta vel, menn brugðust ekki því
trausti, sem þeim var sýnt og má
heita, að bókahvörf hafi engin
orðið. Hjer drotnaði góður aiidi,
menn ljetu sjer ant um safnið,
gengu vel um það og hjeldu vel
allar reglur. Það var einkenni-
legt um þetta safn, að lengst af
voru reglur þess óskráðar og
námu hinir yngri þar af hinurn
eldri, svo og háttu alla. Allir, sem
til þekkja, mundu óska þess, að
hinn sami andi mætti ríkja hjer
í þessum nýju sölum.
Frá sjónarmiði vísinda og
fræðslu kom safn Finns (eða Finn-
mörk, eins og það var kallað),
að miklu liði. Það er mjög auðugt
í vissum greinum, fornum fræðum
íslenskum og Norðurlandamálum.
Yið og við reyndist það eiga rit
eða greinar um þessi efni, sem
ekki voru til á Landsbókasafn-
inu, og var það þá stundum at-
hvarf manna þess vegna. En þeir
leituðu líka þangað oft af annan
ástæðu. Landsbókasafnið lánar út
fræðibækur um íslenska tungu,
sögu og bókmentir og vinnur það
að sjálfsögðu með því þarft verk
Eu af þessu leiðir vitanlega, að
aðra, sem stunda þessi fræði,
vantar þessar sömu bækur þegar
þeir vinna þar og geta þeir þá
oft komist í standandi vandræði.
Að þessu kveður því meira, sein
lengra líður og fleiri menn leggja
stund á þessi vísindi. En þá leit-
uðu þeir oft á bókasafn Finns
Jónssonar, sem ekki lánaði út
nokkra bók og hafði þær altaf
tiltækar. Kom þannig af sjálfu
sjer heilbrigð verkaskifting milli
þeirra, og vann Finns-safn ómet-
anlegt gagn. Ekki eru til tölur um
notkun bóka í safni Finns, en síst
er of í lagt, að gestir hafi veriö
þar 5 á dag til jafnaðar, — oft
voru þeir miklu fleiri, stundum
færri, og notaði allur þorri þeirra
fjölda bóka, er því fljótt, að fyll-
ast hvert þúsundið og ætla jeg
bindatölu notaðra bóka yfir ár-
ið skifta tugum þúsunda. Verður
því ekki annað sagt en að þessi
stofnun hafi komið að miklu liði
og ætla jeg-, að hún liafi sparað
Landsbókasafni töluverða vinnu.
★
Eins og þegar var sagt, er safu
dr. Ben. S. Þórarinssonar enn ekki
flutt hingað, en annars eru allar
þær bækur, sem háskólinn átti og
geymdar voru innan veggja lians
eða á annan liátt í hans vörslu,
komnar hingað í hin nýju sala-
kynni. Mun láta nærri, að það
sjeu alls í kring um 35.000 hindi.
Auk þess hefir háskólinn keypt
töluvert af tímaritum, einkum í
læknisfræði, sem geymd hafa
verið á Landsbókasafni. Flutning-
ur bókanna fór fram 23. ág.—
18. sept. og var þeim raðað upp
samstundis. Aðeins nokkur hluti
safnsins er skráður á viðunandi
hátt og sumt alveg óskráð. Pjet-
ur .Sigurðsson háskólaritari liafði
skráð heimspeki og töluvert mikið
úr öðrum greinum. Dr. Karl Kro-
ner hafði skráð læknisfræðina, en
dr. Einar 01. Sveinsson hefir
skráð bókasafn Finns Jónssonar
og nokkuð af öðrum bókum heim-
spekideildar og hafði hann bóka-
vörslu á Finns-safni. Hefir há-
skólaráð fengið hann til að veita
þessu safni forstöðu.
Eins og gefur að skilja var
mikið að gera áður en unt væri
að opna safnið, þó eltki sje litið
nema á það nauðsynlegasta, og
má raunar segja, að það sje varla
til þess búið, en ekki þótti fært að
geyma það lengur vegna nauð-
synjar stúdenta. En vitanlega er
þess langt að bíða, að safnið sje
komið í það lag, sem bókavörður
ætlast til, en alt kapp verður á
það lagt samhliða daglegri af-
greiðslu.
Þess skal með þakklæti minst,
að stúdentar hafa sýnt skilning
sinn á þessu máli og hafa úr
þeirra hópi boðist fram menn til
sjálfboðaliðsvinnu. Fyrstur varð
til þess Jens Benediktsson úr liópi
guðfræðinga, þá frú Lea Eggerts-
dóttir, sem sýnt hefir í þessu máli
mikinn skörungsskap. Hún er úr
hópi íslenskumanna. Þá er enn að
nefna lögfræðingana Benedikt
Bjarklind og Loga Einarsson.
★
Þessu næst skal vikið að fyrir-
ætlunum um starfsemi þessa safns
og reglur. Reynsla sú, er fjekst
af safni Finns Jónssonar, hefir
opnað
bókhlöðuna
sýnt og sannað, að háskólabóka-
safnið vinnur þarfast verk í ís-
lenskum fræðum, ef tekið er fyrir
útlán bóka í þeirri grein og lögð
áhersla á, að bækurnar sjeu
jafnan tiltækar á lestrarsal. Á
hinn bóginn þarf þó að greiða
götu kennara til að hafa nytjar
bókanna við rannsóknir sínar og
er það þá gert með því að lána
þeim bækur upp á herbergi beirra
innan veggja liáskólans. Virðist
með því móti best sjeð fyrir allra
hag. Þá er talið, að þetta fyrir
komulag geti líka hentað laga-
deild og guðfræðideild, en á lækn-
isfræðinni verður höfð sú skipun
að hinar ýmsu stofnanir, sem
tengdar eru háskólanum í þeirri
grein, fái bækur lánaðar eftir
þörfum. Ut frá þessu meginsjðn-
armiði hafa verið samdar bráða
birgðareglur fyrir safnið.
Bókasafn þetta er bókasafn Há-
skólans, og er því, fyrst og fremst
ætlað að sinna þörfiun hans. En
eins og ráða má af reglunum, er
þó ekki látið þar við sitja, heldur
á það líka að koma að liSi öðr-
um, sem auka vilja þekking sína
í þeim vísindum, sem við hann eru
kend. Því er ekki ætlað að fara
í kapphlaup við Landabókasafniðj
miklu frekar er ætlast til, að með
þeim geti orðið heilbrigð verka-
skifting. Þess er vænst, að al-
menningur leiti ekki á náðir há-
skólabókasafnsins þegar hægt. er
að fá fulla lausn sinna mála á
Landsbókasafni, ekki síst meðan
starfslið Háskólabókasafnsiris er
ekki meira en nú.
Þjer stúdentar og aðrir háskól-
ans menn, sem munuð verða þorri
og kjarni lestrarsalsgesta, yður
fyrst og fremst treysti jeg til að
búa vel að safninú, virða vel sett-
ar reglur og sýna háttprýði í hví-
vetna. Reglur safnsins eru nauð-
synlegar svo að gott skipulag
haldist og án skipúlags getur slik
stofnun ekki int af hendi starf
sitt. Bókasafnið er sameiginleg
eign vor, og ekki aðeins vor, held
ur og margra annara, það er ekki
þitt nje mitt, og kemur ekki að
notum nema litið sje á allra hag
og allra rjett. Virðum þenna stað,
látum verða hjer góðan híbýla-
brag.
Úti í anddyri liáskólans er
mynd Jóns Sigurðssonar. Meðal
hinna mörgu og miklu kosta þess
stórmennis var ást á mentun, frá-
bær bókelska og hirðusemi á bæk-
ur og hverskyns skrifað orð. Hjá
honum fór saman djúpur og íull-
kominn skilningur á því, að þekk-
ing er vald, og annars vegar hlýja
og ást á lindum þekkingarinnar,
bókunum. Yfir dyrum þessa sals
er mynd Finns Jónssonar. Sá mað-
ur hafði óbilandi trú á vísindum,
óslökkvandi ást á þeim, lifði í
þeim og hrærðist. Hjer inni í safn-
inu er þriðja myndin af Benedikt
Þórarinssyni. Hann hafði óslökkv-
andi mentaþrá íslenskrar alþýð’i
og sú þrá var honum vindur í segi-
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.