Morgunblaðið - 16.11.1940, Blaðsíða 4

Morgunblaðið - 16.11.1940, Blaðsíða 4
4 MORGUNBLAÐIÐ Laugardagur 16. nóv. 1940. BÓKMENTIR Ritsafn Jðns Trausta -Tón Transti Ritsafn. II. bincli. Bókaútgáfa Guðjóns Ó. Guðjónssonar. Reykja- vík 1940. 508 bls. Ifyrra hóf Guðjón Ó. G'uðjóns- son að gefa út rit Jóns Trausta (Guðnmndar skálds Magiiússonar). Var það mikið nauðsynjaverk, því að rit hans höfðu lengi verið ófáanleg. I I. bindi birtust sögurnar Halla og Heiðarbýlið I—II. En í II. bindi ritsafnsins, sem nu er nýlega ú.t komið, eru Heiðarbýlið HI—IV :<þ. e. Pyl gsnið og Þorradægur) og Samtíningur, sem er safn af smá- sögum eftir hinn vinsæla höfund. Frágangur á ritsafninu er prýði- legur, brotið stórt og gerðarlegt, pappír og prentun í besta lagi. Framan á kápu er teikning eftir [Atla Má Árnason af manni og konu á ferð ríð&ndi á skuggaleg- nm heiðarvegi. Útgáfa þessi mun vafalaust verða til þess að, skapa Jóni Trausta nýjar vinsældir með þjóð inni, enda á hann það fyllilega skilið. Undantekningarlítið eru sögur hans hráðskejntilegar og rammíslenskar eru þær allar. Guðni Jónsson. Um íslenskar þjóðsögur Einar Ól. Sveinsson: Um íslenskar þjóðsögur. — Á kostnað sjóðs Margrjetar Lehmann-Filhés. Hið ís- lenska bókmentafjelag. — Reykjavík 1940. VI+312 bls.( — Qóð tíðindi þóttu mjer það, er jeg beyrði, að stjórn Hins íslenska bókmentaf jelags hefði hafist handa um útgáfu rits um íslenskar þjóðsögur og fengið til þess dr. Einar Ól. Sveinsson að semja það. Dr. Einar er manna lærðastur í þjóðsagnafræðum hjer- lendis. Alt frá háskólaárum sín- um hefir hann öðru hvoru feng- ist við rannsóknir á æfintýrum og þjóðsögum og ritað allmikið um þau efni. Árið 1929 gaf hann út merkisrit á þýsku um íslensk æfin- týri (Verzeiehnis islándischer Márchen varianten, þ. e. Skrá um íslensk æfintýratilbrigði), er prent að var í Helsinki í Finnlandi í Hollywood heillar.. • Ilorace Mc Coy: Hollywood heillar. Saga um kvikmynda lífið í Hollywood. Karl ís- feld íslenskáði. Heimdallur- bókaútgáfa. Rvík 1940. T argvíslegar hugmyndir munu menn gera sjer um kvik- myndaborgina frægu, Hollywood. •— það er að segja þeir, sem nokk- nð hugsa um hana. Mun það flest- um fyrst í hug koma, að þar sje eitthvað líkt umhorfs og Diek Wliittington hugði á sinni tíð, að vera myndi í London. En veru- leikinn reyndist Whittington kald- ur, o g svo reyndist Hollywood einnig hinum unga leikára, sem er aðalpersóna ofannefndrar skákl- sögu. Hann er að freísta þess að brjóta sjer braut, til frægðar, en ferðalag hans gengur grátlega seint, eins og skáldið sagði. Hann kynnist þar ýmis konar fólki, ver- gjörnum ríkiskonum og kaldrifj- uðum kvikmyndastjórum, en hefir ekki af því nema ömun og angur. Skilst höfundurinn svo við hann í lok sögunnar, að alt er óvíst um framtíð hans. Höfundur sögunnar er sagður íillfrægur rithöfundúr, og hefir hann meðal annars samið marga kvikmyndatexta. Hollýwood heill- ar gefur allljósa hugmynd um lífsbaráttuna í þessum heimskunna kvikmyndabæ, þar sem kapphlaup er látlaust þreytt um fje og frama. Virðist lýsing bókarinnar á henni með sannindablæ, enda mun höf- undur vita gerla, hvað hanji seg- ir um það efni. Sagan er notaleg dægrastytting og þýðingin smekk- leg. Guðni Jónsson. tekið að rita upp þjóðsagnir. Höf- undur rekur ýtarlega þjóðsagna- efnið í kvæði síra Þorsteins Björnssonar: Noctes Setbergenses, í riti Ólafs gamla og ritum Jóns lærða o. fl. Áf 18. aldar mönnum ræðir ýtarlegast um Jón frá Grunnavík og Eirík Laxdal,. Eirík- ur Laxdal ritaði tvær bækur auð- ugar af þjóðsögum, Ólandssögu og Ólafs sögu Þórhallasonar. Rek- ur höfundur ýtarlega þjóðsagna- efni þeirra, og var það mikið þarfaverk, því að það hefir áður verið lítt kunnugt. Um þjóðsagna- söfnun Jóns Árnasonar og sam- verkamanna hans er langt mál ,og getið nokkurra yngri safnenda. Lýkur þessum stórfróðlega þætti með skrá um íslensk þjóðsagna- söfn, er prentuð hafa verið, og er það álitlegur listi. Þriðji þáttur (bls. 128—212) fjallar um þ.jóðtn'i og þjóðsagnir, hjátrúin kemur til íslands, ýmsar Tvær barnabækur hinu víðkunna safnriti um þessi (vættir hjer og erlendis, landvætt- fræði, FF Communications. Árið ^ ir, tröll, huldufólk, drauga, ó- 1931 kom út grein eftir hann um íslensk æfintýri í ritsafninu Nor- disk kultur, 9. bindi. Þá hefir hann og samið rækilega efnisskrá við Þjóðsögur Jóns Árnasonar, er fylgdi 2. útgáfu þeirra hjá Sögu- fjelaginu. Er hjer aðeins getið hins helsta, sem eftir hann liggur prentað í þessum fræðjim, og er það nóg til þess að sýna, að hjer er enginn viðvaningur á ferð. Hin nýja bók hans: Um íslenskar þjóðsögur, ber þess líka ljósan vott, að höfundur hennar er lærð- ur og reyndur vísindamaður í þjóðsagnafræðujn. Ritið, serrf í stuttu máli má auðkenna sem bókmentasögu íslenskra þjóð- sagna, 'er þrjjngið af lærdómi og fróðleik víða vegu, glöggri yfir- sýn um viðfangsefnið og nýjum og sjálfstæðum athugunum. Höfu-ndur skiftir ritinu í 5 þætti. f hinum fyrsta (bls. 1—62) ræðir hanu nm þjóðsögur alment,, skýrgreinir hugtakið þjóðsaga og greinir frá flokkun þeirra. Þá lýs- ir hann einkennum munnmæla- freskisgáfur og galdra, þar á með- al söguna af Galdra-Lofti, um sannindi þjóðsagna og loks úti- I egumannasögur. Fjórði þáttur (bls. 213—258) fjallar um íslensk æfintýri, og er saga þeirra ýtarlega rakin. Þau eru flest aðflutt, og ræðir höf- undur um það, hvaðan þau sjen komin og hvaða breytingum þau hafi tekið hjer á landi, m. ö. o. hvernig þau hafi íslenskast. Telur hann stjúpuminni og álög valda mestum breytingum í íslenskum æfintýrum og lýsingar landa og lýða oft sjerstaklega íslenskar. Fimti þáttur (bls. 259—311) nefnist mannheimar og huliðs- heimar. Er þar rakið eftir föng- um, hvernig þjóðsögur verða til. Höfundur bendir á, að dularfull fyrirbrigði sjeu kjarni margra þjóðsagna, en fyrirbrigðin verði oft fyrir margvíslegum áhrifum og sögnin um þau fái annað inni- hald. Sumar sögurnar sjeu skáld- aðar, en aðrar orðnar til til skýr- ingar á éínkennilegum, en náttúr- sagna, segir frá æfintýrum meðal legum atburðum. Þá rekur höf fornþjóða og rekur kenningar j undur það, hvernig þjóðsögurnar fræðimanna um uppruna þeirra, ber saman trúarsögur og skrök- sögur og bendir á leifar fornrar trúar í þjóðsögum og æfintýrum. Þá fer hann nokkuru nánar inn á uppruna þeima í sambandi við á- kveðna viðburði, bendir á ósjálf- ráðar breytingar, sem á þeim verða fyrir tilverknað sögumanna og áheyranda. Kafli þessi er al- menns eðlis og tekur jafnt tillit til 'erlendra sem innlendra sagna. í öðrum þætti (bls. 63—127) ræðir höfundur um heimildir ís- lenskra þjóðsagna frá fornöld sjeú spegilmynd þjóðlífsins, hveru- ig fram í þeim kemur ýmist á- deila eða vörn einstakra stjetta, afstaða til auðs og fátæktar, hvern ig þær birta óskir alþýðunnar og vonir annars vegar, en á hinn bóg- inn ótta við hið óskiljanlega og geigvænlega og ýmis konar var- úðir, sem af því leiða. Þá ræðir höfundur um táknmál þjóðsagn- anna og svo aðferðir þeirra til þess að ná sterkum áhrifum, hvernig þær nota sterka liti og andstæður til þess að gera lýsing- arnar sem minnilegastar. Að lok- bókar, og valdi jeg því þann kost- inn að skýra í fáum orðum frá aðalþáttum hennar, til þess að gefa mönnum nokkura hugmynd um viðfangsefnin, sem þar er uin fjallað. Tel jeg engan efa á því, að bókinni verðí hið besta tekið, því að hún bætir úr brýnni þörf í bókaheimi vorum. Að vísu er hún nokkuð þung að lesa hana, enda er húú efnismögnuð og brautryðj- andí verk í þessari grein á ís- .lenska tungu. í kaflanum um heimildir þjóðsagna sakna jeg þess, að ekki skuli getið örnefn- anna sem heimildar. Að vísu vant- ar mikið á, að aðgangur sje greið- ur að þeirri heimild, en þó er svo mikið kunnugt af örnefnum,«sem benda til þjóðtrúarsagna bæði að fornu og nýju, að mikið er á þeirn að græða í þessu efni. Jeg nefni aðeins nöfn, sem hafa Tröll- eð;i Trölla- í fyrri lið. Þrjú slík nöfn koma þegar fyrir í Landnámu, sitt í hverri sýslu, en annars eru þau til víðs vegar um land og æði mörg. í Gullbringusýslu man jeg eftir þremur örnefnum með Drauga- í fyrri lið. GýgjarhólJ heitir bær í Árnessýslu, og Álfa- skeið heitir þar alþekt örnefni. Væri það rannsóknarefni að rekja þjóðtrú í íslenskum örnefnum, en það er erfitt verk og ógerlegt, svo að til hlítar sje, meðan örnefna- söfnun er svo skamt á veg kom- in hjer á landi, sem raun er á og raun er til að vita. I lok formálans fyrir bókinni kemst dr. Einar svo að orði: ,,Bók þessari er lokið á einhverj- um mestu hættutímum, sem yfir þjóð vora hafa komið. Hún þarf að halda á öllu því, sem styrkt geti þjóðemismeðvitund hennar og ást á menningu sinni og ment- um. Þjóðskáldskapur sá, sem bólc þessi fjallar um, er ekki það eina nauðsynlega. En hann fyllir flokk þess, sem horfir henni til hins betra“. Þessi hófsamlegu ummæli vil jeg leyfa mjer að flytja áleiðis til þeirra, sem þessar línur lesa. Hafi svo höfundurinn þökk og verð- ugan sóma fyrir vel unnið verk. Guðni Jónsson. fram á vora daga. Er fyrst um ^ um ræðir um nokkur sjerstaklega þjóðsögur á íslandi í heiðni og á ísleusk einkenni þjóðsagnanna. þjóðveldistímanum eftir kristni- í þessari stuttu bókarfregn verð tökuna og síðan á hverri öld af ur hvergi að því komist að ræða annari. Á 17. öld er fyrst að marki einstök atriði þessarar efnismiklu Lelðrjetfltng T ritfregn um bókina „Sumar á fjöllum", er birtist í Morgun- blaðinu 14. þ. m., hafði síðasta málsgrein fallið niður, en hiln var svohljóðandi: „Því miður er prófarkalestri og stafsetningu^ á bókinni all mjög áfátt. Er full þörf á Jjví, að hin þektu bákaútgáfufjelög hafi vana og vel mentaða prófarkalesara i' þjónustu sinni. Stafsetningarvillur og prentvillur lýta mjög bækur og eiga varla að sjást í ritum, sem þekt útgáfufjelög standa að“. Símon Jóh. Ágústsson. I. Jonathan Swift: Ferðir Gullivers II. (Gulliver í Risalandi). Heimdallur —- bókaútgáfa. Rvík. 1940. Ioktóbermánuði árið 1726 kom út í Englandi bók eftir ó- nafngreindan höfund, er bar, a'5 þeirrar tíðar hætti, langan titil, er svo hljóðaði: Ferðir til ýmissa f jarlægra þjóðflokka heimsins, eft- ir Lemnel Gnlliver, fyrst lækni, en síðan skipstjóra 4 ýmsum skip- nm. Það varð brátt almenningi kunnugt, að höfundur bókarinnar var rithöfundurinn og skáldið Jonathan Swift. Er þetta hans Íangfrægasta bók og kunn um víða veröld undir nafninu: Ferðir Gullivers. Skiftist bókin í þrjá hluta, og eru fyrri hlutárnir tveir víðkunnastír, þ. e. Gulliver í Puta- landi og Gulliver í Risaiandi, er hafa verið margþýddir og lesnir af börnum og unglingum með jafnmikilli ánægju, hvar sem er í heiminum Bókaútgáfan Heimdallur — hún á ekkert skylt við stjórnmálafje- lagið Ileimdall —- gaf í fyrra út nýja íslenska útgáfu af Gulliver í Putalandi, og nú er Gulliver í Risalandi nýlega út kominn í sams konar gerð. Bækurnar eru vel prentaðar með sieýru og fallegu letri á góðan pappír. Margar á- gætar teikningar fyigja textanum, og eru þær gerðar af Tryggva Magnússyni málara. Eru þær bók- arbót og bókarprýði. Það væri a5 bera í bakkafullan lækinn að skrifa lof um Ferðir Gullivers. Betri eða skemtilegri unglinga- bækur getur varla en þær. Heims- frægð þeirra í meira en tvær ald- ir er nóg meðmæli með þeim. II. Sagan af Litla svarta Sambó. Teiknuð og sam- in af Helen Bannerman. Heimdallur - bókaútgáfa. Reykjavík 1940. Pessi bók er ætluð börnum, sem eru að læra að lesa eð* um það bil orðin læs. Hún er prentuð með stóru letri og lit- myndir á annari hvorri blaðsíðu, þar sem efnið er gert lifandi og sýnilegt hinum ungu lesöndum. Efnið er ósköp barnalegt og per- sónurnar eru negrar. Er svo sagt,- að þetta sje ein með allra vin- sælustu mynda- og lestrarbókum handa ungum börnum í Englandi . og Ameríku. Má þá sennilega bú- ast við, að hixn verið einnig vin- sæl hjer, enda þótt hugmynda- heirnur íslenskra barna sje nokk- ur annar. Frágangur bókarinnar er prýðilegur. Guðni Jónsson. Hin heimsfræga stelpusaga eftir Louisa M. Alcott: „YNGISMEYJAR", kemur út næstu daga hjá Heimdalli. BESTU og ÓDÝRUSTU bamahæhurnar eru frá Heindalli. IVAR HLITJARN með 204 myndam, er skemtilegasta bók ársflns

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.