Morgunblaðið - 16.11.1940, Blaðsíða 5

Morgunblaðið - 16.11.1940, Blaðsíða 5
Xjaugardagur 16. nóv. 1940, S JPtorsimMa&ifc Útgeí.: H.f. Árvakur, Reykjavlk. Rltatjðrar: Jðn Kjartansson, Valtýr Stefánsson (ábyrgtjarm.). AugJýfiingar: Árni Óla. Rltstjðrn, auglýsingar og afgrelCsla: Austurstræti 8. — Slml 1600. Áakriftargjald: kr. 3,60 & mánuCl innanlands, kr. 4,00 utanlands. f lausasölu: 20 aura elntaklC, 25 aura meB Lesbðk. íslenskan á síðustu bók Halldórs Kiljan Frumvarpið Hið nýja frumvarp um Al-' þýðusamband Islands ■hefir nú verið birt í aðalatrið- um. Er þetta mikill lagabálkur, ■alls 55 greinar og skiftist í 7. kafla. I 2 .gv. segir: „Alþýðu- samband íslands er samtaka- Jheild íslenskrar alþýðu í verk- lýðsmálum". Þriðji kafli frumvarpsins ■fjallar um sambandsfjelögin. I upphafi 10. gr. segir svo: ,,Ekk >«rt stjettarf jelag í sambandinu jmá hafa sem aðalfjelaga mann, sem er 1 öðru stjettarfjelagi ánnan sambandsins, en taka má Það er fróðlegt að athuga ís- lenskuna á Fegurð Himins- jins, síðustu bók Halldórs Kiljau Laxness. Höfundur þessi vandaði málið á hinum fyrri bókum sínum, þó hann sletti þá jafnan úr sjer tölu- vert af útlendum orðum, og not- aði nokkuð af orðskrípum: skringilegum orðum og latmælum. Þegar þessi síðasta bók Ilalldórs er borin saman við fyrstu bækur hans, kemur í ljós, að allmikil breyting er orðin á málfari lians. En áður en farið er að skýra nánar frá þeirri breytingu, er skylt að geta þess, að ekki verður það um Laxness sagt, að bann riti stirt. Nær altaf ritar hann svo liðugt, að lesturinn er ljettur. Er þetta mikilsvert atriði, því marg- ir þeirra, sem sæmilega íslensku rita, eru svo stirðir, að erfiður verður lesturinn. Kemur þetta einkum fram í bókum, sem snúið i hefir fyrir, að menn hafa blotið hann það dáldið), og fleira þessu líkt. En meðal útlendu orðskríp- anna eru reisa (ferð), bánkuseð- ill, fóviti, múndering, að undir- vísa (ekki færri en þrír menn í sögunni nota það, svo ekki hefir Laxness þótt það lítið fyndið), dopulmorð (notað nokkrum sinn- um). Orðið edjót kemur margoft fyrir og nota það menn af ýmsum stjettum, þar á meðal ritstjóri, og er auðsjeð, að Laxness hefir mikl- ar mætur á þessu orði. En komið orðum bætt inn í, þar sem þeim er með öllu ofaukið. Leiðinleg útlenskusletta er að setja eignarfornöfn á rangan stað, t. d. „Hún horfði á hann sínum djúpu bláu augum", „með sínu fátæklega undirlendi", „hlaðvarp- inn, með sínum djúpa himni“. Laxness talar hjer um himinn hlaðvarpans, en úr því hann tak- markar hann við lítinn blett, því segir hann þá bara ekki „himinn fjóshaugsins“? Eftir X hefir verið xir erlendu máli. En liann ínn sem aukafjelaga". iþeir, sem raða orðunum saman JÞessi takmörkun tekur þó ekki^svo klaufalega, að nær er ólesandi, ttil þeirra, sem-eru aSalfjelagar i þag sem j)eir rita, gera það ekki '4 fleirn pn pirm fip'Iíio'i Viocrnr .u.í _fj.it__: altaf af því, að andlegt máttleysi þeirra sje eins mikið eins og verk þeirra benda á. Alt eins oft mun & fleiru en einu fjelagi, þegar llögin öðlast gildi. Aukafjelagar Ihafa málfrelsi og tillögurjett, en ekki atkvæðirjett og geta>þetta stafa af því, að þeir hafa «kki orðið fulltrúar á þing sam- ,ekki varið til verksins nógu löng- Jbandsins. um tíma, til þess að það yrði gott. iFjórði kafli fjallar um kosn- ingar og fulltrúa. Tala fulltrúa á sambandsþing fer eftir stærð ffjelagsins (1 fulltrúi fyrir 100 ífjelaga). f 38. gr. segir: ,,Kjör- jgengir á sambandsþing og í aðrar trúnaðarstöður Álþýðu- sambands íslands eru allir full- Æfildir fjelagsmenn". JSambandsstjórn skipa 17 menn. Skulu forseti, varafor- seti og ritari kosnir sjerstak- lega. Ennfremur skulu kosnir .■sjerstaklega 6 meðstjórnendur fog mynda þeir 9 menn, er þá Öiafa verið kosnir, miðstjórn Al- Með öðrum orðum: Þeir hafa svik- ið vinnuna. Það sem einkendi hinar fyrri bækur Laxness, voru langir kafb ar á ágætri íslensku, þar sem hann á þróttmiklu máli hresti les- andann á kjarngóðum lýsingum. Var það sumra tal, að söguþráð- urinn vildi stundum verða slitr- óttur hjá honum, en það atriði er annað mál en það, sem þessari grein er ætlað. En því er á þetta minst hjer, að jafnvel þeir, sem voru þessarar skoðunar, ljetu sjer það margir í ljettu rúmi liggja, af því þeir töldu kosti þá, er nefnd þýðusambandsins. Kjörgengir í|ir hafa verið hjer, svo margfald- miðstjórn eru einungis menn lega vega það upp. ’.búsettir í Reykjavík og Hafn- ;arfirðL Átta stjórnendur sam- ’bandsíns skuiu kosnir úr fjórð- aungunum, tveir úr hverjum. En þennan hluta ritmensku sinnar hefir Halldór Laxness að mestu lagt á hilluna, og má vera, að það sje af. því, að hún láti hon- (Sjöundi kafli fjallar um full- 11111 ekki lengur. Líklegra er þór ttruaráð, fjórðungssambönd og að breytingin stafi aðallega af ;:stjettarsambönd. því, að hann helgi ritmenskunni Morgunblaðið hefir ekki haft ekki eills mikiS starf °g áður — tækifæri til að kynna sjer|sJe ókki eills vandvirkur. iþetta frumvarp, en við fljótan yfirlestur verður ekki annað sjeð, en að það stefni mjög í sömu átt og frumvarp það, er Bjarni Snæbjörnsson bar fram á Alþingi. Vafalaust standa einstök atriði til bóta og munu nú þeir menn í Sjálfstæðis- flokknum, sem aðallega hafa beitt sjer fyrir verkalýðsmálun- um, athuga gaumgæfilega frum varpið og síðan koma á fram- færi þeim breytingum, er þeir telja æskilegar. Það er að sjá á Alþýðublað- ínu í gær, að ýmsir málsmetandi Þó eru smá-kaflar í þessari síð- ustu bók, sem eru þessarar teg- undar og á ágætu máli. Má af þessu sjá, hvað höfundur þessi gæti, ef hann hefði ennþá sama áhuga á þyí, að rita fagurt mál, og liann bersýnilega hefir haft, er hann hóf feril sinn sem rithöfund- ur. Lengsti kftflinn — eða rjettara sagt lengsta glefsan — þessarar tegundar er ekki nema liðug hálf blaðsíða (upphaf á 12. kafla). Laxness er nú alveg hættur að sletta um sig útlendum orðum, og er enginn bagi að því. En liann heldur ennþá þeim vana, að hrúga sem viðurnefni orð, sem þeir höfðu til siðs að nota oft, en sem betur fer er Halldór í engri hættu, þó hann stagist á þessu orði. Eins og bruggarinn legst venju- lega sjálfur í óreglu, eins vill fara fyrir þeim rithöfundum, sem krydda sögur sínar með því, að láta sögufólk sitt tala skrílmál: Þeir eru áður en varir farnir að nota það sjálfir. Þannig koma orð- in hreppsi (hreppstjóri) og tugt- húsnefna fyrir þar, sem höfundur- inn talar sjálfur. Vel í samræmi við þessi tvö orð er þessi setning: „Smám saman hurfu hinir ungu klámhundar burt“. Mjög oft notar Laxness orð í danskri merkingu. Hann lætur uppgötva blóm milli steina, í stað þess að finna þau. Söguhetjan sjer, að hann hefir aldrei átt móður, en Laxness lætur uppgötva það. Orð- ið duga er notað í danskri merk- ingu, diskur er haft um borð, og skip er látið sigla inn á höfnina, en á íslensku sigla skip ekki, uema þau noti segl, þó Danir noti orðið svona. „Pláss“ og „plássið“ koma fyrir hjá Laxness með stuttu millibili. Táknar hið fyrra autt svæði framan við kaupmannshús- ið í þorpi einu, en hið síðara táknar þorpið sjálft. „Ilann tók undir arm liennar“, „þeir fyrirverða sig fyrir að lykta af hákarli“, (í stað: fyrir að há- karlslykt sje af þeim), „landa- bruggarinn lyktar“ (í stað. menn í Alþýðuflokknum, sjeu saman skringilegum orðum og því mjög mótfallnir, að Alþýðu- latmælum, og að láta fólkið í sög- sambandið verði slitið úr tengsl- ^ unni nötn afbökuð útlend orð, en tirn við Alþýðuflokkinn. Þessir það er ljelegust tegund fyndni, á menn verða að gera sjer ljóst, |hvaða tun'gumáli sem er. að vinnulöggiöfin útilokar með, Þessi íslensku skringiyrði eru t. öllu slík tengsl við stjórnmála- d. gvöð, ku, sosum, soldið, dáltið flokk. það er þefur af lionum), „ösku- ljós á hár“ (askeblond), „með þjettum öskuljósum brúnum“ (liún hefir verið meira en tvenn- umbrýnd meyjan þessi). „Hann brosti sínum góðu augum og slæmu tönnum“, hann „var gamal- vanur morðum“, „Hælarnir mínir eru of háir í þessum óvegi“ (ágæt dönsk setning), börnin voru „komin á tvist og bast“. Þær þrjár setningar, er hjer fara á eftir, eru sæmilega dansk- ar, en ])ó vantar helst „íh“ fram- an við þær: „Hvað þú svafst lengi — og hvað þig dreymdi vel“ (bls. 211), „livað hún er grönn“ (bls. 231). Gamalkunnar eru útlenskuslett- ur sem þessar, en ekki betri fyrir því: „á sínum tíma“ og „útaf fyr- (I einni af fyrri sögum hans hafði |ir sig“. Má stundum sjá þessum Enn verra en að hafa eignafor- nafn á röngum stað, er að bæta „eigin“ framan við, þar sem því er ofaukið, eða ætti að vera „sjálfs“ aftan við nafnorðið. Hef- ir þeissa málvilla, sem komin er beint frá útlöndum, breiðst mjög út nú upp á síðkastið, og er ein hvumleiðasta villan, sem sjá má á prenti; „sínum eigin heimi“, „sínu eigin lífi“. Sveitadrengur er látinn segja: „Þá á jeg mitt eigið herbergi“ (þá hefi jeg her- bergi sjálfur), „presturinn tók fram sín eigin rit“, í stað: rit þau, er hann sjálfur hafði ritað. Skylt þessu, og þó verra, er þeg- ar Laxness segir, að söguhetjan hafi „skrifað á eigin reikning“, þegar hún tekur upp hjá sjálfri: sjer, að skrifa föður Sveins í Ber- vík. Meðal margs hins furðulega, er útvarpið hefir sagt frá, er það, að flugvjelar hafi komið í bylgj- um, og er með öllu ógerningur að skilja það, fyrir þá, sem ekki kunna nema íslensku. Laxness er líka með samskonar bylgjugang. Blygðunarroðinn gengur hjá hon- um í bylgjum, og kvefið gengur í bylgjum: „Blygðunarroðinn sótti í bylgjum fram í kinnar skálds- ins“ (bls. 153) og „Hingað vöndu tólf börn komur sínar, blá í fram- an og dálítið Þísug, með kvef sem gekk í bylgjum, en dó aldrei út í hópnum“ (bls. 26). Ein tegund notkunar íslenskra orða í danskri merkingu, er þeg- ar Laxness talar um að fá andlit. Hann lætur söguhetjuna segja við dómkirkjuprestinn: „Þegar jeg verð gamall, þá langar mig til þess að fá andlit eins og þjer hafið“ (bls. 181). Síðar í bókinni kemur aftur fyrir að fá andlit, (bls. 223). Þá er það stúlka, sem fær það: „Þá byrgði hún honum augu sín, herpti varirnar og lok- aði munninum og fjekk aftur þetta kvíðandi, yfirgefna andlit, sem eins vel gat verið upphaf að lánlausri raunamæddri konu, sem allir brugðust og allar vonir urðu mýraljós“. Eftirtektarvert er það, að í báðum þessum málsgreinum, sem hjer eru tilfærðar, kemur einnig í öðru fram óvandaður rit- háttur. „Þegar jeg verð gamall, þá langar mig o. s. frv.“, en á að vera: mig langar til þess, að þeg- ar jeg er orðinn gamall o. s. frv.. því hann langar nú þegar til þess að Jíkjast prestinum, þegar hann verður kominn á hans aldur. Svipuð fyrra er í síðarl málsgrein- inni, að- andlitið gæti orðið upp- haf raunamæddrar konu. Svona skissur geta komið af því að* greind vantar, eða kunnáttu á málinu, en hvorugt kemur til, þar sem Laxness á hlut að, og stafa þær eingöngu af kæruleysislegrí meðferð móðurmálsins. Samskonar kæruleysi mun vera orsök til þess, að Laxness ritar: „Snati .. nentí ekki að gelta að einum manní tvisvar á dag“, og mun meining- in vera sú, að Snati nenti ekki að gelta tvisvar sama daginn, a8 sama manninum, þó setningin verði helst skilin svo, að til mála hafi komið, að Snati tæki upp þá venju, að gelta altaf tvisvar á dag að „einum manni“ (á dönsku: en Mand). Þessa setningu er bóndi í af- skektri sveit látinn segja: „Þa5 sem okkur vantar hjer í bygðar- laginu er umfram alt ekki /skáld- skapur" (bls. 21). Ef farið væri hjer að taka upp setningar, sem skrítnar eru, gæti þessi grein orðið löng, og skal því aðeins bætt hjer við tveim: Kristindómurinn var hið síðasta, sem móður gat látið sjer detta f hug að kenna Jasínu Gottfreð- línu“, „ritstjórinn .... hallaði sjer fram í sólargeislann me8 smjör í brosinu“. Laxness talar um fátæk klæði og fátæka eftirlíkingu. Klæði geta hvorki verið fátæk nje rík, og sama er að segja um eftirlík- ingar, en fátækleg geta þau ver- ið. Álíka óvandað mál er að tála um „hin raunsæu efni“. Efni geta hvorki verið raunsæ, nje það, sem andstætt er því, nema þau getl hugsað, og það töluvert betur en Laxness gerði stundina, sem hamt ritaði þessa setningu. Skylt þessu er frásögnin nm dyrnar, sem „hjeldu áfram að vera lokaðar“ og um kvöldið, sem „hjelt áfram að líða“ (það var nn meira áframhaldið). Auðsjeð er, að þessar setningar eru ekki hugs aðar á íslensku. Margoft notar Laxness ekki að- eins — heldur, þar sem það er andstætt íslenskri málven ju: „Ekki aðeins þau höfðu sál, held- ur hlutirnir í kringum þau". Þá má minnast á eitt orð, sem hvað eftir annað kemur fyrir, og sýnir, að hugsað hefir verið á út- lensku máli; það er þegar verið er að tala um að eitthvað sje á- kveðið (bestemt). „Drættirnir í andliti hennar höfðu frá upphafi verið ákveðins eðlis“, „lýsti á- kveðnu einkenni“. Álíka neyðar- legt er að tala um „sígilt hús“, „ávantanir“ og um að gera eitt- hvað „í framhjáleiðinni“. Ein Ijótasta meðferð íslenskrar tungu er að hugsa það, sem ritað er á henni, á útlendu máli, en búa FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.