Morgunblaðið - 05.01.1941, Blaðsíða 5

!Sunnudagur 5. janúar 1941.
5
Útget.: H.f. Árvakur, K»> njr.
Rltstjörar:
Jón Kjartannon,
Valtýr Stefá-nason ýAfoyriíDftrm,.)
á.ng'-lýslngar: Árni Óla.
Rltstjörn, auglýsli>Ear ot afgrelQsla:
Austurstræti 8. — Slasl 1400.
Áakriftargjald: kr. 8,50 á asánuöi
innanlanðs, kr. 4,00 utanlaDðs
lausasölu: 20 aura elntaklM,
25 aura meB Lesuök.
£ætiðhagsmunayðar!
Reykjauíkurbrjef 4. jan.
Áramótahugleið- | ina á því, að þjóðin hjeldi betur
I
ALT frá 1930 hefir hallað und
an fyrir sjávarútvegi Is-
tlendinga. Og við ófriðarbyp/jun
var svo komið, að fáir gerðu sjer
vonir um að takast mundi að
rjetta hann úr kútnum. Allan
þann tíma var meginhluti útgerð
.arinnar rekinn með tapi, og eftir
því sem nær færðist glötunar-
barminum, skildu æ fleiri, að það
voru ekki aðeins verkamenn á
sjó og landi og útgerðarmenn,
sem hjer áttu alt sitt í húfi, held
og öll þjóðin.
Meðal þess sem kafkeirði þenna
höfuðatvinnurekstur Islendinga
var, að hvað eftir annað voru
gerðar á hendur honum kröfur
lim hærri kaupgreiðslur en hann
var fær um að rísa undir.
Rökin, sem fram voru færð fyr
ir þeirri kröfu, voru ekki rjett,
en þau voru skiljanleg. Atvinn-
an hafði farið minkandi og verka
lýðurinn sagði: því styttri vinnu,
því hærra kaup fyrir hvern vinnu
dag.
Eftir að ófriðurinn hófst, færð
'ist nýtt iíf í sjávarútveginn. En
þó er það ekki fyr en síðastliðið
sumar, að um verulegan hag hef
ir verið að ræða — hagnað, sem
eigi aðeins var nauðsyn, heldur
og var orðinn lífsnauðsyn til á-
framhaldandi reksturs. Samtím-
is fór hagur sjómanna mjög batn
tndi og eftir að Breta-vinnan
hófst, hefir atvinna verkalýðsins
verið mfeiri en nokkur dæmi eru
til.
Sá böggull hefir þó fylgt þessu
skammrifi, að dýrtíð hefir mjög
aukist í landinu.
Það er eðlilegt, úr því að at-
vinnurekandanum gengur vei, að
verkamaðurinn krefjist þess, að
hann fái hækkað kaup sitt vegna
dýrtíðarinnar. En sanngjarn
verkamaður á að mmnast þess,
að vegna þess að vinnudagarnir
hafa fjölgað jafn mikið og raun
ber vitni um, verður hagur hans
betri en áður, þótt kaupuppbótin
yrði ekki jöfn vexti dýrtíðarinn-
•ar.
Hjer í blaðinu hafa verka-
rnenn þó verið studdir til
rað fá fulla dýrtíðaruppbót. Nú
hefir þeirri kröfu verið fullnægt
og þá er ekki sanngjarnt að
heimta meira.
En er þá skynsamlegt að heimta
heira?
Úr því skera næstu dagar, að
því er snertir augnabliks-hags-
muni verkamannsins. En það er
tvent, sem blaðið vill brýna fyrir
verkamönnum: Að í þetta skifti
er breski herinn stærsti vinnu-
veitandinn, og að verkamönnum
hefir verið sagt ósatt um afstöðu
þeirra til málsins.
Verkamenn! Gætið hagsmuna
yðar og gætið yðar fyrir æsinga-
mönnunum. Fylgið þeim, sem
fylgt hafa ykkur, meðah fært er!
mgarnar.
hugleiSingum þeim, sem birst
liafa í blöðum um þessi ára-
mót, hafa ýmsir rætt um hættur
þær sem nú vofa yfir þjóðinni.
Hin ítarlega grein Ólafs Thors,
sem birtist hjer í blaðinu á gaml-
ársdag, fjallaði að miklu leyti um
ráðstafanir þær sem ríkisstjórnin
hefir gert til þess að vinna bug
á ýmsum þeim erfiðleikum, sem
orðið hafa á vegi vorum á und-
anförnu ári, að því er snertir við-
skifti og framleiðslu, t. d. eins og
þegar að því var komið að síld-
arútgerð stöðvaðist með öllu í
þessu mikla aflaári, og ýmsar af-
urðir landsmanna seldust ekki
vegna þess að fyrri markaðir lok-
uðust.
Bn þegar torfæran er yfirstigin
þá gleyma menn oft að htui nokk-
urn tíma liafi verið til. Það eru
vandkvæðin sem mönnum eru
minnisstæðari. Og þegar þjóð
stjórn er í landinu, þá verða þau
verk, sem ríkisstjórnin vinnur í
sameiningu, engum sjerstÖkum
flokki til framdráttar, og því
færri sem halda þeim á lofti. Þó
menn geri sjer það í hugarlund,
hver frá sínum bæjardyrum, hvaða
flokki eða hvaða ráðherra það er
að þakka þegar vel tekst, og
hverjum að kenna, þegar tekst
miður.
Hættur.
Ymsir þeirra manna, sem fjöl-
yrða um hættur þjóðfjelags-
ins á síðustu tímum, gera sjer
takmarkaða grein fyrir því, hvað
það er, sem þeir eru að tala um.
Haustið 1939, þegar styrjöldin
var nýbyrjuð, fundum við Is-
lendingar mikið til þeirrar hættu,
sem vofði yfir sjómönnum okkar.
En svo mikil gifta hefir fylgt,
þeim á ferðum þeirra þá 14 mán-
uði, sem stríðshættan hefir vofað
yfir þeim, að ým’sir sem ekki
þekkja hættur hafsins a.f eigiu
reynd, voru farnir að finna minna
til þess.
Þangað til nú, að greinilegar
fregnir eru komnar af flugárás-
inni á togarann „Arinbjörn hersi“.
Óþarfi er að endurtaka þær hjer.
En hvert íslenskt hjarta mun
finna til við frásögnina um þann
atburð, er flugvjelin hvarf frá
því að granda hinu vöpnaða skipi,
rjeðist í staðinn á hinn vopp-
lausa togara. En þegar allar
sprengjurnai', sem togaranum voru
aitlaðar, mistu marks, þá gerðu
flugmenn hatramlega tilraun til
þess að granda skipver.jum með
vjelbyssusköthríð, þar sem þeir
voru í björgunarbát við skips-
hliðina.
Vegna þess að hjer var um ís-
lenska menn að ræða, og enginn
vafi á, að þeir, sem á vopnunmn
hjeldu, vissu hverrar þjóðar skip,-
ið var, er sem ógnir og hörm-
ungar ófriðarins hafi, eftir 16
mánaða styrjöld færst feti nær
okkur íslendingum.
saman, en nokkru sinni fyrr.
Þessi hugsun bar árangur er
þjóðstjórnin var mynduð í apríl
1939. Og þeir 5 menn, sem í rík-
isstjórninni hafa setið síðan, hafa
yfirleitt sýnt, að þeir skilji nauð-
syn samheldninnar. En því miður
hefir það komið í 1 jós, að til-
hugsun Framsóknarmanna og
sósíalista tjl í hönd farandi kosn-
inga hefir sljófgað ábyrgðartil-
finning. þeirra í þessu efni.
En þó kastar tólfunum þegar
Framsóknarflokkurinn reif Skiila
Guðmundsson upp frá verslunar-
störfum á Hvammstanga til þess
að skrifa kosningagreinar í Tím-
anum', og ljet hann annan daginn
skamma Sjálfstæðismenn í ríkis-
stjórn fyrir það hve samvinnu-
menn yfirleitt lítilþægir í stjórn-
þýðir þeir væru og Sjálfstæðis-
arsamvinnunni, en hinn daginn
Imoða saman níði um þá fyrir
það, að þeir liefðu ekki reynst
menn til þes sað snúa Framsókn
arflokknum með öílu frá villu
síns vegar í haftapólitík, fjár-
eyðslu og sjerdrægni hverskonar.
Vonandi halda þeir Framsókn-
armenn áfram að láta Skúla skrifa
í sama dúr alt fram á vor. Því
hann verður þá lifandi áminning
alt fram til kosninga um það, að
ábyrgðartilfinning þeirra Fram-
sóknarmanna og samstarfshugur
er ekki upp á marga fiski þegar
á reynir.
Fáránlegt tiltæki.
En þegar talað er um hættur
þjóðfjelags vors á hinum síð-
ustu tímum, þá mun sjaldan of
mikið af þeim látið. Mörgum liætt-
ir til áð gleyma því, eða taka
ekki tillit til þess að þær eru
kaunské, þrátt fyrir styrjöld og
hernaðar-iiörmungar hvað mestar
með okkúr sjálfum.
Þjóðin fekk bending um þetta á
nýársdag. Þann dag var hjer í
Iðnó gerð fundarsamþykt, sem
getur orðið mörgum minnisstæð.
'Þar samþyktu 446 fjelagsmenn í
Dagsbrún að auglýsa það, að fram-
vegis tækju Dagsbrúarmenn sama
kaup fyrir 8 stunda vinnu, sem
þeir áður hefðu tekið fyrir að
vinna 9- stundir. Og þessi samþykt
var þarna gerð, að því er ráðið
varð af ræðum manna, í trausti
þess að stjórn hins breska setu-
iiðs ljeti sjer á sama standa hvaða
kaup hún greiddi hjer.
Enda þótt það upplýstist á
fundinum, að enginn lifandi mað-
ur, sem ])ar var, hefði heyrt nokk-
urt orð í þá átt, að hinir bresku
aðkomumenn litu svona á þetta
mál, þá var samningatillögum þeim
hafiiað er fulltrúar fjelagsins af
öllum flokknum höfðu fallist á,
en kröfur samþyktar um kaup,
sem færi fram úr fullri dýrtíðar-
uppbót og um stytting vinnutím-
ans.
Fyrsti árangur fundarins var
sá, að herstjjórnin sagði ujip þeim
sem enn
R
VandamálJmál, hvort forsætisráðherra lands-
sjálf-
Hættan í
um þjer.
ær eru orðnar nokkuð marsrar
blaðasreinarnar, sem ritaðar
hafa verið, og ræðurnar, sem
hladnar hafa verið, um nauðsyn-
Þ
ísleiisku Verkamönnum
vildu þiggja atvinnu hennar. Hin-
ir liurfu frá af sjálfsdáðum. Og
þegar þetta er ritað veit enginn
nema atvinua íslenskra verka-
manna í hinni svonefndu Breta-
vinnu sje þar með búin.
jett eftir að hið breska lið
kom * hingað í vor, hófust
umræður í blöðunum um hættur
þær, sem ungu kvenþjóðinni stai’-
aði af hjerveru hermannanna. Um
þetta var skeggrætt og bollalagt.
Og síðan ekki söguna meir.
Upp á síðkastið hafa ýmsir orð-
að það við þann er þetta ritar,
hvers vegna ekki sje lengur skrif-
að um þetta mál. En þögnin hjer
í blaðinu hefir ekki komið til af
því, að það hafi komið í ljós í
skammdeginu, að vandamál þetta
sje vir sögunni. Síður en svo.
Blaðaskrifin ein um slík mál,
koma að ákaflega litlum notum.
Ef látið er sitja við orðin tóm
er sennilega eins gott að þegja.
En það er orðið ákaflega erfitt.
Og það virðist ætla að verða erf-
iðara með hverjum degi sem líð-
ur. Að þessu sinni skal þó ekki
minst á hvaða „verklegar fram-
kvæmdir“ sjeu liugsanlegar í
þessu máli. En þær þarf að finna,
og það sem fyrst.
Aftur á móti get jeg ekki sjeð,
að aðgerðir barnakennaranna hjer
um jólin sjeu nókkurn hlut upp-
alandi fyrir æskulýðinn, er þeir
rausnuðust til þess að lýsa van-
þóknun sinni á því, að flokkar
hins bresba setuliðs hjeldu jóla-
trjessámkomur fyrir fátæk börn.
Þeim góðu barnakennurum væri
nær að sýna mátt sinn til siðbæt-
andi áhrifa á liiua uppvaxandi
kynslóð, í stað þess að grípa til
svo lítilmótlegra bannráðstafana,
sem þarna var gert. Eða hvernig
lialda menn að við íslendingar
getúm í framtíðinni sýnt okkur
þess verðuga að vera sjálfstæð
þjóð, ef okkur skortir sjálfstraust
og metnað til þess að umgangast
aðra eins og jafningjar. Barna-
kennararnir verða að undirbúa
unglingana til umgengni við aðra
á annan liátt. en þann, að kenna
]ieim að hlaupa í felur.
Prestskosningarnar.
Margskonar sögusagnir hafa
veiúð á sveimi hjer í bæn-
um undanfarnár vikur út af
drætti þeim, ‘ sem hefir orðið á
því að veit’a hin nýju prestsem-
bætti. Þar sem kosningar hafa
farið fram og reynst ,,ólögmætar“
eins og kallað er, þar hafa menn
ekki þurft að bíða vikum saman
að embættin yrðu veitt.
Formaður Framsóknarflokksins
hefir gefið tilefni til þess, að
menn liafa borið í munni sjer get-
sakir um það, að
herrann ætlaði .ekki’að öllu leyti
að miða veitinguna við þá presta,
sem flest fengu atkvæðin. En ]>að
væri sannast sagt mjög sorglegt
tímanna tákn, ef málið fengi slíka
afgreiðslu. Ef það sannaðist, að
enn í dag væru almennar kosn-
ingar svo lítils metnar meðal ráða-
manna þjóðar ýorrar.
Á tímahili var.því haldið fram,
að jafnvel herra biskupinn Sig-
urgeir Sigurðsson hefði í þessu
máli horfið frá lýðræðisgrund-
vellinum ,og útnefnt að einhverju
leyti aðra en þá sem flest fengu
atkvæðin. En nú er sú flugufegu
alveg borin til baka, sem betur fer.
Það verður hverjum einasta
frjálshuga Islending viðkvæmt
M
ins fylgir lýðræðisreglum, hvorfc
heldur er í þessu máli eða öðr-
um, og í hvaða flokki sem hann
er sjálfur. Því meðan heimurinn.
er flakandi í sárum vegna viður-
eignar milli lýðræðisunnenda og
lýðræðisfjenda, þá ætti sú þjóð,
sem lengst hefir haldið uppi merki
lýðræðisins, að bera gæfu til þess
að geta sýnt hvorum megin húnt
er, ekki aðeins" í orði, heldur og’
í verki.
Pest.
eðal þeirra hugleiðinga sem
birtust um áramótin var
stutt „hugvekja“ í Tímanum un»
Níeld Dungal prófessor og afskifti
hans af mæðiveikinni. Þar er tal-
að um verk þessa vísindamanns.
eins og hann hafi ekki gert bænd-
um annað en ógagn í þessu vanda-
máli þeirra.
Hjer verða ekki rakin störf
Dungals. Sú saga er bæði löng og
merkileg og honum til mikils
sóma. Nægir í þessu sambandi að
benda á það eitt, að hann vann
þann mikla sigur í því máli, að
hann sannaði færustu vísinda-
mönnum, sem í fyrstu vildu ekki
trúa, að mæðiveikin hefði verið
landlæg sauðfjárveiki í Englandi
og á meginlandi Évrópu, en svo
væg, að hún hefði ekki komið að
sök.
Meðan enginn vissi neitt um
veiki þessa „hvaðan hún kom eði
hvert hún fór“, þá gat hún stór-
lega spilt kjötsölu okltar erlendis.
Þessa hættu nam Dungal á brott.
Þetta veit hver einasti bóndi og’
metur að verðleikum.
Meðan menn eins og Níels
Dungal fá ekki að njóta sann-
inælis fyrir verk sín, vegna þess
að einhverjijr fákunnandi blek-
bullarar bera til þeirra persónn-
lega öfund eða hatur, og reynt er
af þeim söbum nð draga vísinda-
manns lieiður þeirra niður í svað
illdeilanna, má segja að í opin-
beru lífi þjóðarinnar sje sú and-
leg pest, sem getur jafnmiklu illu
til leiðar komið eins og allar kara-
lmlpestirnar til samans.
fllfadans oo brenna
næsta gððviðrisdag
Iþróttafjelögin Ármann og K. R.
hafa ákveðið að halda brennn.
með álfadansi á íþróttavellinnm
kirkjumálaráð- j næsta góðviðrisdag.
Yar í ráði að halda brennuna í
kvöld, en Aægna votviðrisins und-
anfarið þykir það ekki ldeift
vegna þess hve blautt er í kring-
um völlinn. Þyrfti helst að vera
hjarn þegar brennan fer fram.
Fjelögin, sem gangast fyrir
brennunni, hafa vandað mjög til
hennar, safnað í stóran bálköst o.
frv. Lúðrasveit leikur og „álf-
skemta með söng. Þá verða
trúðar, „Cbaplin“, hjúiu
,,Grýla“ og „Leppalúði“ og jafn-
vel eitthvað af ,,börnum“ þeirra.
s.
ar‘
]iarna
Miðneshreppur hefir farið fraiu
á eftirgjöf á nokkru af. skuldum
sínum við Peykjavíkurbæ. Bæiar-
ráð synjaði þessu erindi.