Morgunblaðið - 16.07.1941, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 16. júlí 1941.
íslensk grös til
manneldis
SUMARSKOR
Alveg er það merkilegt, livernig
menn hjer á landi hafa van-
ist af því að nota ýmsar algengar
nytjajnrtir sjer til matar, er mik-
ið vorn notaðar hjer á árum áður.
í 60 ára gömlu tímariti Bók-
mentaf jelágsins er greinarkbrn um
íslensk matvæli. Er grein þessi
prentuð eftir handriti úr handrita-
safni Hannesar biskups Finnsson-
ar, en álitið að hún sje eftir
Bjarna Pálsson landlækni. Þar
segir svo um hvannir og hvanna-
rætur:
Allir Vita hversu hvannir eru
heilnæmar fyrir brjóst og magá.
Og suðaustur á Islandi er mikill
fiskur sparaður með hvönnum. Er
}>ar vani að neita þeirra með át-
mat, sem þar kallast viðskýra.
I Landevjum eru ATíða góð
hvannalóð, sem mæit er, að þar
hafi viðhaldist frá fornmannatíð,
og sem bændur vildu ekki skifta
arðinum af, fyrir 2 vættir fiska.
Þá er hvannarótin í miklum
mætum, og er hún mikið brúkuð
til matar, og er þó oft langt að
sótt, er hún til búdrýginda lögð
að jöfnu við harðfisk, en með
rjettu haldin stórum heilnæmari.
Er hún svo grafin upp, að sem
minst slitni, var og haust, ev
síðan grafin niður í skemmu eða
köldu úthýsi, ausið moldu yfir og
þakin torfi. Gjalda skal varhuga
við, að ekki komist vatn í gröfina.
Upp verður að taka hana áður en
hiti kemur í jörð, því að annars
remmist hún. Þó má gera við því
með því að kljúfa hana eftir endi-
löngu og láta hana' liggja í helm-
ingum til næsta dags. Líka ber
minna á remmunni sje rótin etiu
með sölvum. Mig hefir oft furðað
ó því, að Norðlendingar, sem eiga
oins hægt með að afla hennar eins
og Sunnlendingar, skuli svo lítið
nota hvannarót til matar. Kemur
það af því, að þar skortir barns-
vanann til ])ess. Suðaustanlands
var allajafna venja, þ(?gar farið
vai' á grasafjall, að láta einnig
hvannarætur ofan í grasapokana.
Mætti taka livannarætur á marga
hesta í Beljandatungum og hjá
öðrum lækjum og tungmn ,i
Kúluheiði, sem og að austan, hin-
um megin Blöndu. Skyldu menn
hafa sjer minnisfast, hversu hol’l
hvín er og jafnframt nærandi. Jeg
hefi þekt ,einn bónda, sem lifði
með konu og 4 börnum eitt hall-!
*
aerisvorið á hvannarótum úr garði
sínum, með mjög litlvv af mjólk.
Vallar- og veggjasúrur eru góð-
ar í súpur og grauta, einnig í salat
með linsoðnum eggjvvm. Hofsúrati
eða lambasúran (c: svi, sem hefur
skarð framan í blöðunum). er nær-
felt sömu verkunar og skarfakál
og góð til að láta sarnan við skyr.
Hún er góð við skvrbjúg og tann-
verk. Til þess að grautvir úr jurt
vim, sem hafa blöð, verði mátu
lega þvkkur, skal fylla pottinn eða
ketilinn, sem soðið er í, svo að
kvvfur sje upp af, þó að stutt sje á
með hendinni.
Smæra eða vallarsmári er mikið
notaður sunnanlands. Hún er
tekin á haustin, fergð niður í
hreinum ílátum.og etin á vetrum
savnan við söl og hvannarót, einn-
ig seydd í nvjólk og drukkin að
kveldi dags til þess að gefa væran
svefn. Vessi hennar kreistur í
heit augu og bruna græðir hvort-
tveggja.
Að síðustu skal minnast á fífil-
rótarlauf, sem kemur upp með
fyrstu matjurtagrösum á sumrin.
Þau eru ein sú hollasta fæða handa
magaveikum. Skal saxa þau og
sjóða vel í misu eða vatnsbland-
aðri mjólk. Snvekkurinn er ísnarp-
ur. Þau eiga við vatnsbjúg, skyr-
bjúg, tannholdsveiki og sinakrepp-
um, sem sk-yrbjúgnum fylgja. Þeg-
ar þessi veikindi gengu eftir jarð-
eldinn 1873, ráðlagði Thordal stift-
amtvnaður að nota fífilblaðagraut
mest matar, og batnaði flestum
að fárra daga eða vikna fresti,
betur en af skarfkáli, sem allir
geta sannað, er notuðu þennan
graut eftir ráðuvn mínum. Hefir
notkun þess og síðan haldist við,
þó lvelst hjá þeim efnaðri í salati.
Hreinsun
á gólfteppi
Ef litirnir í gólfteppinu yðar
ervi orðnir óskýrir, ])á revnið að
hreinsa það á eftirfarandi hábt:
Stráið fyrst grófvv salti á teppið.
Látið það vera á dálitla stund, og
burstið.það síðan af. Bviið til heitt
sápvvvatn og'látið dálítið salmíak
vit í og strjúk^ð nveð mjúkri ullar-
tuskvv yfir tegpið. Það er að lokum
hreinsað tvisvar sinnum úr volgu
vatni og látið þorna. Gætið þess,
að ganga ekki á teppinu, fyrr en
það er orðið þurt.
Sflunið - -
— — — að gott er að ná joð-
blettum vvr með brennisteinssúru
natróni óða salmiakspiritus og
vatni.
-------að ef nýtt ger er látió
v heitt vatn, flýtvir það ofan á,
en fellur til botnsý ef það er
ganvalt.
--------grasblettum má ná vír
nveð sítrónvvsafa.
----- — að „pokabragð" getur
orðið að kaffinu ef kaffipokinn
er ekki notaður daglega, þó að
hann hafi verið látinn þorna. Fyr-
ir notkun er þá best að sjóða
hann í gömlu kaffi eða kaffikorg
og vatni, fyrir riotkun.
Efni:
1 hnota af hvítu bómullargarni
vvr. 8, 2 hnotur af rauðu bómullar-
garni nr. 8. 2 prjónar nr. 2. 1
stranvmanál með oddi. Sólinn er
úr leðri. (Fyrirmyndin er nr. 38).
Tvöfalt perluprjón:
1. prjónn: 1 st., 1 br.
2. prjónn: Alveg eins. Sljett of-
an á sljettu og brugð-
ið ofan brugðnu.
3. prjónn: Sjett þar, sem brugð-
ið er og öfugt.
4. prjónn: Alveg eins.
Aðferð: Sólinn er prjónaður
úr hvíta garninu. Fitjið upp 8
lykkjur og prjónið tvöfalt perln-
prjón. Avvkið 1 lykkju báðum
megin; fyrst á þriðja prjóni, síðao
á öðrunv hverjum prjóni, þangað
til 16 lvkkjur eru á prjóninum.
Þegar sólinn er 25 cm. á breidd,
takið vvr 1 lykkju báðum megin á
öðrunv hverjum prjóni, þangað til
10 lykkjur* eru eftir. Fellið af.
— Ristin — er prjónuð úr rauða
garninu. Fitjið upp 18 lykkjur og
prjónið garðaprjón. Aukið 1
lykkju við báðum megin á þriðja
prjóni og svðan á sama hátt á
öðrunv hverjum prjóni. Þegar 22
lykkjur eru á þrjóninnm, prjónið
tvöfalt preluprjón og aukið út,
þangað til lykkjurnar eru orðnar
34. Þegar ristin er 10 cm. er prjón-
að garðaprjón.
9. prjónn (í garðaprjóni) er
svona: prjónið 14 Jykkjur, bregð-
ið upp á og takið 2 lykk.jur sam-
an, prjónið 3 lykkjur og bregðið
aftur upp á og takið 2 lykkjur
saman. Ljúkið prjóninum þannig
og fellið af laust.
— Hællinn — er prjónaður úr
rauða garninu. Fitjið upp 60
lykkjur og prjónið 3 fyrstu og 3
síðvvstu sljett, hinar lykkjurnar eru
pr. nveð tvöföldu perlupr. Prjón-
ið 4 prjóna og takið síðan 1 lykkju
vvr, er þjer hafið prjónað 3 þær
fyrstu, og áður en þjer prjónið
3 þær síðustu. Þannig er tekið
úr á öðrum hverjum prjóni, þang-
að til eftir ervv 40 lykkjur á prjón-
inunv. Þegar hællinn er 10 cnv.
langur er prjónað sljett prjón.
Á 9. prjóni (í garðaprjóni) er
brvvgðið upp á og teknar síðan 2
lykkjur saman er þ.jer hafið prjón-
að fyrstu 3 lykkjurnar og áður
en þjer prjónið síðustu 3. Síðarv
4 prjóvva garðaprjón og fellið af.
I.—III. Sóli,- rist og hæll. B. Leð-
ursólinn er stunginn við — og
best er að hafa einnig lítinn „hæl-
sóla“, en þó er það ekki nauð-
synlegt.
— Snvvra — er búin til vir 3
hvítmvv og 3 rauðum bómullar-
spottunv. Hver ])eirra er 1 mtr. r».
lengd. Bindið (spottána saman og
látið hvítiv spottana öðrum megia
og þá ravvðu hinum megin. Helst
þurfa að vera tveir við að snúa.
Þegar þjer lvafið snúið vel, takið
þjer í hnútinn v miðjunni, þá
myndast snvvran af sjálfu sjer.
Þessi stykki ervv lögð á milli
votra dagblaða, þangað til þau eru
vel sljett. Þá eru þau þurkuð. Sól-
inn er lagður yfir leðursólann, hiu
stykkin síðan savvmuð við. Því næst
er snúran dregin í gegnum götin
á hæl og rist og síðan bundin að
framan.
Sally Salminen og unnusti hennar |
Finska skáldkonan,1-Sally Salminen, ásamt unnusta sínum,
Dvihrhopp, sem er danskur listmálari. Sally Salminen er sem
kunnugt er mjög vinsæll rithöfundur, hefir m. a. skrifað
skáidsögúna „Katrín", sem lesin var í útvarpinu fyrir nokkru.