Morgunblaðið - 30.08.1942, Qupperneq 5

Sunnudagur 30. ágúst 1942.
5
jPorgtmMa&ift
Útsef.: H.f. Árvalmr, RayJtíavlk.
rnmliT.itj.: Slgfða Jðnaaea.
Kltatjörar:
Valtýr Stef&naaoa (*t)rr*8ara».).
Jön Kjartanaaos,
Anglýslng-ar: Árnl Óla.
Kltatjörn, auglýatngar or afrreiValat
Austurstrætl 8. — Slaal ÍMI.
Innanlanda, kr. 4,50 utanlandB.
f lauaaaölu: 85 aura atntaklS,
80 aura meO Leabök.
Aakrlftargjald: kr. 4,00 * májinSl
Kjördagurinn
Næstu kosningar eru ráð-
gerðar rjett fyrir vetur-
aiætur. Sennilega verða þær
sunnudaginn 18. október. —
(Þessa ættu allir landsmenn að
minnast, því undantekningar-
lítið er þetta mjög hentugur
’ ikosningatími og gengur áreið-
anlega næst því, sem lögtekið
er annars, að kosningar fari
fram nálægt mánaðamótum
júní og júli. Fyrst tvennar kosn
ingar þurfa að fara fram á
sama ári, getur hentugri tími
eigi komið til greina. Sláturtíð
og aðrar mestu haustannir til
sveita eru venjulega úti um
miðjan október og fyr á hausti
en þá er mjög óhentugt að
hafa kosningar. Um þetta mál
urðu nokkrar deilur á Alþingi
1915. Ný stjórnarlög gengu í
gildi 19. júní 1915 og samkv.
jþeim voru sett ný kosningalög.
Hinn almenni kjördagur var
í þeim lögum ákveðinn fyrsti
vetrardagur. Nefndirjar, sem
íjölluðu um málið, skipuðu þess
ir menn: I efri deild: Karl
’Finnbogason, Magnús Pjeturs-
son og.Eiríkur Briem, en í neðri
deild: Hannes Hafstein, Einar
'Jónsson á Geldingalæk, Jón
Magnússon, Guðm. Eggerz,
Skúli Thoroddsen, Þorleifur
Jónsson í Hólum og Guðmund-
ur Hannesson. Tillaga kom
rfram um að breyta kjördegin-
um ©g hafa hann 9. sept., en
ihitt var samþykt með miklum
imeiri hluta atkvæða.
Samkvæmt þessum kosninga-
ílögum frá 1915 fóru almennar
:alþingiskosningar fram fyrst
1916, aftur 1919 og síðast
1923 altaf 1. vetrardag. Veð-
nr var hagstætt í öll skiftin og
engar kvartanir komu um ó-
'hentugan kosningadag. Árið
1926 fór svo fram auka land-
kjör. Kosinn einn maður. Var
þá hríðarveður um Norður- og
Austurland og kjörsókn mjög
Ijeleg að vonum. Var þá hætt
■ við fyrsta vetrardag sem kjör-
dag og kosið að vori 1927. —
Hefir sú regla gilt síðan, enda
aldrei kosið tvisvar á sama ári
;fyr en nú.
Einn af þingmönnum Fram-
sóknarflokksins hefir haldið
því fram, að minna hafi gert til
þó kosningar færu fram fyrsta
vetrardag 1915—1926, heldur
en nú, af því að þá hafi aðeins
karlmenn hatt kosningarjett.
Þetta er bygt á vanþekkingu,
því árið 1915 fengu konur at-
kvæðisrjett til jafns við karla.
Alt tal um skilningsleysi eða
skort á velvilja í garð sveita-
fólksins í sambandi við valið
á kjördegi nú í haust, er
bygt á álíka mikilli vanþekk-
ingu eins og þetta með atkvæð
iisrjettinn.
Reykjauíkurbrjef 29 ^
Stvriöldin.
A f þeim ópinberu fregnum sem
berast um hinar mikilvæg-
ustu viðureignir í styrjöldinni er
ekki hægt að sjá, að neinir þeir
viðburðir hafi gerst síðustu viku,
sem valdi mjög miklu til eða frá.
Það kreppir að iðnaðarborg Rússa,
Stalingrad, og verður mikill við-
burður, þegar hún fellur í hendur
Þjóðverja. Borgin er að mestu í
rústum, svo um hergagnafram-
leiðslu er þar ekki að ræða, að
því er talið er. En virkjakerfið
umhverfis borgina er óunnið.
Taldi Göbbels fyrir nokkriun
dögum að Þjóðverjar næðu Stal-
ingrad á sitt vald í þeirri viku
sem nú er að enda. En á föstudags-
kvöld var breytt um tón í þýsku
frjettunum, virkjakerfi borgarinn-
ar talið seinunnið. Hvort sem
þetta er sagt til rjettrar leið-
beiningar, ellegar til þess að gefa
fögnuði Þjóðverja meiri útrás,
þegar borgin vinst. Áróðurinn er
rekinn með margvíslegu móti.
DieDDe.
Mikla eftirtekt liefir það vak-
ið hve fegnir ÞjÓðverjar
voru því, að íbúarnir í frönsku
strandborginni Dieppe gripu ekki
til vopna um daginn, er Banda-
menn gerðu þar strandhögg. —
Breska útvarpið hafði aðvarað í-
búana, sagt þeim, að hjer væri
aðeins um svipför að ræða, árás-
arliðið hyrfi til baka. Þeir íbú-
anna, sem gripu til vopna, yrðu
því innan stundar ofurseldir grimd
arlegum refsingum Nasista. íbú-
arnir Ijetu sjer þetta- að kenningu
verða, hreyfðu sig ekki gégn Þjóð
verjum, þó þarna væri Öflugt lið,
sem rjeðist á harðsvíraða jrfir-
drottnara landsins.
Eji þýsku stjórnarherrarnir
rjeðu sjer ekki fyrir fögnuði, er
frjettist um stillingu borgaranna í
Dieppe. Að þeir skyldu reynast að
vera menn, sem gátu stilt sig um
það heilan dag að ráðast á Nas-
ista og liðsmenn þeirra,* þó vopn
kynnu að vera nærtæk. Fullvíst
var, að hver Frakki, sem vopn bar
þennan dag hefði A'erið tekinn af
]ífi næstu daga. Hið þýska setu-
lið hefði sjeð fyrir því. Og þess
vegna sátu Dieppe-búar á sjer
þann dag, sem Bandamenn gerðu
strandhöggið. Yfirmenn Nasista
telja þá stilling dásamlega. Telja
hana bera. vott um hlýrra hugar-
þel á meðal frönsku þjóðarinnar
en þeir gerðu sjer vonir um. —
Dieppe-búar fá ýmiskonar forrjett
indi í þakkarskyni frá hiiium,
þýsku valdhöfum, fyrir, að þeir
hafi sýnt, að hatur þeirra gagn-
vart Nasistum er ekki það mikið,
að þaðjiafi gert þá brjálaða. —-
Ilefðu þeir gripið til vopna
þennan dag, hefðu þeir engu get-
að áorkað, öðru en því, að leiða
hörmungar og dauða yfir sig og
sína. Því yfirráð Þjóðverja væru
hin sömu þar um slóðir, jafnt
eftir sem fyrir strandhöggið.
efni en þau, sem rædd eru opin-
berlega.
Framsóknarmenn staglast ein
lægt á því, hverjir það sjeu, sem
tefji störf Alþingis og framlengi
fundi þess. Tala þeir um þetta mál
með svo miklum ofsa, eins og líf
liggi við, ef þingmenn geta ekki
horfið heim hið fyrsta. En eink-
um er þetta tal sett í sambandi við
væntanlegar kosningar í haust. —
Láta Framsóknarmenn svo„ sem
framlenging þingsins sje alt að
þvú sama og svift-ing kosningarjett
ar sveitafólks. Eftir að þeim var
sýnt fram á, að gengið yrði til
kosninga, hvort sem þeim Tíma-
mönnum líkaði betur eða ver, þá
leggja þeir nú hið mesta kapp á
að tala um kosningadaginn, hve-
nær kosningar skuli vera.
Um þetta mál er skrifað í Tím-
ann, tvisvar eða þrisvar í viku,
með þeim hætti, að lesendum gæti
fundist sem greinahöfundur hefði
aldrei stigið fæti ‘81111110 í íslenska
sveit, vissi ekkert um rekstur land
búnaðar, kynni engiii skil á því
hvernig sveitarstörfum er hag-
að.
Tíminn staglast á því, að flýta
þurfi þinginu til þess að kosning-
ar geti farið frani sem fyrst, rjett
eins og ritstjóri blaðsins hafi enga
liugmynd um, að nú standa yfir
heyannir í sveitum landsins, að á-
eftir heyönnunum kemur slátur-
tíð, og tími til kosninga er ekki
fyrri en að hinum mest aðkallandi
haustverkum, f jallaleitum og slátr
un er lokið.
Haust-kosninear.
!■> eir Tímamenn þykjast vera
*• vel að sjer í sögu landsins.
Þeir ættit þá að muna hverjir
beittu sjer fyrir því, að hafa kosn-
ingar til. Alþingis 1. vetrardag.
Þau lög voru sett 1915. Og það
voru bændur og þingmenn sveita-
kjördæma, sem fengu því fram-
gengt. Af því þeir vissu, að þetta
var sveitafólki hentugur tími. —
Þessi tilhögun hjelst hjer á landi
á 2. áratug, og þótti góð. Þangað
til haustið 1926, er hjer fór fram
aukalandkjör,. og Framsóknar-
mönnum fanst fulltrúi þeirra, við
þær kösningar fá helst til lítið
fylgi. Þá var óhagstætt veður á
Norð-Austurlandi á kjördegi. En
fráleitt hefir það veður tafið fleiri
kjósendur frá kjörsókn en hindr-
aðir yrðu frá því að sækja kjör-
fund nú, ef kosið yrði meðan hey-
annir standa yfir fjallskil eða fjár
rekstrar í haust.
Einn af þingmönnum Framsókn-
arflokksins fór svo villur vegar í
sögunni, að hann hjelt því fram,
að alt öðru máli liefði verið að
gegna, þá er bændur hefðu viljað
haustkosningar, næstu árin eftir
1915, því þá hefði kvenþjóðin ekki
haft kosningarjett.(!) En það var,
eins og allir vita, einmitt árið 1915,
sem kvenþjóðin íslenska fjekk sín
pólitísku rjettindi.
Frá Alþingi.
A alþingi háfa undanfarið ver-
ið haldnir margir lokaðir
fundir. Fara, að sjálfsögðu ekki
sögur af því hvaða mál þar eru
til umræðu. En eftir þeim fund-
arhöldum að dæma, hafa þin
menn nú einhver önnur viðfangs-
hafa verið á kjördæmaskipuninni,
hafa allar verið bornar fram af
Framsóknarmönnum. En formað-
ur flokksins, Jónas Jónsson,- hefir
í stefnuskrár riti sínn „Komandi
ár“, haldið þiú fram, að breytingin
á kjördæmaskipuninni ætti að vera
margfalt róttækari, en hjer kem-
ur til greina. Hann vildi steypa
kjördæmunum saman og hafa hlut
faliskosningar í þeim öllum.
Framsóknarmenn vildu fyrir
nokkrum árum fjölga þingmönn-
um í Reykjavík. Þá voru kjós-
endur hjer í Reykjavík 14000. Þá
vildu þeir hafa hjer 8 þingmenn.
Þá berðu þeir sjer vonir um að
fá hjer áttung kjósenda. Nú eru
hjer 25000 kjósendur. En eft.ir því
sem þeim hefir fjölgað hefir hlut-
fallstala Framsóknarflokksins
lækkað. Og nú er það á Tímamáli
fráleitt að 25000 kjósendur fái þá
þingmannatölu, sem 14 þúsund
áttu að fá, samkvæmt tillögu
Framsóknarmanna.
Framsóknarflokkurinn liafði hug
á því fvrir nokkrum árum, að
koma á hlutfallskosningu í tví-
menningskjördæmum. Sýndi hann
hug sinn í verki, með því að
koma þeirri kosningartilhögun á
til Búnaðarþings. Og þingmann
fyrir Siglufjörð vildu þeir Fram-
sóknarmenn fá, meðan þeir töldu
sjer trú um að fylgi þeirra gæti
farið i’axandi þar.
Þannig hefir þá afstaða þeirra
Framsóknarmanna verið til þeirra
breytinga á kosningafyrirkomu-
laginu, sem nú nýlega hafa verið
samþyktar.
Framsókn dýrtíðar-
málin.
Þegar kosningar eru fyrir dyr-
um taka Tímamenn æfinlega
upþ einhver fjarstæðukend mál
og hamra á þeim, í þeirri von
að þau geti enst sem áróðursmál
fram yfir kosningar, þó þeir sjái
sjálfir áróðursmennirnir að máliii
eru þeim haldlaus er til lengdar
lætur.
I dýrtíðarmálunum æt-last þeir
til að kjósendur leggi, lilustir við
þeim áróðri þeirra, að Sjálfstæðís-
flokkurinn eigi sök á því, að dýr-
tíðin kefir aukist í landinu, verð-
lag hækkað og gildi peninga þrot-
ið að sarna skapi.
Öllum hefði það verið til gagns,
ef hægt liefði verið að komast hjá
verðbólgunni. En hver er hlutur
Framsóknarflokksins í því máli.
Fyrst heimtar hann lögþvingun-
arleiðina í fyrra haust. Þar sem
bundið yrði A'erð á búnaðarafurð-
um, þó öllum væri ljóst, að ekki
var hægt að hindra hækkun á
framleiðslukostnaði, vegna fólks-
eklunnar og kinnar miklu eftir-
spurnar eftir vinnuafli.
Þegar Alþýðuflokkurinn svíkur
„frjálsu leiðina“ í kaupgjaldsmál-
um, er reynd Gerðardómsleiðin,
En þegar verkalýðsfjelögin efna
til smáskæruhernaðar gegn Gerð-
ardómnum, þá leggur Hermann
Jónasson og alt lians lið á flótta,
fleygir frá sjer allri ábyrgð, heimt
ar kosningar og gerist svarinn
andstæðingur Gerðardómsins. Með
an hann var við stjórn, ljet hann
andstæðinga dómsins óátalið
mannskemma þá er gengdu skyld-
um sínum í dómnum. — Verkföll
K j ör dæmamálið.
Enn eru þeir Tmamenn að tala
um kjördæmamálið. Þeir
ætluðu að hindra þær rjettarbæt
ur kjósendanna. Það mistökst. —
Þeir ætluðu að telja kjósendum
trú um, að þessi rjettarbót væli
þjóðarvoði. Það mistókst líka. —
Þeir reyndu að breiða yfir það,
að breytingar þær, sem gerðar voru bönnuð. Hermann ljet þau
blómstra sem aldrei fyrr. Og þeg-
ar hann var nýstíginn úr ráðherra-
stóli notaði hann útvarpið til þess
að örfa smáskæruhernaðinn gegn
þeim Gerðardómi er hann sjálfnr
hafði talið þjóðarnauðsyn og dró
Vilhjálm Þór út úr dómnum, svo
sem til að sýna, að Framsókn vildi
opna allar flóðgáttir fyrir dýrtíð-
arölduna.
Framsóknarflokkurinn á óhægt
um vik, þegar hann ætlar að telja
kjósendum sínum trú um, að hann.
hefði getað stöðvað dýrtíðina. —
Verk hans talar í því efni öðru
máli.
Yfirlýsingar.
K egar kjördæmamálið A'ar end-
* anlega afgreitt í efri deild.
nú fyrir skömmu, lýstu þeir því
yfir fulltrúar Alþýðu- og komm-
únistaflokksíns, að þeir styðji ekki
lengur núverindi ríkisstjórn. Tím-
inn reynir að gera úr þessu ein-
hvern úlfaþyt. Eins og yfirlýsing-
ar þessar kæmu mönnum á ó-
vart.
Sjálfstæðisflopkurinn er jafa
fjarlægur einokunar- og þjóðnýt-
ingarstefnu Alþýðuflokksins, eins
Og hann alltaf hefir verið. Og
flokksstjórn hans, sem flokks-
menn allir liafa nú a veg sama.
viðbjóð á undirlægjuhætti komm-
únista við erlent vald, eins og áð-
ur.
Samleið Sjálfstæðisflokksins við
þessa flokka takmarkaðist við
kjördæmamálið. Þegar það er
leyst, eru Sjálfstæðismenn jafn
f jarlægir þessum tveimur f okk-
um og þeir hafa altaf verið. Enda.
gerði Ólafur Thors forsætisráð-
herra fulla grein fyrir þessu máli
á þingi, er hann minti á, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hefði aldrei' far-
ið fram á stuðning annara flokka,
nje boðið hann, enda þótt hann.
hefði lýst því yfir við uinræður
um vantraust er fram kom á þingi
skömmu eftir að núverandi stjórn
tók við völdum, að best færi á því,
að sem víðtækust samvinna væri
um stjórn og löggjöf landsins.
Framsóknarflokkurinn getirr
enn borið fram vantraust á ríkis-
stjórnina, eins og í vor, og fengið
„háseta“ úr hinum flokkunnm.
sjer til stuðnings, ef þeim býður
svo við að norfa. Verði það til þess
að efla samvinnu um stjórn og lög-
gjöf, munu Sjálfstæðismenn ekk-
ert hafa við það að athuga.
Raforkusjóður.
Búast má við því, að þingi verði
slitið að þessu sinni þá og
þegar, og mál verði fá, sem í
þetta sinn nái afgreiðslu. En mifcil
áhersla er á það lögð, að frunt-
varp þeirra Sjálfstæðismanna Ing-
ólfs Jónssonar, Sigurðar B.jarna-
sonar, Gunnars Thoroddsen og
Jóns Pálmasonar um raforkusjóð
verði að lögum á þessu þingi.
\Það er svo fyrir mælt, að stofna.
skuli sjóð til þess að styrkja raf-
orkuver og rafveitur í sveitum og
kauptúnum, og leggi ríkissjóðnr
fram 10 miljónir króna af tekjn-
afgangi áranna 1941 og 1942, en.
framvegis kr. 500 þúsund á ári.
Samkomulag hefir náðst nm
þetta mál á Alþingi, og ætti því
að vera hægt að ganga frá því
nu.
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.