Morgunblaðið - 27.02.1943, Blaðsíða 5

Xaugardagur 27. febr. 1943.
5
JHorgtm&Iaftid
ÖtKel. VH.f. Árvakur, Keykjavík.
Framkv.stj.: Slgfús Jönsaon.
Rítstjórar.
J6n KJartansson,
V'altýr Stefánsson (ábyrgBarst.).
AuK.lS'slngar: Árnl Óla.
Rltstjórn. auglýsingar og afgrelftalH
Austurstræti 8. — Slmi 1600.
Á«k.riftargjald: kr. $.00 & mánutSl
tnnanlands, kr. 8.00 utanland*
í lausasölu: 40 aura eintakMi.
60 aura ineö Lesbók
Þorgrímur í Laugarnesi
Rafradgns<má n
RAFMAGNSMÁLIN eru aÖ
komast í mesta öngþveiti
á Alþingi. Þar virðist hver
liöndin á móti annari og ekk->
ert hirt um, hvað sjerfræðing-
ar leggja til málanna.
Fyrir þinginu liggja tvöi
frumvörp um ríkisábyrgðir fyr-
ír virkjun fallvatna, þar sem!
rannsókn og undirbúningur er
svo langt á veg kominn, að'
framkvæmdir geta hafist nú
þegar. Er hjer átt við virkjun:
Fljótaár og Andakílsár. —1
Þriðja frv., virkjun Göngu-
skarðsár liggur einnig fyrir!
þinginu, en þar er undirbún-;
ingur skemra á veg kominn.
Það er Siglufjarðarkaupstað-
ur sem vill virkja Fljótaá, en
sýslufjelögin Mýra- og Borg-,
arfjarðarsýsla c/g Akraneskaup
staður standa að Andakílsár-
virkjuninni. Sjerfræðingar hafa
Jundirbúið þessar virkjanir og
telja þær báðar fjárhagslega
• öruggar.
Milliþinganefnd *sú í raf-
orkumálum, sem situr á rök-<
stólum, vill hinsvegar bregða
fæti fyrir þessi mál. Þessi. nefnd
— sem enginn sjerfræðingur á
sæti í — vill, að ríki^ yfirtaki
: stóru orkuverin (Sogsvirkjun-
ina og Laxárvirkjunina), sem
reist hafa verið og hagi svo
framhaldsvirkjunum þannig, að
alt landið fái þaðan rafmagn,
að undanskildum Vestfjörðum
og Austfjörðum. Meirihluti
fjárhagsnefndar Nd. (en í
henni eiga sæti 3 úr milliþinga-,
' nefndinni) tekur sömu afstöðu
' til rafmagnsmálanna á þingi.
Allir eru nú sammála um,
að rafmagnsþörfum sveitanna
. alment verði ekki fullnægt
nema með alþjóðarátaki. Á
þetta benti IJón Þorlaksson
fyrstur manna, í frv. því, er
hann flutti 1D29. Alþingi hefir
nú á þetta fallist og er að safna
fje í sjóð í þessu skyni (Raf-t
magnssjóður).
Milliþinganefndin í raforku-
málum vill, að ríkisvaldið
stöðvi virkjanir bæjar- og
sveitarfjelaga, en ríkið sjálft
' taki öll þessi mál í sínar hend-
ur. Sennilega vakir það fyrir
nefndinni, að þessar virkjanir
• muni seinka því, áð sveitirnar
fái rafmagn. En þetta er mesti
misskilningur. Ekki er minsti
vafi á því, að t. d. Sogsvirkj-
unin beinlínis flýtir fyrir því,
að Suðurlandsundirlendið fái
■ rafmagn. Sama er að segja um
Laxárvirkjunina og sveitirnar
þar í grend. Og fyrirhugaðar
virkjanir Andakílsár og Fljðta
ár verða í framtíðinni liðir í
rafmagnskerfi fyrir nálæg hjer
uð. Er þvl engin ástæða til, að \
stöðva þessar virkjanir eða láta
ríkið grípa þar inn í, enda eru
; sjerfræðingar. þessu andvígir.
ö jett eftir aldamótin voru
* * tveir heldri menn nætur-
gestir í Mávahlíð á Snæfellsncsi,
Jón hreppstjóri í Ólafsvík og Sig
urbjörn hómópati; hann bjó áður
í Jötu í Hreppum, rjett hjá Skip-
holti. Margt bar á gónaa í feað-
stofwnnt, svaðilfarir, karlmenska
og þretaratHM*. I>að var dýrlegt
kvöld. Þá sagði Sigurbjörn frá
því, að Þorgrímwr söðlasmiður
hefði glímt við 120 menn á
Landakotstúni í Reykjavík, á
sjálfri þjóðhátíðinni þar, og lagt
þá alla að velli á einum degi. Sig-
urbjörn sagði frá allra manna
best. Jeg sá þennan atburð lif-
andi fyrir augum mjer: grænt,
nýhirt tún, sem hjet Landakots-
tún, þennan Þorgrím standa þar
einan sjer og bíða átekta, en
gengt honum alla hina, 120 þung
búna menn. Þeir ganga fram,
einn af öðrum; hann tekur þá,
hvern og einn, og fleygir þeim
niður; þeir föllnu ganga til hlið-
ar, aðra leið. Hann hefir skjót
handtök og snögt viðbragðið; —
mjer fanst hann standa þarna
í hvítri skyrtu með axlaböndin
utanyfir; vasklegur sýndist mjer
hann. Lengi síðan var þessi
mynd í hugarfylgsnum mínum,
meðal drauma og ævintýra frá
æsku.
Löngu, löngu síðar kyntist jeg
Þorgrími í Laugarnesi í raun og
veru; sá jeg þá handtök hans við
að sníða gólfdúk og veggfóður;
fór þá enn sem fyr, að vasklegur
sýndist mjer hann, þó að blæju
draumanna væri þá burtu svift.
Þorgrímur í Laugarnesi er
fæddur í Skipholti í Ytrihrepp
27. febrúar 1873, og þar ólst
hann upp. Faðir hans var Jón
Ingimundarson frá Efstadal í
Laugardal, karlmenni mikið og í-
þróttamaður að eðli. Margir vask
ir menn eru í þeirri ætt, svo og
önnnur gerð manna, því að þeir
voru systrungar Jón í Skipholti
og Jón í Galtafelli, faðir Einars
myndhöggvara. En móðir Þor-
gríms var Þorbjörg Jónsdóttir*
bónda í Skipholti, Grímssonar
stúdents; hann unni svo Skip-
holti, að hann vildi ekki embætti
en gerðist bóndi þar; en faðir
Gríms stúdents var Jón í Skip-
holti, bróðir Fjalla-Eyvindar og
hjálparhella oft í raunum og
neyð.
Þorgrímur fór í ver til Grinda-
víkur 14 vetra gamall, og síðar
suður á Miðnes. Hann nam söðla-
smíði af Jakobi í Galtafelli,
frænda sínum; var heima með
föður sínum í Skipholti til þess
er hann var 23 ára; þá fluttist
hann til Reykjavíkur og setti
söðlavinnustofu á Vesturgötu 44,
fyrst, og fór að taka pilta í nám.
Síðar keypti hann hús í Austur-
bænum og vann þar, fyrst Banka
stræti 12, síðar Bergstaðarstr. 3.
En 1902 breytti hann ráði sínu,
keypti Lágafell í Mosfellssveit og
gerðist bóndi þar. Konungskomu
vorið, 1907, pantaði móttöku-
nefndin bjá honum 10 hnakka;
það voru siðustu hnakkarnir,
sem hann smíðaði. Það sama ár
brá hann búi og fluttist út í Við-
ey; fyrst lagði hann þar vatns-
leiðslur fyrir Jón Þorláksson,
sjötugur
það sumar; þá var „Miljónaf je-
lagið“ að gera Viðey að stórum
stað. En það sama haust rjeð-
ist hann til fjelagsins, fyrst til að
Ijúka bryggjusmíði, því að hann
lagði á margt gerva hönd og varð
alt að verki. Síðan varð hann
fastur starfsmáður fjelagsins,
því að á honum mátti sannast
það, sem síðar var kveðið, að
„betri þóttu handtök hans heldur
en nokkurs annars manns“.
ur, en Pjetur var lífið og sálin í
fjelaginu meðan hann lifði.
Hartn hatfði heyrt að þessi Þ©r-
grímur úr Hreppwnum væri glím
inn og Brögððftur. Er ekki að orð
lengja það, að næsta fimtudags-
kvöld var glímuæfing boðuð á
grasbletti, þar sem seinna vaa-ð
gamli íþróttavöllurinn, og komu
margir vaskir menn til þess móts
Þjóðhátíð var um sumarið á
Rauðarártúni, og var þar kapp-
glíma. Jón Vídalín gaf fje til
verðlauna, eigi lítið í þá daga.
Þorgrímur hlóð þar öllum, Ein'ar
Þorgilsson, síðar kaupmaður í
Hafnarfirði, feldi alla nema Þor-
grím, 3. og 4. voru Guðmundur
Guðmundsson frá Eyrarbakka
(kaupm. á Selfossi) og Sigfús
af Fljótsdalshjeraði. Dómnefnd
þótti Einar hafa tekið allfast á
og dæmdi honum 4. verðlaun, en
Guðmundi 2. (50 kr.), Sigfúsi 3.
' (30 kr.). En Einar Þorgilsson
lýsti yfir því á glímuvellinum, að
dómnefnd hefði rangt við og
hefðí hann unnið hjer 2. verð-
En er „Miljónaf jelagið" varð. Jaun; hirti hann ekki sínar 20 kr.
miljónalaust og dýrð þess engin, Lg varð ekki ríkur af þeim. Þeg-
fór Þorgrímur beint í smiðjuna ar glímumennirnir voru að klæða
hjá Kirk, sem þá var að gerajsjg) Var þar einhver áhorfenda
Reykjavíkurhöfn fyrir Monberg,jog sagði við Einar, að fast hefði
og hamraði þar jámið meðan hann tekið á í glímunni við Þor-
heitt var. En er það járn var full 'grím. Einar svaraði þessu einu:
rekið, flutti hann að Laugarnesi, I Fanst þú hvað Þorgrímur tók á
1915; þar hefir hann búið síð- mjer?“
an. Þar fjekk hann hálft annaðj Þarna kemur það! Vitanlega
kýrfóður á túni, er hann kom, en hefir enginn tekið eins fast á og
græddi upp í tólf kúa tún. En
samhliða búskapnum hefir hann
stundað aðra grein iðnar sinnar:
veggfóðrun, dúkalagningu og
bólstrun; alt fylgdi þetta söðla-
smíðinni í æsku hans. Einnig rak
hann verslun um tíma í nágrenni
sínu, en vai' gjarn á að lána og
varð af því ríkari að reynslu en
fje.
Þorgrímur kvæntist 1898 Ingi-
björgu Kristjánsdóttur Kúld,
Þorsteinssonar, og Guðrúnar Vig
fúsdóttur, Thorarensen. Þau
Þorgrímur, en það er glímu-
menskan, að láta ekki áhorfend-
ur sjá það. Þorgrímur hefir ver-
ið sá, sem altaf beitti „leiftur-
sókn“: alt afl, öll kunnátta, alt
harðfylgi í eitt átak á einu
augnabliki! Hann var „glímukon
ungur“ landsins, áðu r en það
nafn var til búið. Koma hans til
Reykjavíkur, glíma hans og störf
í „Ármanni“ á sínum tíma hafði
gagngera þýðingu fyrir glímuna
og allt íþróttalíf landsins, sem
síðan óx upp af henni að miklu
hafa eignast mörg börn mann- leyti.
vænleg, en mist smn uppkomin. I Faðir hans kendi honum glím-
Þegar jeg minnist Þorgríms; una þegar á barnsaldri, með
vinar míns, verður mjer enn hug fleiri ungum sveinum. En hann
stæðastur glímumaðurinn á var ákaflega strangur um fagra
Landakotstúni, sem lagði að velli glímu. Jón í Skipholti var ver-
120 harðsnúna menn á einum maður á Álftanesi á sínum ungu
degi. Nú segir hann mjer sjálf- dögum (um 1850—1855); þar
ur að Sigurbjörn hómópati hafi mun hann hafa lært -glímu; það
þrefaldað töluna; þeir voru víst .er glíma Bessastaðamanna, sem
ekki nema 40 eða svo; þar að þar var í landi á þeirri tíð. Alt
auki var hver dæmdur frá, sem er þetta meira frásagnarefni en
fengið hafði þrjár byltur, svo að hjer verði rakið.
Þorgrímur þurfti ekki að fella Þorgrímur er mikill glímumað
þá alla sjálfur. En þeir voru víða að eðli; vöðvarnir enn eins og
komnir að. Þetta var 2. ágúst fjaðrað stál, hver hreyfing þar
1898. jeftir, skjót og hrein, eldfjör sál-
Þegar Þorgrímur var nýsestur*' ar og líkama, athyglin síkvik og
að á Vesturgötu, vorið 1897, var vakandi. Hann er vel meðahuað-
það einn dag, að t.veir menn ó- ur á hæð og grannvaxinn og leyn
kunnugir gengu inn í verkstofu ir á sjer, hver afreksmaður hann
hans. Það voru þeir Pjetur Jóns- var að karlmensku. Hann er sí-
son blikksmiður og Helgi Zoega, glaður og hugreifur, en í þessnm
sem þá var hjá Geir Zoega kankvísa andlitssvip bregður
frænda sínum. Erindið var skrít- stundum fyrir einhverjum drátt-
ið, sagði Pjetur, að fá hann til um í kjálkunum, sem benda til f>-
að ganga í glímufjelagið „Ár- bilandi hörku. Hann er ástsæll
mann“, sem þá hafði dottað um maður, og eigi síður af konum,
tíma. Nú'átti að ýta við því aft- endamunu þær eiga meirhýruna
í tillitinu, og ekki mun hann hafa
kunnað miður hin mjúku tök.
Það hefir lengi verið sjálfsagt,
að mesta raun, sem afreksmenn
komust í, var úti á skipi útlendra
þjóða; þar var ætíð þeirra stóra
skmd. Enginn skal halda ad
þessa sögu skorti í æfi Þorg*ró)s
í Laugarnesi. Það var eitt s«»i í
Viðey, að hann var við umskiptta
á kjöttunnum úr dönsku skipi,
um haustnótt í hrajíviðfi, og var
þó áður búinn að vinna erfitt
dagsverk. En er öruggan mann
þótti vanta til að slcrifa upp tunn
urnar, móti stýrimanni,fór Þor-
grímur í hreggúlpu sína og sett-
ist við. Nú fjell ein tunnan úr
lykkjunni og aftur niður í lest-
ina, en Þorgrímur sá að stýri-
maður gerði mark fyrir henni
eigi að síður; Þorgrímur sagðist
ekki skrifa aðrar tunnur en þær,
sem færu upp úr lestinni. Stýri-
maður svaraði hvergi vel og þótt
ist engrar kenslu þurfa af ísleml
ingum. Skipstjóri kom þar að,
dólgur mikill og allferlegur, og
lagði ilt til. Þeir voru báðir
danskir. Þorgrímur ljet sein
hann sæi ekki skipstjóra nje
heyrði; gekk hinn þá nær og tók
hendi við honum, til þess að gera
honum skiljanlegri rjetta
mannasiði. Ekki munu Danirnir
hafa vitað glögt, hvað þá varð,
en skipstjóri kom niður úr háa-
lofti í klaufina milli vindunnar
og lestarkarmsins, og lá þar held
ur þröngt, en Þorgrímur tók aft-
ur til pappíranna. Skipstjóri
mjakaðist burtu og sást ekki
meir, en stýrimaður sat hljóður
og kyr við verk sitt, það sem
eftir var nætur. Þá kom Svein-
björn Egilsson til Þorgrims,
klappaði á öxl honum og sagði:
Mikið helv... varstu vænn!
Morgunblaðið hefir ekki rúm
fyrir meira af því, sem segja
þarf um Þorgrím í Laugarnesi;
alt hitt verður að bíða.
Helgi Hjörvar
Amerískar flug-
vjelar iarast
Washington í gær.
í_f JER var tilkynnt í dag,
* * að saknað væri flutninga
flugvjelar, sem í voru 26 menn.
Hefir ekki til hennar spurst,
síðan 18. janúar og lík eins
flugmannsins hefir rekið á
land á ströndum Brasilíu í
björgunarbát úr gúmmíi. — 1
bát þessum voru einnig nokkr-
ar eigur annara manna af á-
höfn vjelarinnar. Áhöfn flug-
vjelarinnar var sex menn. Þar
að auki voru í henni 7 liðsfor-
ingjar úr her Bandaríkjanna
og 13 meðlimir breska flug-
hersins.
Þá hafa borist fregnir um
það, að hin fræga flugvjel
„Yankee Clipper“, sem flogið
hefir milli Bandaríkjanna og
Portúgal, hafi farist í lendingu
á ánnni Tagus við Lissabon i
gærmorgun. Fórust 5 manns,
16 var bjargað, sumum meidd-
um, en 19 er enn saknað, og
er verið að leita þeirra.