Morgunblaðið - 23.03.1943, Blaðsíða 5

5
f»riðjudaitur 23. mars 1943.
Útget.: H.f. AWak'uí, ReykJavlk.
Framkv.stJ.: Sigfús Jönsson.
Rltstjörar:
Jön KJartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgöarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreibsla:
Austurstræti 8. — Slmi 1600.
Áskriftargjald: kr. 6.00 á mánuöl
innanlands, kr. 8.00 utanlands
l lausasölu: 40 aura eintakifl.
50 aura me6 Lesbök.
í
Stórsigur
sósíalismans I
MENN eru ekki vanir því
að líta á það sem stór-
(sigur einnar stjórnmálastefnu,
að viðurkendir eru kostir ann-
arar stefnu, feenni andstæðri.
Alþýðublaðið hefir sýnt fram
~á, að umbóta og þróunarmögu
leikar hins kapitalistiska þjóð-
skipulags sjeu svo miklir, að
með nýrri skipan og endurbót-
um á sviði fjelagsmálalöggjaf-
arinnar, að því er snertir al-
mannatryggingar, sje hægt, á
•grundvelLi þess, ,,að skapa í
íramtíðinni hverjum einstakl-
ingi þjóðarinnar efnalegt ör-
yggi og viðunandi lífskjör“,
---já, auk heldur að skapa
„fyrirmyndar þjóðfjelag"! —
J»essi ótvíræða viðurkenning
Alþýðublaðsins á kostum hins
kapitalistiska þjóðskipulags,
var gerð að umtaísefni hjer í
þlaðinu, og dregin af henni sú
eðlilega ályktun, að eftir þessa
uppgötvun og viðurkenningu
mætti ef til vill vænta nokk-
urrar stefunbreytingar þeirra
Alþýðuflokksmanna, meðan að
ekki liggja fyrir sönnur þess,
að sociálisminn væri þess um-
kominn að skapa neitt fyrir-
myndarþjóðfjelag, en það var
þó kvisturinn, sem að áliti
þessara manna skyldi gróa upp
af leiði þess þjóðskipulags, er
við höfum Uúið við.
Þessu hefir Alþýðubl. svar-
að s.l. sunnudag á þá leið, að
náist það takmark, að skapa
íyrirmyndarþjóðfjelag á grund
velli kapitalismans, þá sje það
jhvorki meira nje minna en
„stórsigur fyrir stefnu social-
ismans'*, og þess vegna þurfi
ekki þess að vænta, að þeir
Alþýðuflokksmenn muni á
Bokkurn hátt láta af sinni so-
cialistisku trú!
Þetta mundi sumum þykja
„góð latína“, eins og þar
stendur. Það er hægt að brosa
góðlátlega að andlegri fimi og
snillí þeirra Alþýðublaðsmanna.
En þeim er fleira til lista
lagt. Þeir eru að gera Morgun-
blaðinu upp einhverja tregðu
og fjandskap gegn þeirri ráð-
stöfun fjelagsmálaráðherra að
skipa nefnd manna til þess að
endurskoða fjelagsmálalöggjöf-
ina og undirbúa tillögur um
„fyrirmyndarþjóðfjelagið".
Afstaða Mbl. var sú, að telja
að fjelagsmálaráðherra hefði
„hleypt af stokkunum stóru
máli“‘, sem væri „tvimælalaust
eitt af hinum stóru framtíðar-
málum þjóðfjelagsins“. Hins-
vegar hefði átt að vanda bet-
ur til undirbúnings þess.
Þessi afstaða blaðsins er það
skýr og ótvíræð, að við hana
Iþarf engu að bæta.
Jón Sigtryggsson, cand. phil.:
Friðhelgi heimilanna
Okkur fslendingum hefir oft
verið borið það á brýn, að
við kynnum lítt að taka tillit til
annarra, virða einkamál þeirra
og sýna fullan skilning í um-
gengninni við aðra. Það er ef-
laust rjett, að sumu leyti. Við
eigum enn furðumargt ónumið
í almennri kurteisi og háttprýði.
Það er og að vonum. fslendingar
eru enn á skólabekknum í ýmsu
því, sem aðrar þjóðir hafa tamið
sjer um langan aldur. En það
er eitt, sem fslendingar hafa um
allar aldir virt framar öðru, og
; það er helgi heimilisins;. Hvað
sem segja má um siðu íslendinga
í öðrum efnum, hafa þeir þvi
atriði verið prúðmenni. Þeir eru
og hafa verið manna gestrisnast-
ir, en sú gestrisni hefir sjaldan
verið misnotuð. Jeg býst við, að
öðrum þjóðum sje í blóðið runn-
j in virðing fyrir friðhelgi heim-
ilisins, þótt það sje, ef til vill, á
annan veg en meðal íslendinga.
; Þessi virðing fyrir heimili ná-
i ungans er veigamikil. Jeg ætla,
1 að hún sje siðfágun og þjóðar-
menningu meira virði en nokk-
uð annað.
Allir þrá að eignast heimili,
fagurt heimili og friðsælt. Þar
er dagsins; önnum dreift en hvíld
ar notið og friðar. Heimilið hefir
verið einskonar ríki í ríkinu, og
þar hafa menn og konur búið
sje öruggast vígi gegn siðspill-
ingu og menningarlegum skip-
reika. Það er tvent, sem flestir
vilja síst, að hljóti smánarblett,
persónulegur heiður þeirra og
heimilið.
Heimilið er fyrsti skóli vor og
hinn áhrifamesti. Þar eru lagðar
undirstöður að byggingu, sem
er; að vísu, oft ekki stór eða
varanleg en þeim mun dýrmæt-
ari, en það er framtíð mannsins
og hamingja. Á heimilinu er
sáð því sæði, er síðar ber ávöxt
í lífi okkar og starfi. Flestir
hinna mestu manna, er uppi hafa
verið, hafa þakkað afrek sín og
gæfu uppeldi góðrar móður á
góðu og fögru heimili.
Gildi heimilishelginnar og gildi
þess, að menn fái að stofna sitt
eigið heimili eftir óskum sínum
og hæfni verður ekki vjefengt.
Fyrsta krafan 1— jeg vil segja
krafan, sem mestu máli skiftir —
sem við eigum að gera til ann-
arra, er, að við fáum að skapa
okkar eigið heimili og móta það,
eins og við erum menn til.
Ýmsar hættur steðja nú að
heimilunum og uppeldismætti
þeirra. Slíks er ætíð von á styrj-
aldartímum. Aldrei hefir ísl.
heimilum og þjóðinni allri verið
hættara en nú al verða fyrir mið-
ur hollum áhrifum. Eins og allir
vita, dvelur fjölmennur her
í landinu, og með honum berst
siðmenningu vorri ýmislegt, bæði
gott og ilt.Sambúð Islendinga við
hina erlendu menn hefir yfirleitt
verið góð, enda virðast báðir að-
ilar sýna hug á að forðast á-
rekstra og vandræði. En hug-
myndir þær, sem vakna hjá þeim
hvorum um annan, eru margar
og ólíkar, sem vonlegt er, og
fer það mikið eftir einstakling-
um. Einn sjer þetta og annar
hitt o. s. frv. En eitt er það, sem
hinum erlendu mönnum ber und-
antekningalítið saman um, að við
íslendingar sjeum kaldlyndir
menn og afskiptalausir.
1 Lesbók Morgunblaðsins 14.
mars síðastl. birtist grein, sem
heitir: „Hvað segja þeir um okk-
ur í Ameríku“. Greinin er góð
að mörgu leyti og áreiðanlega
margt vel meint, sem þar er
sagt. En í henni eru atriði, sem
mjer geðjast ekki að. Greinin
hefst á þessum orðum: „Þeir
segja, að við sjeum nasistar.
Flestir halda, að við höfum sam-
úð með glæpaklíku Hitlers“. Við
íslendingar sjálfir vitum best,
að þetta er algjörlega rangt, eins
og margt annað, sem um okkur
er sagt á erlendum vettvangi.
Erlendis er hægt að segja, að við
sjeum nasistar, en það er líka
hægt að segja, að við sjeum Eski
móar og er þá hvort tveggja jafn
satt. Það má segja hin ótrúleg-
ustu hluti þar, sem þekkingu
skortir til þess, að sjá, hvað er
rjett og hvað er rangt.
Hinir erlendu menn hafa eina
skýringuí á kaldlyndi okkar, að
við sjeum nasistar. Mörgum jrrði
borin á brýn þröngsýni að finna
ekki nema eina skýringu á atriði
sem skýra má á marga vegu.
Jeg ætla, að Islendingar sjeu
yfirleitt ekki kaldlyndari en aðr-
ir. Þeir eru seinir til kunnings-
skapar, tregir að blanda geði
við ókunnuga menn. Það getur
valdið því, að útlendingum
finnist þeir kaldlyndir. En þeir
eru vinafastir og tryggir þeim,
sem þeir hafa gert að vinum.
Jeg held, að Islendingar sjeu
ekki kaldlyndir í garð útlending-
anna. Þeir sýna þeim yfirleitt
kurteisi, en það ber þeim líka
siðferðisleg skylda til. Framkoma
sumra gengur að vísu út í öfg-
ar á annan hvorn vegiim, en við
því er ekkert að gera. Flestir
umgangast þá sem ókunnuga
menn, enda eru þeir það. En þeir
sýna þeim áreiðanlega ekki meira
kaldlyndi en þeir myndu sýna
samlöndum sínum, sem þeir
þektu ekkert. f
Útlendingarnir eiga skilyrðis-
lausa heimtingu á, að þeim sje
sýnd fylsta kurteisi á allan hátt,
en ekkert fram yfir það. En við
eigum líka sömu kröfu á hendur
þeim.
Jeg skil mjög vel, að hinum
erlendu gestum finnist land vort
kalt ^g vjer kaldlyndir. Þeir þrá
meira en nokkru sinni hlutlægan
og sálrænan yl. Það blæs sorg
í ;sefa, að þurfa að slíta síg
frá heimili sínu, ástvinum og
öllu, sem huganum er kærast og,
fara víða vegu í óþekt land og
dvelja þar mánuðum saman. Það
er ekki hugnæmt að geta stöð-
ugt vænst þess, að fá aldrei fram
ar að sjá foreldra, systkin, eigin
konu eða unnustu, en láta lífið
í framandi landi. Slíkt snertir
eðlilega viðkvæma strengi hinna
5PT
erlendu manna og mundi áreiðan-
lega gera það hjá fleirum. Það er
engin furða, að þeir þrá innilega
meiri samúð og skilning en á
venjulegum tímum. Það er ekki
nema mannlegt. En af þeim sök-
um er alls ekkert rjettlæti í að
kalla íslendinga kaldlynda nas-
ísta, þótt þeir sýni aðeins fulla
kurteisi en ekkert meira.
Greinarhöfundur getur þess,
að amerísku hermennirnir telji,
í brjefum sínum og samtölum,
Islendinga nasista, kaldlynda og
skilningslausa. Höf. telur þetta
mjög illa farið, sem von er. En
jeg spyr: Eru þetta hróplegri ó-
sannindi en þegar sagt er og rit-
að um f jarlæg lönd, af mönnum,
sem hjer hafa dvalið, að íslend-
ingar sjeu Eskimóar, búi í snjó-
húsum á vetrum, klæðist sel-
skinnsfötum og lifi mest á sela-
kjöti? Jeg held, að hvort tveggja
sje jafn heimskulegt og — kulda-
legt. Sumir hafa gaman af að
kitla eyru annarra með þvætt-
ingi, sem enga stoð á í veruleik-
anum. Frá fornu fari hafa' Is-
lendingar mátt sætta sig við, að
ýmis konar ranghermi og ósann-
indi væru borin út um land og
þjóð. Slíkt er auðvitað leiðinlegt
og getur verið hættulegt. En
ætli við verðum ekki sömu kald-
lyndu steingervingarnir, þótt við
reynum að ganga feti framar al-
mennri kurteisi í sambúðinni við
setuliðið.
Greinarhöfundur telur, að við
verðum að gera eitthvað til þess
að kynna útlendingunum, senn
hjer dvelja, íslenskt heimilislíf.
Jeg er svo kuldalegur að álíta,
að þess gerist ekki þörf. Mjer
kemur ekki til hugar að halda,
að íslenskt heimilislíf sje í eðli
sínu frábrugðið hinu ameríska
eða nokkru öðru heimilislífi
menningarþjóða. Heimilislífið er
spegilmynd þeirra, sem hafa
stofnað það og helgað því krafta
sína. Góður eiginmaður og góð
eiginkona vígja í sameiningu þau
vje, sem öllum mönnum, á öllum,
tímum og í öllum löndum hafá
verið helgust, heimilisböndin. —
Góður maður og kona eru það,
hvort sem þau stofna heimili sitt
á íslandi, í Ameríku eða ein-
hversstaðar annars staðar. Heim,
ilin eru góð hvert á sína vísu, en
það fer eftir einstaklingunum,
sem stofna þau. En maður og
kona, sem eíga sitt heimili, eiga
jafnframt innan víssra takmarka
helgilund, sem öðrum ber sið-
ferðileg skylda til að virða. —
Hver sá, sem rýfur þar vjebönd,
má griðníðingur heita.
En hitt er svo annað mál, að
heimilislíf hinna ýmsu þjóða er
ólíkt á yfirborðinu. Engum bland
ast hugur um, að íslenskt heim-
ilislíf er ólíkt hinu ameríska. En
því veldur margt. Hagur þjóð-
anna er ólíkur fjárhagslega. Þær
eru ólíkar í siðum, háttum og
venjum. Náttura landanna og
loftslag er ölíkt og um leið ýmis-
legt í lífi þjóðanna. En til þess
að kynnast því, sem gerir ís-
lenskt heimilislíf frábrugðið hinu
ameríska, þurfa útlendingarnir
ekki að gista íslensk heimili-
Sæmilega skynsamir menn geta
kynnst andstæðunum með því að.
virða fyrir sjer líf þjóðarinnar og
starf í heild, en þurfa ekki að
þrengja sjer inn í einkalíf Is-
lendinga.
Að lokum er eitt atriðí í áð-
umefndri grein, sem jeg furð-
aði mig einkum á. Greinarhöf-
undur gerir þá tillögu, að heim-
ili Reykjavíkur myndi með sjer
samtök til þess að bjóða hinum
erlendu hermönnum heim .Til-
laga þessi er svo fráleit, að
furðulegt má heita, að hún skyldi
koma fram. Jeg er sannfærður
um, að jafnvel Ameríkumönnun*
sjálfum hefði ekki dottið slíkt »
hug undir sömu kringumstæð-
um.
Á Islandi dvelur nú svo margt
erlendra manna, að ekki er ó-
sennilegt, að þeir sjeu fleiri en
allir Islendingar. Áhrifa þeirra
hlýtur því að gæta töluvert á
íslenskt þjóðlíf. En við Islend-
ingar vitum, að það eru menn
þeirrar þjóðar, sem fóstrað hefir
mikla andans jöfra en einnig
forherta afbrotamenn. Það er því
eðlilegt, að Islendingar óttist að
kaupa köttinn í sekknum, því að
það er misjafn sauður í mörgu
fje, sem von er.
Greinarhöfundur getur þess,
að íslendingar hafi oft áður haft
samtök um að bjóða útlending-
um á heimili sín. Mig undrar, að
höf. skuli vitna í það. Það er reg-
inmunur, hvort tekinn er tiltölu-
lega fámennur hópur menntaðra
útlendinga, sem aðeins dvelja
skamma hríð, eða menn, sem eru
lítið færri en Islendingar og
sem ætla má, að sjeu ekki allir
siðfáguð prúðmenni.
Þá getur greínarhöfundur þess,
að amerísku hermönnunum verði
stundum hvert við það orðbragð,
sem íslensku stúlkumar, er þeir
umgangast, láta sjer um munn.
fara, en getur þess um leið og
vitnar í ameríska blaðagrein, að
það sje hermönnunum að kenna.
En greinarhöf. virðist ekki sjá
neitt athugavei*t við að opna
heimilin fyrir svipuðum áhrif-
um. Islendingum almennt, ekki
síst bömum og unglingum, á að
stofna í þá hættu að læra orð-
bragð, siðu og háttu, sem Ame-
ríkumönnum sjálfum hrýs hug-
ur við. Þótt íslensk menning sje,
ef til vill, á eftir tímanum að
sumu leyti, vilja íslendingar
aldrei skipta á henni og sora
erlendrar menningar. Það skal
fúslega játað, að amerísk áhrif
geta verið Islendingum æskileg,
en þau eru líka, stundum stór-
hættuleg.
Islendingar munu aldrei al-
mennt opna heimili sín fyrir am-
eríska setuliðinu. Það er ekki af
því að þeir sjeu kaldlyndir nas-
istar, heldur af því að þeir eru
mannlegir. Þeir hafa sömu mann-
legu tilfinningamar og Ameríku-
menn. Þeir eiga f jársjóð hver um
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐE.