Morgunblaðið - 12.06.1943, Síða 6

5
MOBGUNBLADIí/
Laugarc gur 12. júní. 1943.
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj. Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Auglýsingar: Ámi Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði
innanlands, kr. 10.00 utanlands.
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Utgáfu- og eignarrjettur
HRAFNKÖTLU-MÁLIÐ er á ný á dagskrá. Fallið
hefir dómur Hæstarjettar með þeirri niðurstöðu, að
lögin frá 1941, sem m. a. gera mönnum skylt að fá
leyfi kenslumálaráðuneytisins til þess að gefa út íslensk
rit, sem samin eru fyrir 1400, brjóti að þessu leyti í
bága við ákvæði stjórnarskrárinnar um prentfrelsi, og
fái því ekki staðist. Þar með getur Haildór Kiljan hald-
ið óhindrað áfram útgáfum fornritanna ,,með síriu lagi“.
Hæstarjettardómararnir voru að vísu ekki á eitt
sáttir með fyrgreinda niðurstöðu, en Gissur Bergsteins-
son greiddi sjeratkvæði og rökstyður þá skoðun sína,
að fyrgreind lög brjóti ekki í bága við stjórnarskrána
og fái þess vegna staðist. Eins og hæstarjettardómar-
arnir eru skiftrar skoðunar í þessu máli, munu lögfræð-.
ingar sennilega alment líta misjöfnum augum á málið.
Þjóðviljinn lýtur upp miklu sigurópi við þessi máls-
úrslit og fagnar stórum að Kiljan fái nú áfram að
seðja hungur sitt við að „þýða fornritin“, eins og sagt
hefir verið.
Eins og fram kemur í sigurgleði Þjóðviljans, að nú
hafi „Hæstirjettur í fyrsta sinni orðið að dæma lög frá
Alþingi ógild, af því þau brjóta í bág við stjórnar-
skrána“.Þjóðviljinn ber stjórnarskrána fyrir brjósti í
þessu máli, en langminnugur er hann ekki. Það er ekki
lengra síðan en 16. apríl s. 1., að uppkveðinn var í
Hæstarjetti dómur, sem ógilti ákvæði laga, af því að
þau brutu í bága við stjórnarskrána. Þar var það eign->
arrjetturinn, sem Hæstirjettur verndaði, í skjóli stjórn-
arskrárinnar, gagnvart skattaálögum löggjafarvaldsins.
Það er ef til vill nægjanleg skýring á minnisleysi Þjóð-
viljans. En þannig var ástatt, að 1935 voru sett lög, sem
tilskyldu nýjum iðnfyrirtækjum skattfrelsi fyrstu 3 ár-
in. Árið 1941 voru þessi hlunnindi numin úr gildi með
breytingum á skattalögunum og skattlögð fyrirtæki,
sem voru starfrækt í skjóli skattfrelsisins. Eitt slíkt
fyrirtæki hefir leitað rjettar síns fyrir dómstólum og
fengið þann dóm Hæstarjettar, „að ekki hafi verið unt
með afnámi laga nr. 57 frá 1935 að svifta skattfrelsi og
útsvars um 3 ár þau fyrirtæki, sem þessi hlunnindi
höfðu áður verið veitt samkvæmt heimild í greindum
lögum, sbr. 62. gr. stjórnarskrárinnar“.
Það er friðhelgi eignarrjettarins sem 62. gr. verndar,
Við íslendingar metum fátt meira en prentfrelsið. En
til munu þeir, sem telja verndun eignarrjettarins engu
minna mál en það, hvort Halldór Kiljan þyrfti að leita
leyfis kenslumálaráðuneytisins til þess að gefa út rit,
sem samin eru fyrir 1400.
Utvegsbankinn
AÐALFUNDUR Útvegsbankans var haldinn í gær.
Afkoma bankans var mjög hagstæð árið sem leið; rekst
urshagnaður var um 4.4 milj. króna. Þrátt fyrir þenna
mikla gróða á bankarekstrinum, er það sameiginleg
tiilaga yfirstjórnar bankans (bankaráðs) og ríkisstjórn-
arinnar (sem öllu ræður á aðalfundi), að hluthafar
skuli engan arð fá greiddan af hlutafje sínu. Kom fram
tillaga á fundinum. að hluthafar slcyldu fá 4%, en
hún var feld.
Þessi meðferð ríkisvaldsins á hinum lögþvinguðu
hluthöfum bankans hlýtur að mælast'illa fyrir. Innlend-
ir hiuthafar eru flestir roskið fólk í alþýðustjett, sem
átti spariskilding í íslandsbanka. Fjeð var tekið með
valdboði. Nú var í fyrsta sinn tækifæri fyrir bankann
að rjetta ofurlítið hlut þessa fólks. En það mátti ekki
verða.
Hvenær öðlast ríkisvaldið skilning á því, að það
hefir skyldur gagnvart hluthöfum Útvegsbankans?
Hann ætlar
að brosa
út í bæði
m unn vikin
MENN hafa veitt því eft-
irtekt, að formaður Fram-
sóknarflokksins Jónas Jóns
son, hefir ekkert skrifað í
Tímann nú um skeið.
Ekki hefir ritstjóri Tím-
ans látið neitt uppi um það
1 blaðinu, að formaðurinn
væri þaðan horfinn. En í
dreifibrjefi, sem Jónas Jóns
son hefir sent út um land,
mun hann hafa ymprað á
þessari ráðabreytni við
flokksmenn sína og að
hann framvegis muni skrifa
í Framsóknarblaðið Dag.
Þareð hann hefir nú í
aldarfjórðung lagt mest af
mörgum í lesmál Tímans,
mun það að sjálfsögðu
þykja tíðindi, ef hann yf-
irgefur þetta blað sitt, þó
vafalaust verði um það
skiftar skoðanir meðal
landsfólksins, hvort það sje
til bóta eður eigi.
Til þess að fá af þessu
fregnir frá fyrstu heimild-
um, hefir tíðindamaðúr
blaðsins snúið sjer til Jón-
asar Jónssonar og spurt
hann að þvþ hvort hjer
væri um nokkur pólitísk
umbrot að ræða innan
flokks hans eða blaðstjórn-
arinnar.
Hann sagði svo eigi vera.
Blöð hjer í bænum hafa
lítillega minst á þá ný-
breytni mína að jeg skrifa
í ,,Dag“, en ekki í „Tím-
ann“. En jeg hefi enga á-
kvörðun tekið um það til
frambúðar. Jeg ætia um
stundarsakir að hjálpa eig
endum „Dags“. Það ér alt
og sumt, skrifa þar um at-
vinnuvegina, vinnufriðinn,;
sambúð stjettanna og lýð-
velclið og iífsskilyrði þess
undir núverandi kringum-
stæðum.
— Sumir segja, að á því
eigi að verða nýtt pólitískt
bros—?
— Ef um nokkuð slíkt
væri að ræða, sagði J. J.,
yrði það nokkurs konar sam
stilling af hægra og vinstra
brosi.
-k
Þetta hafði Jónas Jóns-
son að segja um þessa ný-
breytni sína.
En líklegt er að menn
spyrji: Hvað verður úr því,
þegar menn fara að brosa
lit í bæði munnvikin?
uer/t
jt jlri^CLt’: v*:,*x,''**:*<*
Ijfr daqle
uc^iecýŒ
»*♦*** ^vwv
Hjúskapur. Þann 10 þ. m.
voru gefin saman í hjóna-
ba.nd þau Gyða Thoroddsen
hji'ikrunarkona og Torfi Mar-
onsson húsasmiður.
Íljónabrnd. t gter ví>m gef-
j iii sanfítii i iíjónaband hjá
íögmanni, ungfrú Helga Frið-
riksdóttir or.Rnorri Þórarins-
son. Ileiniili þeirra er í Fisch-
erssimdi 1.
Hjónaefni. Nýlega haia, op-
inberað trúlofun sína Þór-
, hildpr Biering Ilallgrímsdótt-
| ir, Vatnsstíg 4 og Atli Þor-
beresson, skipstjóri.
Fullnaðarprófi í viðskipta-
fríeðum hefir Valgarð J. 01-
| afsson nvlega iokið við TTá-
skólann. Illaut liann 1. eink.
Húsmæðraskóli
Reykjavíkur.
ÞAÐ VAKTI sjerstaka eft-
irtekt í frásögn um Húsmæðra
skóla Reykjavíkur hve náms-
kostnaður hefir verið lágur þar
í vetur.
Stúlkur, sem stunduðu þar
nám í heimavist í 9 mánuði,
hafa ekki þurft að greiða nema
1200 krónur fyrir fæði, hús-
næði o. s. frv. en stúlkur á 4
mánaða dagnámskeiðum greiddu
600 krónur.
Til þess að námsmeyjarnar
fái meiri æfingu við mat-
reiðslu og bakstur en hægt er
að koma við fyrir skólaheim-
ilið eitt, hafa þær unnið nokk-
uð að bakstri, framre'iðslu á
smurðu brauði o. þessh., sem
selt hefir verið í bæinn. Hefir
sú vinna þeirra dregið úr náms
kostnaðinum.
Námsmeyjarnar og aðstand-
endur þeirra eru yfirleitt mjög
ánægð með þenna skóla. Hann
hefði átt að vera kominn á fót
mikið fyr. Og hann þarf, með
tíð og tíma. að vera stærri,
rúma fleiri nemendur. Nú er
búið að sækja um skóiavist
fyrir næsta ár, og í b.eima-
vistinni er fullskipað umsækj-
endum næstu tvö árin. Alls
liggja nú fyíir á 3. hundrað
umsóknir.
Handavinnusýning sú, er
haldin var í skólanum um síð-
ustu helgi, var skólanum og
kenslukonum hans til mikilS
sóma. Allar konur, sem sáu
sýningu þessa, eru á sama
máli um það.
30 ára afmæli
fánatökurmar.
RJETT 30 ár eru í dag lið-
in síðan foringi danska varð-
skipsins „Islands Falk“ ljet
taka ungan Reykvíking fastan
og tók af honum fánann, sem
hann hafði á kappróðrabáti
sínum.
Reykvíkingurinn var Einar
Pjetursson, nú stórkaupmaður,
en bátinn áttu þeir bræðurnir
Sigurjón glímukappi og hann.
Þenna dag, 12. júní 1913,
var Einar einn á báti þeirra
bræðra hjer á höfninni og
! flaggaði með „íslenska fánan-
um“. bláa og hvíta. Þetta til-
tæki hins unga Reykvíkings fór
svo „í taugarnar“ á danska
varðskipsforingjanum, að hann
skipaði svo fyrir. að fáninn
sk.vldi tekinn. Einari var slept
skömmu síðar.
En er Reykvíkingar frjettu
um þetta atvik, tóku allir sem
I gátu, sig til og Ijetu sauma
' sjer íslenskan fána, og er
danski varðskipsforinginn kom
í land nokkru síðar, varð hann
að ganga undir íslensku fán-
ana, sem mannf.jöldinn hjelt
yfir höfði hans á Steinbryggj-
unni gömlu.
Það er ekki nokkur vafi á,
að þetta atvik varð til þess að
Reykvíkingar og jafnvel allir,
landsmenn þjöppuðu sjer fe'nh
fastar saman en áður um kröf-
una um sjerstakan íslenskan'
fána.
m
í Stokkhólmi
árið áður.
Arið áður höfðu íslenskir
íþróttamenn farið til Stokk-
l hólmshólms á Olympíuleikana.
Þar ætluðu þeir að ganga inn
á leiksviðið undir sínum eigin
fána, en var meinað það. Þeir
fengu að ganga undir spjaldi,
sem á var letrað orðið ísland.
Einnig þetta atvik sárnaði ís-
lensku þjóðinni, þó það hins
vegar skeði of langt í burtu
til þess að það gæti haft jafn
mikil áhrif og framkoma
danska varðskipsforingjans ár-
ið eftir.
Sigurjón Pjetursson glímu-
kappi var einn Stokkhólmsfara
1912. Hann veit því af eigin
reynd hve, sárt það var að vera
Islendingur og eiga ekki eigin
fána. Hann hefir á hverju ári
um margra ára skeið haldið
sjerstakan fánadag að Alafossi,
þar til nú að hann getur það
ekki af eðlilegum ástæðum.
$
Skókaup valda
slagsmálum og
yfirlið'i.
ÓKUNNUGUR maður, sem
kæmi hingað til bæjarins í
fyrsta sinn og sæi skókaup
reykvískra kvenna, eins og þau
hafa sjest hjer við nokkur
tækifæri undanfarna daga,
myndi annað hvort halda, að
blessað kvenfólkið í þessum
bæ hefði aldrei fyr haft tæki
færi til að fá sjer almennilegt
á fæturna, eða að það væri
bókstaflega gengið af göflun-
um.
Jafnvel þeir, sem muna eftir
útsölunum og bútasölu.num í
verslunum bæjarins hjer á ár-
unum geta ekki gert s.jer í
hugarlund þau ósköp, sem
gengið hafa á hjer í skóbúðum
undanfarna daga. Var þó stund
um sukksamt, eins og sagt er
á útsölunum, sællrar minning-
ar. Það eru engar ýkjur, að í
fyrradag blátt áfram slóst
kvenfólkið til að komast að í
einni skóbúð hjer í bænum og
einar tvær konur fjellu í öng-
vit annað hvort af æsing, eða
af þrengslum.
Lögreglan reyndi að hafa
hemil á fólkinu, en það kom
:yrir ekki. Lögreglan rjeði ekki
við neitt.
Það, sem gera þarf, þegar
svona stendur á, er að skipa
fólki í biðröð. Þrefalda, eða
fjqríalcla og aldrei að hleypa
fleirum inn í búðina í einu, en
rúmast þar með góðu móti. Þá
fá þeir eitthvað, sem fvrst
koma ög öll óþægindi af troðn-
ingi og þrengslum eru útilok-
uð.
Kjúskapur. Hvítasunnudag
verða gefin saman í hjóna-
band af sjera Bergi Björns-
svni, Sesselja Sigurðardóttir,
Hamraendum, Stafholtstung-
um og Magnús Kr. Guðmunds
son, verslunarmaður, Reykja-
vík. Ileimili ungu hjónanna
verður fyrst um sinn að
I lamraendum.
75 ára verður næstkomandi
þriðjudag, 15. þ. mán., Jón
Jónsson, ITverfisgötu 68 A.
Er hann nú einn á lffi 12
systkina. Jón var um 2 ára-
tugi útvegsbóndi í innri-
'.N.jarðvíkum, én árið 1919
fluttist hann hiiigað íiieö fjöi-
skyldu sína. Tlann hefir dva.l-
ist h.jer síðan og lengst a-f
fengist við kaupmensku. —
Konu sínffli Þorbjörgu Ás-
b.iarnardóttur frá. Njarðvík,
misti haun 1936. Þau eign-
uöust 3 syiii qg 2 dætur. sem
öil eru á lífi. Jón er enn ern
og við góða lieilsu, en hættur
störfum fyrir nokkrum ár-
um. Vinir hans óska honum
allra heilla á þessum tímamót-
r.m æfinnar. -— Ó.