Morgunblaðið - 24.09.1943, Blaðsíða 7

Föstudagur 24. sept# 1943
MORGUNBLAÐIÐ
STJETTARSAMBAND OG UPPBÆTIJR
,ÖLMIJSUR‘ OG ,NEYTENDASTYRKIR‘
Þegar við erum á ferð um
sveitir landsins, er oft sagt
við okkur: Það er óskap-
legt, hvað kaupið hefir
hækkað, sem við bændurn-
ir þurfum að borga, það hef-
ir sexfaldast, sjöfaldast, tí-
faldast. Fyrir stríð kom-
umst við af með að borga
kaupamanninum á viku 30
kr., 40 kr., í allra hæsta lagi
45 kr.; en nú fæst enginn
kaupamaður fyrir minna en
300 kr. á viku og alt frítt.
Þó að mjólkin og kjötið hafi
hækkað, er tilkostnaðurinn
orðinn svo gífurlegur, að
landbúnaðurinn fær ekki
undir risið- Það er munur
á þessari lífsbaráttu eða lífi
fastlaunafólksins í Rvík —
með sín áhyggjulausu, föstu,
háu laun, ákveðinn vinnu-
tíma, og öll þægindin.
Og síðustu daga og vikur
hafa í kaupstöðunum oft
heyrst þessar raddir: Óskap-
legt er það orðið þetta
bændadekur á Alþingi, ekki
er aðeins okurverð á kjöt-
inu og mjólkinni, heldur á
nú þar á ofan að fara að
borga 10 til 15, eða upp í
20 miljónir í uppbætur til
bændanna. ,
Á hvorutveggja þessu er
alið, ekki síst til framdrátt-
ar pólitískum hagsmunum.
Kommúnistarnir í Reykja-
vík notfæra sjer óspart land
búnaðarverðið og „uppbæt-
urnar“ til að slá sig til ridd-
ara hjá kaupstaðabúum. Og
kommúnistar sveitanna,
Framsóknarmenn, ýta und-
ir óánægju bændanna og
ala á róginum um Reykja-
vík, enda hafa þeir lifað á
honum í aldarfjórðung og
þrifist vel. Aðrir kalla upp-
bæturnar ölmusur til
bænda, hinir kalla þær neyt
endastyrk.
Þessi áróðurshernaður er
glögt dæmi um stjettaríg-
inn, sem því miður hefir
færst mjög í aukana á síð-
ustu árum, og sem vissir
flokkar telja sjer lífsskil-
yrði að magna og kynda
undir.
Sjálfstæðismenn hafa
hjer sjerstöðu að því leyti,
að flokkinn skipa menn úr
öllum stjettum, og að hon-
um standa hinir ólíkustu
hagsmunir, sem þarf að
samræma. En það er stefna
flokksins og aðalsmark, að
reisa ekki starf sitt á grund-
velli stjettabaráttunnar,
heldur leita rjettláts sam-
komulags milli hinna stríð-
andi hagsmuna- Sjálfstæðis-
menn hafa því betri skil-
yrði til að meta og vega,
þegar árekstur kann að
verða milli stjettanna.
um tvö atriði, sem eru að
Hið svokallaða uppbóta-
mál landbúnaðarins fjallar
Kaflar úr ræðu Gunnars Thoroddsens
á fundi Sjálfstæðismanna á þriðjudag
vissu leyti óskyld, og ‘sín
rökin fyrir hvoru atriði.
Fjárframlög til að lækka
mjólkur- og kjötverð.
1. atriðið er fjárframlög
úr ríkissjóði til að lækka,
„borga niður“ útsöluverð á
kjöti og mjólk innanlands-
Á þessu var byrjað í vor
samkv. dýrtíðarlögunum og
haldið áfram nú. Um kjöt-
verð og mjólkurverð hefir
mikið verið deilt á undan-
förnum árum, en menn hef-
ir skort ákveðnar upplýs-
ingar um hækkun tilkostn-
aðar hjá bændum síðan í
stríðsbyrjun og um sann-
gjarnt hlutfall milli verð-
lags á landbúnaðarvörum
og kaupgjaldsins. Nú er
þessi nauðsynlegi grund-
völlur loks fundinn. Með
starfi sex manna nefndar-
innar hefir því verið slegið
föstu, hvað bændur skuli fá
fyrir vörur sínar meðari
kaupið er eins og það nú er.
Það kann að mega gagn-
rýna einstök atriði í niður-
stöðum nefndarinnar. En
þegar þessir 6 menn: Hag-
stofustjóri landsins, for-
stjóri búreikningaskrifstof-
unnar, — báðir sem sjer-
fræðingar, — 2 fulltrúar
bænda, annar Sjálfstæðis-
maður og hinn Framsókn-
armaður, og 2 fulltrúar
neytenda, hafa náð sam-
komulagi um framleiðslu-
kostnað í sveitum og rjett-
látt hlutfall milli afurða-
verðs og kaups, — þá virð-
ist sjálfsagt að treysta því
og byggja á því, enda eru
niðurstöður nefndarinnar
lagaígildi samkv. dýrtíðar-
lögunum.
Nú er þannig úr því skor-
ið, hvað bændur eiga að fá
fvrir aðalafurðirnar: Fvrir
mjólkurlíterinn kr. 1.23, og
fyrir kjötkílóið kr. 6,82. Út-
söluverðið hefði þá átt að
vera þetta verð að viðbætt-
um sölu- og dreifingarkostn
aði, þ. e. mjólkin kr. 1.60—
1.70 og kjötið kr. 8.45. Þetta
hefði hækkað vísit. um 25—
30 stig, en sjávarútvegur-
inn og fleiri atvinnugreinir
hefðu ekki þolað það; ný
flóðalda dýrtíðar hefði ris-
ið. Þess vegna var ákveðið
að borga niður útsöluverð-
ið, þannig að mjólkurlíter-
inn kostar kr. 1.45 og kjöt-
kílóið 6.50.
Þessi milligjöf er í mín-
um augum hvorki ölmusa
til bænda, nje styrkur til
neytenda; það er .orðheng-
ilsháttur einn og vígorð að
tala um slíkt. Þetta fjár-
framlag, en ráðstöfun til að I fyrnefnda marKaðstap. Tók
halda niðri dýrtíðinni, ekki
fyrir einstakar stjettir, held
ur fyrir þjóðina í heild.
Markaðurinn á Norður-
löndum og Mið-Evrópu.
Flitt atriðið er verð-
bætur á þær landbúnaðar-
afurðir, sem út eru fluttar.
Þar koma alt önnur sjón-
armið til greina en það eitt,
að halda niðri dýrtíðinni inn
anlands; Þessar verðbætur
eru skaðabæíur fyrir mark-
aðsíöp af völdum stríðsins.
Fyrir styrjöldina voru
bestu markaðir fyrir íslensk
ar landbúnaðarafurðir á
Norðurlöndum og Þýska-
landi. Þangað var selt mik-
ið af saltkjöti. og markaður
var tekinn að glæðast þar
mjög fyrir fryst kjöt. Til
þessara landa seldum við
gærur, ull, osta o. fl. við
góðu verðí, miklu hærra en
fjekst í Englandi og Amer-
íku. Til skýringar skal jeg
nefna hjer nokkrar tölur.
Árið 1938 seldum við til
Danmerkur, Noregs, Sví-
þjóðar, Þýskalands og nokk
urra annara Miðevrópu-
landa, saltkjöt fyrir 931 þús.
kr., fryst kjöt fyrir 718 þús.,
gærur (saltaðar) 2 milj. 727
þús., ull 1 milj. 335 þús., osta
125 þús., eða samtals fyrir
5 milj. 836 þús. kr., auk
ýmissa smærri vöruflokka.
Árið 1939 seldum við til
sömu landa: saltkjöt 1 milj.
165 þús-, fryst kjöt 653 þús.,
gærur 3 milj. 218 þús., ull
2 milj. 40 þús., osta 255 þús.
eða samtals af þessum aðal-
útflutningsvörum 7 milj. 331
þús. kr.
Skaðabæíur.
Svo brýst styrjöldin út
haustið 1939, og í maí 1940
var land okkar hernumið af
Bretum. Þá er í einu vet-
fangi skotið loku fyrir hinn
blómlega og vaxandi mark-
að í Miðevrópu og Norður-
löndum. íslenska stjórnin
krafðist skaðabóta af Bret-
um fyrir markaðslokunina,
og þeir fjellust á að greiða
5 miljónir króna árið 1940
í bætur. Varð um það sam-
komulag, að þessí fjárhæð
gengi næstum öll til land-
búnaðarins, sem hlotið hafði
slíkt áfall. En árið eftir tóku
Bandaríkin að sjer hervernd
landsins í stað hernámsins,
og vildu þau ekki halda á-
fram skaðabótagreiðslun-
um, keyptu í stað þess af
okkur ýmsar afurðir við all-
góðu verði, en þó hvergi
■nærri svo, að bætti upp hið
þá ríkissjóður við að greiða
uppbætur eða ábyrgjast til-
skilið verð.
Jeg fæ nú ekki sjeð, að
þetta sje neinn glæpur eða
goðgá. Ef ekki væru greidd-
ar slíkar uppbætur eða
ábyrgst greiðsla þeirra, væri
landbúnaðinum stefnt í
voða. Ef t. d. þyrfti að selja
alt að helmingi kjötfram-
leiðslunnar með - stórkost-
legu tapi, miðað við fram-
leiðslukostnað, og gærur og
ull lægju verðlaust eða seld-
ust fyrir gjafverð, hlyti land
búnaðurinn að dragast stór-
kostlega saman, bústofninn'
að minka, og það er ekki
aðeins tjón fyrir þann at-
vinnuveg, heldur stórháski
fyrir landslýð allan.
Þess má geta, að slíkar
uppbótargreiðslur eru ekk-
ert einsdæmi. 1934 hafði
hlutur sjómanna orðið mjög
rýr, verðið fyrir lýsis-
tunnuna var komið niður 1
5 krónur. Þá fjellust allir
þingflokkar á að greiða upp
bætur á hluti sjómanna, síld
aruppbótina, sem nam tals-
verðri fjárhæð á mæli-
kvarða þess tíma.
Nú er það engan veginn
víst, að til þessara uppbóta
þurfi að taka í stórum stíl.
Hjer er um að ræða ábyrgð
ríkissjóðs á tilteknu -verði,
og ef svo fer, sem bjartsýn-
ir menn vona, að Banda-
menn kaupi landbúnaðar-
afurðir okkar nægilega háu
verði, verða uppbætur þess
ar smávægilegar..
„Smábænda“-pólitík
kommúnisía.
Sumir segja: Látum það
vera, að fáfækari, smærri
bændunum sje greidd upp-
bót, en það er fjarstæða að
borga auðugum stórbænd-
um stórar fúlgur. Kommún-
istar liafa lýst sínum til-
lögum: ,,Smábændur“ og
þeir sem hafa upp í meðal-
bú, skulu fá einhverjar bæt
ur, en „stórbændur“ ekki af
meira en meðalbúi. Það lít-
ur út fyrir, að við íslending-
ar eigum miljónamæringa í
bænaastjett, gósseigendur
að útlenskum sið, sem lifi
sjálfir iðjulausu lífi á striti
annara. En mjer er spurn:
Hvar eru þessir auðugu ís-
lensku stórbændur? Ekki
geta kommúnistarnir haft
Thor Jensen í huga, því að
hann hefir brugðið búi. Það
eru til ýmsir bændur á Is-
landi, sem betur fer, er eiga
fleiri ær en um 70,
sem mun talið meðalbú. En
jeg þekki engan þessara
manna, sem ekki hefir sjálf -
ur unnið sig áfram, oft frá
sárri fátækt, og skapað sier
go-tt . bú með striti sinnar
eigin handar. Tillaga komm-
únistanna segir við íslenska
bændur: Ef þið hokrið í smá
koti, ef þið í mesta lagi kom
ist upp í meðalbú, þá skul-
um við veita ykkur blessun
og bætur. En ef þið dirfist
að rækta landið, færa út tún
stækka bústofninn,
m,
fjölga fjenu upp úr 70 kind-
um, þá skal ykkur refsað,
og engar uppbætur skuluð
þið fá; þá skuluð þið dæmd-
ir til að reka búskap ykkar
með tapi.
Nei, meðan allir hafa góða
atvinnu í kaupstöðunum,
ættum við ekki að telja eft-
ir. þótt bændum sjeu trygð
lífvænleg kjör. Hitt er svo
annað mál, að ef að þrengir
og atvinnuskortur gerir vart
við sig, er hvorki rjett nje
unt að halda áfram greiðslu
slíkra verðbóta.
★
Skilningur millistjetta-
Ykkur kann að virðast
undarlegt, fundarmenn góð
ir, að jeg skuli velja sam-
komu kaupstaðarbúa til
slíkrar ræðu. Þið hugsið
kanske: Því talar maðurinn
svona? Heldur hann sig
vera á kjósendafundi á
Snæfellsnesi? En jeg vil
segja ykkur þetta: Þegar við
þingmenn Sjálfstæðisflokks
ins erum á fundum í sveit,
fer oft mikill tími til þess,
að hnekkja Framsóknar-
róginum um Grimsbylýðinn
og letimagana í Reykjavík,
verkamennina, sem hangi
fram á hakann og skófluna
og hirði margfalt kaup á við
bóndann, „fínu frúrnar“
(það eru húsmæðurnar í
Reykjavík, ekki síst Hvatar-
konurnar), sem sofi fram
undir hádegi, þurfi ekki
annað en að láta setja
straum á rafmagnseldavjel-
ina til þess að maturinn sje
í lagi, geri mjólkurvevkfa11
til að eyðileggja sveitabú-
skapinn, sitji svo í spila-
klúbbum og kaffiboðum til
að gera gvs að bændunum
með mosann í skegginu. —
Ætli maður sje ekki farinn
að kunna Framsóknarpist-
ilinn. En með því get jeg
glatt ykkur, að mikill fiö'di
bænda leggur ekki eyru við
þessurii i,fagnaðá‘r“-boðskap
Framsóknarmanna.
En alveg eins og skvlt er
og sjálfsagt í sveitum að
skýra hagsmunamál og hugs
unarhátt kaupstaðabúá, eins
er rjett og skylt að skyra
fyrir kaupstaðabúum hags-
munamál bændanna. Á báða
bóga verður að ríkja gagn-
Framliald á bls. 8.