Morgunblaðið - 07.12.1943, Page 7

triðjudag'ur 7. des. 1943.
MORGUNBLAÐIÐ
7
Sambandinu lokið — lýðveldið kemur
Góðir íslcndingar!
í SÖGU ALÞINGIS ÍS-
LENDINGA — sem talið er
eitt elsta þjóðþing verald-
ar — eru eins og gefur að
skilja margir merkir áfang-
ar. Er nú, eins og kunnugt
er, nokkuð gagnger Alþing-
issaga í undirbúningi, og
hefir reyndar verið um ára-
bil, sem greina mun við-
burði í málefnum þingsins,
þótt seint muni verða um
slíkt ritað til fulls, enda það
ekki að neinu rakið hjer í
stuttu ávarpi. — En meðal
allra merkustu viðburðanna
fram að þessu, og ein allra
merkasta samþyktin, sem
á löggjafarþingi þessa lands
hefir fram farið, er samþykt
sambandslaganna 1918, er
löggiltur var sáttmálinn
milli Islands og Danmerkur.
Það ætti ekki að þurfa að
taka fram, svo sjálfsagt er
það og vitað, að þess sátt-
máli geymdi eigí allar vorar
óskir, enda að því er virtist
álit meiri hluta Alþingis
þá eða þeirra, er stjórnmál
þjóðarinnar höfðu með
höndum, að tími væri eigi
kominn til fullra sambands-
slita, þótt sá, er hjer talar
og fleiri myndu hafa venð
þess albúnir að leggja það
til. Um þetta má alltaf deila,
en hitt er óvefengjanlegt, að
með sambandslögunum var
svo mikið áimnið, að bæði
fór langt fram úr því, sem
sumir í raun og veru væntu
af sambandsþjóð vorri, Dön-
um, og eins hitt, að með sátt-
málanum f jekst það, sem þá
var mest áríðandi, sem sje
öldungis ótvíræð viður-
kenning í orði og verki á
óskoruðu fullveldi íslands,
jafnrjettháu hinu ríkinu. er
samið var við, þótt ýms mik
ilsverk málefni væru eftir í
höndum danskra stjórnar-
valda um ákveðinn tíma
samkvæmt skýlausu um-
boði hins íslenska valds. —
En af þessu sambandi leiddi
þó, því miður, eigi sjaldan
nokkurn misskilning meðal
annara þjóða, um rjettar-
stöðu lands vors, sem nauð-
syn hefir rekið til að hrinda
sem fyrst, enda mun það nú
ekki haldast lengur. — Af
þeim alþingismönnum, sem
samþyktu sambandslögin
1918, eru nú einir þrír á
þingi, en utan þings margir
fleiri á lífi. Og í núverandi
ríkisstjórn á sæti einn af
sjálfum samninganefndar-
mönnunum. Er á því enginn
vafi, að vjer allir þessir
menn (eða þá næstum bví
allir) minnumst þeirrar
stundar með mikilli ánægju,
svo sem eigi er furða, erida
sýndi þjóðin öll, að segja
má, örugt fylgi málinu, er
til hennar kasta kom við at-
kvæðagreiðslu um það, er
þá einnig fór fram. Hin
mikla þýðing málsins var al
þjóð auðskilin. Og hinn 1.
desember varð minningar-
dagur þessara atburða.
Þá var samið til 25 ára;
Eftir það mátti öllu stjórn-
málasambandi slíta við sam
>»
Avarp
Gísla
forseta Sameinaðs Alþingis,
Sveinssonar, 1. aesember
bandsríkið, eftir reglum
sjálfra þeirra laga.
Þessi aldarfjórðungur er
nú liðinn. Atvik og atburðir
haga því svo, að nú er til
þess ætlast, í samræmi við
höfuðtilgang íslendinga um
varanleik sáttmálans og
með skýlausum rjetti fólks-
ins, að þessi 1. desember, er
vjer í dag höldum hátíðleg-
an, verði hinn síðasti í þeim
skilningi, að framvegis
verði honum eigi helguð
sjerstaklega fullveldis-við-
urkenningin 1918, heldur
taki nú annað við, sem sje
sjálf höndlun þess fulla sjálf
stæðis Islands, sem þjóð
vorri ber og vjer þegar höf-
um einnig orðið að taka í
vorar hendur, eins og al-
kunnugt er. Og minning-
ardagur þess á ekki að vera
að vetrinum, heldur á
sumri.
Alþingi hefir þegar fyrir
tveim árum ákvarðað að
sínu leyti, að þegar slítur
sambandi við Danmörku.
skuli lýðveldi stofnað á ís-
landi. Má og fara nærri um,
að þetta er að vilja hinnar
íslensku þjóðar að fornu og
nýju, síðan er landsmenn
áttuðu sig á þjóðlegri köll-
un sinni og frelsishreyfing
hófst á landi hjer. Um hitt
verður ekki framar deilt, að
íakmark sjálfstæðisbaráttú
íslendinga var og er fuIJur
skilnaður við Danmörku,
með rofum þeirra stjórnar-
tengsla, er eftir væru sam-
kvæmt sambandslögunum.
I byrjun næsta árs, 1944,
er einnig áformað, að Al
þingi taki til meðferðar og
afgreiði lýðveldisstjórnar-
skrá íslands. Og liefir ná-
lega allur þingheimur tek-
ið höndum saman um það
áform.
Á næsía ári mun þá, ef
alt er með feldu*- hefjast
nýtt tímabil í sögu íslend-
inga:LýðveIdisíímahiíið,sem
að vissu lejúi er endurreisn
hins forna þjóðveldis. Þess-
ari stjórnarformsbrevtingu
er ætlað að fá fullnaðarmeð
ferð og samþykt þings og
þjóðar, eins og greint var,
öndverðlega á næsta ári,
1944, svo að gildi taki hinn
17. júní það ár (nema þá fyr
þvki nauðsyn til béra), sam
kvæmt tillögum milliþinga
nefndar þeirrrar, er um
stjórnarskrármálið hefir
fjallað, og eru þær kunnar
orðnar. Þessi dagur, 17. júní,
sem þegar er og hefir um
hríð verið minningardagur,
verður nú væntanlega hjer
eftir lýðveldishátíðardagur
með þjóðinni, enda á þeim |— slíkum sáttmála við sam
tíma árs, að betur hentar til bandsþjóð um nokkurt vald
vfir frelsi voru á nú að vera
lokið. Aðeins frjálsir milli-
ríkjasamningar mega hjeð-
an af eiga sjer stað milli
íslands og annara ríkja, um
þau áhuga- og hagsmuna-
mál, er frjáls og full\alda
ríki telja hent að gera vfir-
leitt, þegar svo ber undir, —
og er það að vísu ekki að
öllu nýtt fyrir þetta land á
síðustu tímum; aðeins verð-
um vjer nú að þeim beinir
arinnar og metið sinn metn
að meira. Sú frelsisglötun
varð dýrkeypt og munaði
minstu, að riði þjóð vorri að
fullu. Meðal margs, er olli
því, að svo varð þó ekki,
þrátt fyrir alt, var óneitan-
lega hið nafnfræga skilmála
skjal ,,Gamli sáttmáli“, sem
í rjettarþrætum sambands-
ins hefir einatt komið að því
haldi, er eipi verður van-
metið, þegar öll kurl koma
til grafar, þótt allir geri sjer
ekki þessa grein nú. í hans
stað kom svo loks „Nýi sátt-
máli“ 1918, og varð þá ekki
lengur um vilst hinn laga-
lega rjett, sem engin þjóð,
hversu voldug sem er, hefir
ráð á að gera lítið úr. hvað
þá hinar smáu. Og nú er
einnig hann úr sögunni. En
mannfagnaðar en í skamm-
degi, er meir nýtur sín til
innanhúss-viðhafnar. Er
þess að vænta, að um þetta
verði allir íslenskir menn
sammála.
Árið 1945, hinn 1. júlí,
verður minst ákveðinna
þáttaskifta í sögu Alþingis,
með því að þá eru liðin 100
ár frá endurreisn þess (kom
saman 1. júlí 1845), þótt ráð
Kgafarþing hjeti það þá um
sinn. Má ætla, að lýðveldis-
skipulag vort hafi þá þegar
sýnt tilverurjett sinn, enda
væntanlega enginn veruleg-
ur munur á því fyrsta kast-
ið og stjórnaríramkvæmd-
um nú.
'k
íslendingar!
Forfeður vorir glötuðu
stæði verði o£s blessunar-
ríkt, og heitum að þjóna
því d}rggilega, hver á sínum
stað og öll saman. „Sam-
einaðir stöndum vjer, sundr
aðir föllum vjer“, aldrei
hefir oss riðið meira á að
virða þá gullvægu reglu
heldur en nú. í friði og sátt
viljum vjer lifa og góðum
menningartengslum við all-
ar frændþjóðir vorar á Norð
urlöndum, svo og allar aði -
ar þjóðir, er oss vilja braut-
argengi veita og vinaþjóðir
heita. Vjer getum óefað full
yrt, annars vegar að vjer
líkjumst þeim í því, að vjer
viljum umfram alt frelsi
vort öðlast og því halda, og
hins vegar að vjer 'höfum
nokkurn rjett til þess að
telja hlutdeild vora í srm-
eiginlegum menningarverð-
mætum þjóðanna trygða í
vitund alls hins mentaða
heims, svo að vjer mættum
óhultir koma fram á hvaða
vettvangi sem er, sem jafn-
bærir að rjetti hverjum öðr-
um þjóðríkjum, þótt oss
vegna smæðar vorrar skorti
á við þau í veldi. En til þess
er nú ragnarökur þessara
ára leitt vfir mannkvn, að
upp rísi nýr og bjartari
heimur, þar sem öllum, smá
um sem stórum, skal hlotn-
ast örugt frelsi. Og með yf-
irlýsingum og samningum
hafa einmitt þær höfuðþjóð-
ir Bandamanna, er oss
standa nú næstar, Bretar og
Bandaríkjamenn, viljað
tryggja oss þetta, íslend-
ingum, svo sem á allra vit-
þjóð, hafa með vissu ávalt
frelsinu fyrir sakir sundr- j þráð þá stund, er til fulls
ungar meðal leiðtoganna. j losnaði um stjórnmálasam-
Oss hefir þótt sem þeir hafi bandið við Danmörk, og eru
aðilar, milliliðalaust En þá orM er ber því að sjálf.
verður ernmg vissulega að .otlð„ „.
þvi spurt uti i fra, hversu
íslendingar sjeu þessu vaxn
ir, því að eigi verður siglt
í skjóli annara.
Hinir íslensku skilnaðar-
menn, sem nú má segja að
sje sama og hin islenska
verið glæfralega sinnulaus-
ir um líf og hag fósturjarð-
öllum ljós rökin til þess.
Allir vonum vjer, að sjálf-
Verður skofið á Bretland úr raketfubvssum!
London í gærkveldi.
FREGNIR frá ýmsum aðilum
gefa í skyn, að vera kunni, að
Hitler ætli sjer að hefna sín á
Bretum með því, að skjóta á
Bretland úr langdrægum rak-
ettufallbyssum yfir Ermarsund.
Það er ekki ómögulegt, að
slíkt sje hægt. Fallbyssur þær,
sem Þjóðverjar notuðu til þess
að skjóta á París í fyrra stríði,
drógu tæpa 130 kílómetra.
Erfiðleikar við slíkar fall-
byssur eru hinsvegar mjög mikl
ir, bæði eru þær afar þungar
og illt að fara með þær, og svo
verður að skifta oft um hlaup á
þeim, og í raun og veru svarar
ekki kostnaði að nota slík vopn.
En í þessu stríði hafa rakettu
skotfæri tekið miklum fram-
förym, og eru ýms þeirra þeg-
ar órðin vel kun.n, svo sem ,,Or-
gel' Stalins" og „Þokukastar.i’!
Þjóðverja..;
Það virðast vera því nær ó-
takmarkaðir möguleikar til
þess að auka skotlengd slíkra
skeyta. Það eru gastegundir
þær sem myndast, er í rakett-
unum kviknar, sem reka skeyti
þessi áfram, og meðan rakett-
urnar halda áfram að brenna,
heldur líka kúlan ferð sinni. —
En það er auðvitað þungi
sprengiefnisins, sem í skeytinu
er, sem veldur tjóninu, þar sem
sprengjan hittir, og það verður
því meira, sem hún er stærri.
Það liggur því í augum uppi,
að ef hægt er að smíða nógu
stóra rakettusprengju, þá verð-
ur hún mjög langdræg, og veld
ur miklu tjóni þar, sem hún
kemur niður.
Þá er það einnig annað mik-
ilvægt atriði í þessu máli, að
þar.sem skeytið knýr sig sjálft
áfpam, rpyrý^ .ekíp ejxts roikiðf á
tæki þau, sem þarf til gð setja
þau af staðreða- skjóta þeim af.
Þarf því ekki mjög að vanda
til byssna þeirra, er rakettu-
sprengjum skjóta.
Ástæður þær, sem að framan
eru taldar, hafa orðið til þess
að ýmsir telja að Hitler ætli að
nota rakettuskeyti til að skjóta
á England, og sjeu sjei'fræð-
ingar hans nú önnum kafnir
við að smíða rakettusprengjur,
sem geti farið mjög langt, og
myndu þá skotstöðvar þeirra
verða reistar á Frakklands-
ströndum, handan Ermarsunds.
Tæknilegir erfiðleikar væru
hinsvegar miklir og litlar líkur
til þess að hægt væri að miða
slíkum skeytum nákvæmlega,
og væru þær því gagnslitlar,
nema til þess að skjóta á stór
skotmörk, eins og t. d. Lund-
únaborg. — Samt sem áður er
þetta möguleiki, en varla lík
iégt að þetta Verði Hægt svo
mikið kveði 'að.
i' f’p R infííl * í?2.fp { t’Q Tg lú(
(Daily Telegraph)..
sögðu að treysta.
En vandasamir tímar
siynda yfir og verða án efa
framundan, vandasamir og
varasamir í hagsmunamál-
um og menningarmálum,
þar sem' vjer megum engu
góðu glata nje selja frum-
burðarrjett íslendingsins
neinu verði. Hið fengna
frelsi og sjálfstæði verðnm
vjer að varðveita, hvað sem
það kostar, en það vinst því
aðeins, að vjer sjeum um
það samhuga, hvað sem ann
ars kann á milli að bera í
einstökum málefnum, svo
sem eigi er óeðlilegt.
Vjer verðum, íslendingar,
- því mega allir trúa — að
sameinast um þær ákvarð-
anir, sem nú skulu brátt
teknar um framtíðar-sjálf-
stæði þessa lands, — sam-
einast eigi aðeins þingmenn
og aðrir ráðamenn, sem til
slíkra starfa eru sjerstak-
lega kvaddir, heldur þjóðin
öll, ungir ag gamlir, konur
og karlar-, því að allra full-
tingis \rerður leitað, á einn
eða annan vég. Hjer má því
enginn fara villur vegarins.
í framtíðarriki íslendinga
mun þess verða krafist, að
þeir sýni sig þess megnuga,
verklega og andlega, eigi
síður en aðrar frjálsar þjóð-
ir, að standa á eigin fótum.
Á því veltur alt. —
-.••Vitmulíi i.óf.a ub'b v
Guð.hjálpar þeim,
sem hjáipa sjer sjálfir!
H a n n blessi land og lýð.