Morgunblaðið - 30.01.1944, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 30. janúar 1944
Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
1 lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Grundvöllurinn lagður
MORGUNBLAÐIÐ birtir í dag álitsgerð lýðveldis-
nefndar í skilnaðarmálinu. Nefndin gerir þar glögga grein
fyrir þeirri meðferð skilnaðar- og lýðveldismálsins, sem
Alþingi hefir ákveðið og mörkuð er í stjórnskipulögum
landsins. Einnig ræðir nefndin ítarlega þjóðfundarhug-
myndina, sem nú hefir verið vakin upp á ný, en hún
var alveg sjerstaklega tekin til athugunar árið 1942. —
Sýnir nefndin fram á, að þessi leið myndi hafa í för með
sjer ófyiýrsjáanleg töf og truflun í meðferð skilnaðar-
málsins og stofnun lýðveldisins.
Eftir lestur álitsgerðar lýðveldisnefndar, ætti að vera
lýðum ljóst, að það var af vel yfirlögðu ráði, að Alþingi
ákvað þá meðferð skilnaðar- og lýðveldismálsins, sem
mörkuð er í stjórnarskrárbreytingunni frá 15. des. 1942.
Um þetta segir í álitsgerð lýðveldisnefndar:
„Þessi leið þótti í senn hagkvæm og hin virðulegasta,
sem unt var að velja. Með henni var trygt, að inn í sjálf-
stæðismálið yrði eigi blandað deilum um gerólík atriði,
svo sem kjördæmaskipun o. fl. Og með þessum hætti var
hverjum einasta kosningabærum manni í landinu sjálf-
um, án milligöngu nokkurra umboðsmanna, hvort heldur
á Alþingi eða þjóðfundi, falið að kveða á um, hvora stjórn
skipunina hann vildi kjósa sjer: Hvort hann vildi enn
una erlendri konungsstjórn, eða hvort hann vildi koma
á því lýðveldi, sem íslenska þjóðin hefir um aldir þráð.
Þetta er svo einföld spurning, að henni getur hver ein-
asti íslendingur svarað orðskviðalaust. Og hverjum ein-
asta íslendingi ber að svara henni sjálfur og eigi fela
neinum öðrum umboð til að svara henni.
Um þetta á þjóðin sjálf að taka úrslitaákvörðun, en
engir kjörnir eða sjálfkjörnir fulltrúar, í hversu háum
stöðum, sem þeir kunna að vera“.
Ætti hver einasti íslendingur að geta tekið undir þetta.
★
Við höfum áður hjer í blaðinu minst á þjóðfundarhug-
myndina og sýnt fram á ókosti hennar. Hún á alls ekki
við, eins og málum er háttað nú í okkar landi.
Lýðveldisnefndin sýnir glögglega fram á, að þjóðfund-
arleiðin geti leitt út í verstu ógöngur, auk þess, Sem hún
myndi valda miklum töfum í meðferð aðalmálsins —
skilnaðar- og lýðveldismálsins. Nefndin bendir rjettilega
á, að ef þjóðfundarleiðin yrði farin nú, myndi hún „úti-
loka beina þátttöku hvers einasta kjósanda í lýðveldis-
stofnuninni“. Þegar svo nefndin hefir lýst þeim mörgu
torfærum, sem eru á þessari leið, segir hún:
„Afleiðing þessarar aðferðar mætti því vel verða sú,
þegar búið væri að yfirvinna allar þær torfærur, tafir
og sundrung, sem henni væru samfara, að þjóðfundurinn
ákvæði þá skipun, sem meirihluti þjóðarinnar vildi á eng-
an hátt við una, og má þá nærri geta, hversu hún mundi
af öðrum virt. Getur því eigi komið til mála, að horfið
verði af þeirri braut, sem hefir verið mörkuð að nokkru
allt frá 1920, en að öðru frá 1942, þegar hefir verið við-
urkend af erlendum aðilum og ein getur trygt íslensku
þjóðinni sjálfri og þar með hverjum einasta kjósanda úr-
slitaráð um það málefni, sem landsmenn allir verða að
láta til sín taka og kveða á um“.
★
Lýðveldisnefndin og þeir þingflokkar, sem að henni
standa munu í engu hvika frá þeirri stefnu, sem mörkuð
hefir verið. Því ber að fagna.
í niðurlagi álits lýðveldisnefndar segir svo:
„Af því, sem nú hefir verið tekið fram, er ljóst, að
ekki er fært, að Alþingi víki nú af þeim grundvelli, sem
menn fyrir löngu hafa lagt um afgreiðslu þessara mála
og núverandi ríkisstjórn er samþykk, og fari inn á nýja
leið, sem hafa mundi í för með sjer ófyrirsjáanlega töf
og truflun í meðferð skilnaðarmálsins og lýðveldisstofn-
unar á íslandi“.
ÞAR SEM trú, kærleikur og
umhyggja er, - þar er einnig
fegurð. Og þar á íað veia feg-
ur. Þessvegna bera kirkjurnar
það venjulega með sjer, hvern
kærleika og umhyggju söfnuð-
irnir sýna þeim. Þar sem söfn-
uðir eru skeytingarlitlir um
andleg má', þar sem kirkju-
sokn er þeleg, þai eru kirkjurn
ar venjuæga fremnr illa á ng
komnar, ekkert gert þeim til
skrauts og lítt til viðhalds. Þær
standa þarna ómálaðar, gnún-
ar af vindi, regni og byJjum,
þessi hús, þar sem kristinn
söfnuður á að leita anda sín-
um skjóls. En aðrar eru hlý-
legar, vistlegar og vel við
haldið. Það þarf oft ekki ann-
að en að líta á kirkjurnar til
þess að sjá áhuga safnaðarins
á andlegum málum yfirleitt
þær eru merkið um trú fólks-
ins, ef svo má að orði kveðá.
— Sýn mjer trú þína af verk-
unum, -— má ekki sjá trú fólks
ins á því, hveinig það um-
gengst musteri sin?
Engum myndi þykja trú og
trúrækni vor íslendinga of mik
il, ef hann læsi hana út úr
kirkjum landsins, að örfáum
undanteknum. En sem betur
fer er það að færast í vöxt, að
safnaðarfólkið prýði kirkjur
sínar, gefi þeim góða gripi og
siái svo um, að þær sjeu þann-
ig, að unun sje inn í þær að
koma. En þó er þett.a sjaldgæft
enn, því miður, og líklega fer
þetta hægt, ef ekki er hægt að
koma inn hjá fólkinu ást og
virðingu fyrir kirkju sinni. —
Vonandi er ekki mikið um það.
að kirkjurnar sjeu notaðar
sem geymslur, en þó mun ekki
örgrant um það.
Hvílíkur óramunur or ekki
að taka við andlegum áhrifum
i fögru og vistlegu umhveríi
eða hrörlegu og köldu húsi,
sem mest líkist yfirgefnum
stað, er beðið er eftir að falli í
rúst. Þetta er öllum kunnugt,
þetta finnur hver sem er, en
þó er lítið gert til þess að bæta
þetta. Það er ekki örgrant um,
að þetta muni véra vegna litils
trúaráhuga, því fáir munu
neita því, að af slíku hafa hin
miklu listaverk, stóru kirkj-
urnar erlendis risið af grunni.
Við getum ekki búist við að
geta reist neinar slíkar bygg-
ingar, sem dómkirkjuna í Köln
t. d., en við getum þó gert það
að verkum, að guðshús vor sjeu
hlý, skreytt eftir föngum og vel
við haldið.
Eitt gleðilegt tákn um auk-
inn áhuga á þessum mikilvægu
málum hefir þó komið fram,
en það er, að konur í ýmsum
sóknum hafa stofnað með sjer
fjelög í því augnamiði að vinna
að skreytingu kirknanna.
Myndu ekki bændur þeirra
geta stofnað fjelög til þess að
sjá um, að kirkjurnar standi
ekki ómálaðar árum saman og
allir vindar himinsins blási
inn um brotna gluggana, ef
ekki er hægt að lagfæra slíkt
með öðru móti, því fyrsta skil-
yrðið til þess, að kirkjusókn
og kirkjurækni fari yaxandi
er það, að fólkið fái kiikjur til
þess að sækja, verði haldið
þeirri sannfæringu, að það eigi
að fegra kirkjur sínar, gera þær
fagran griðastað, þar sem gott
er að vera.
\Jilwerji ihripar:
❖
tjr dcuiíe
<wx«,x-:*4X**:**:*,:**:w:**»^ ♦♦ o ♦
I
aaleaa ííjinu |
Vantar aðeins
herslumuninn.
ÞAÐ ER AÐ vakna áhugi með-
al æskunnar í landinu fyrir því,
að vernda íslenska fánann. Nú
vantar ekki nema herslumuninn.
Á afmæli íþróttasambands Is-
lands, sem haldið var hátíðlegt
í fyrrakvöld, var skorað á öll
sambandsfjelögin, að beita sjer
fyrir því að æskulýður landsins
sýndi fána þjóðar sinnar sjálf-
sagða virðingu. Hjer er stigið
stórt og þarft spor í þessa átt í
miklu þjóðernismáli. Fjöl-
ment ungmennasamband iiefir
nýlega gert samskonar ályktun.
Hjer í þessum dálkum hefi jeg
hvað eftir annað mint á, að þjóð-
in eigi að sýna fána sínum meiri
sóma, en gert hefir verið. Nú er
árangurinn farinn að koma i ljós.
En fleiri fjelög og fjelagssam-
bönd þurfa að bætast í hópinn.
Merkasta sporið yrði þó, ef
kenslumálaráðherra vildi fyrir-
skipa skólum landsins, að hafa
forgöngu í því að kenna æskunni
að virða fána sinn. Yrði það best
gert með því, sem jeg hefi aftur
og aftur bent á, að kensludagur
í öllum skólum landsins byrjaði
ávalt á því að börnin sýndu fána
þjóðar sinnar virðingu og hefðu
kennarar forustuna. Þó mætti t.
d. láta börnin sjálf taka þátt í
fánastundinni með því, að skift
yrði milli nemenda, að hafa yfir
nokkur orð til fánáns og þjóðern
isins, eða með því að syngja fal-
legt fánalag.
Þannig byrjaði sjera Friðrik
Friðriksson fundi í yngri deild
K. F. U. M. á árunum. Hafði það
mikil áhrif.
Ekki meira um þetta að sinni,
en vonandi verður sú vakning,
sem nú er að verða með æsk .
lýð þjóðarinnar, fyrir fánanum
ekki svæfð fyrir tómlæti þeiri a
eldri, sem eiga hiklaust að taka
í hina örfandi hönd æskunnar i
þessu máli.
9
Útvarpið.
ÚTVARPSMÁL eru alveg fast-
ur liður hjá þeim, sem skrifa
bæjardálka í dagblöðin. Þetta
er eðlilegt, bæði vegna þess, að
útvarpið er svo stórt atriði í heim
ilislífi manna, ef svo mætti að
orði komast, og svo vegna hins,
að blöðin hafa ekki annan vett-
vang til að ræða um útvarps-
mál. Af þeim fjölda brjefa, sem
lesendur minir senda mjer, tel
jeg að fullur þriðjungur sje um
útvarpið. í þessum brjefum kem-
ur greinilega fram, að mörgum
finst ýmislegt ábótavant við
dagskrá þess.
Flestir, sem til mín skrifa
kvarta undan hljómljstinni. Telja
hana alt of þunglamalega og al-
varlega. Nú skal jeg ekkert um
það atriði dæma. Getur vel ver-
ið, að þeir sjeu eins margir hlust
endurnir, sem eru ánægðir með
hljómlist útvarpsins, eins og hin-
ir, sem óánægðir eru og að það
sje aðeins þeir óánægðu, sem
eru duglegri að skrifa.
Báðir aðiljar hafa ábyggilega
eitthvað til síns máls og það er
| eins og jeg hefi margoft sagt, að
útvarpið getur vel, sóma síns
vegna, verið dálítið skemtilegra.
„Meira kraft og meira fjörefni“
í útvarpsdagskrána, eins og einn
brjefritari minn orðar ]>að.
•
Frjettalesturinn.
MARGIR GAGNRÝNA frjetta
lesturinn í útvarpinu, einkum
hádegisfrjettirnar. Þær kóma
aldrei á sama tíma. Það fer eftir
*t* *♦**•**♦**♦*****♦**♦**♦**♦**♦* ‘t**#****4**^
[ atvikum hvenær byrjað er að
lesa þær, Einhverntíma á tímæ-
bilinu kl. • 12.20—12.30. Þetta er
mjög bagalegt fyrir þá, sem fylgj
ast vilja með frjettunum um há-
degið. Allflestir hafa mjög naum
an tíma um hádegi. Það vill því
oft verða svo að menn missa af
frjettum um hádegið végna þe«s,
að þeir geta ekki reitt sig á að
þær sjeu lesnar á ákveðnum
tíma. Þetta þarf að lagfæra, ef
útvaij#>sráð vill gera eitthvað fyr-
ir hlustendur. Byrja á ákveðn-
um tíma og byrja á mínútunni.
Það skiftir ekki svo miklu máli
hvaða tími er valinn, en þó
mætti helst ekki byrja frjetta-
lestur um hádegi fyrr, en kl.
12.20 og ekki síðar en 12.30.
j Góð regla pr það þegar kvöld-
frjettir eru lesnar, að lesa fyrst
i upp yfirlit yfir það helsta, sem
I er í frjettum. Það sparar' mönn-
um ómak og tíma, að bíða eftir
hvað sje í frjettum. En það er
svo og verður með útvarpsfrjett-
ir, að hlustendur hafa altaf tak-
markað gagn af þeim, nema að
þtir hafi tíma til að vera við út-
varpstæki á ákveðnum tímum.
Þessvegna væri það gott, ef
frjettayfirlit, í mjög stuttu máli',
væri lesið bæði á eftir og undan
frjetium. Einkum væri það góð
tilhögun um hádegið, að lesa
stutt frjettayfirlit í lokin. Marg-
ir hafa orðið síðbúnir heim í
matmálstíma og mist af frjett-
um. Ef yfirlit yfir helstu hádeg-
isfrjettir væri lesið í lok frjetta-
lesturs yrði bætt úr þeim óþæg-
indunum.
Leikritasamkepni
útvarpsins.
HVAÐ VARÐ úr samkepni,
sem Ríkisútvarpið efndi til í
fyrravetur um útvarpsleikrit?
Áhugasamur skrifar mjer eftir-
farandi brjef um það mál:
„í fyrravetur, fyrir um það bil
ári síðan, efndi Ríkisútvarpið til
samkepni um útvarpsleikrit og
hjet verðlaunum fyrir. Átti, að
því er mig minnir, að skila hand-
ritum fyrir mars—apríllok í
fyrra.
Síðan hefir ekkert heyrst um
úrslit þessarar samkepni, annað
en lítill leikþáttur, sem leikinn
var í útvarpinu.
Jeg frjetti, að allmörg handrit
hafi borist, en næstum því ár er
liðið án þess að úrslit samkepn-
innar hafi verið birt. Það hefir
verið kvartað nokkuð yfir því, að
hörgull væri á hentugum útvarps
leikritum og er þá væntanlega
átt við íslensk leikrit. En er
nokkur von til að áhugi fyrir
þessum málum skapist með slíku
einsdæma seinlæti? Jeg hefi
aldrei vitað til þéss erlendis, að
það tæki 10 mánuði, eða meira,
að úrskurða 1 slíkri kepni, þó um
margfalt meiri þátttöku væri að
ræða, en hjer getur hafa verið“.
Handavinna á
fundum.
ALVEG ER jeg hissa á kon-
unni, sem vill láta fordæma, að
konur komi með handavinnu
sína á kveldsamkomur kvenna.
Jafnvel þó verið sje að ræða
um alvarleg mál. Öldum saman
hafa starfsamar íslenskar kon-
ur hlustað með athygli á fróð-
leik í baðstofunum án þess að
handavinna þeirra gleþti á
nokkúrn hátt fyrir þeim. Það
ætti að veía hægt énn og ætti
enginn að hneykslast á.