Morgunblaðið - 04.04.1944, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur. 4. apríl 1944
Skipulögð andstaða Dana óbilandi
DANSKUR RITSTJORI, Ole
Kiilerich, er nýkeminn hing-
að til Reykjavíkur. Hann flúði
frá Danrrforku fyrir rúmlega ári
síðan. Hann hefir síðan verið
í London, og í Færeyjum um
tíma í fyrra sumar. Hann dvel-
ur á heimili sendiherra Dana
hjer í bænum. Þar hafði hann
í gær tal af blaðamönnum.
Hr. Kiilerich er hvatlegur
maður. Hann kann frá mörgu
að segja heimanað, þó þetta sje
langt síðan að hann fór þaðan
Hann er 37 ára að aldri og hef-
ir starfað við blaðamensku frá
því hann var 17 ára, fyrst ut-
an Hafnar, síðan við Hafnar-
blöðin, m. a. sem stjórnmála-
rítstjóri við „Nationaltidende'h
En síðasta árið, sem hann var
heima, var hann ritstjóri leyni
blaðsins ,.Frit Danmark". Það
hefir nú 70 þúsund kaupendur
Meðan hann var ritstjóri þessa
leyniblaðs höfðu Þjóðverjar
hendur í hári 6 prentsmiðju-
stjóra, sem voru riðnir við
prentun blaðsins. Hr, Kiilerich
fór huldu höfði um tíma áður
en hann flúði land. Því hann
fjekk að vita, að Þjóðverjar
höfðu grun um þessi leynistarf-
semi hans.
Af frásögn hans, er hann gaf
blaðamönnum í gær, kom það
greinilega í Ijós, hve leynistarf
semi danskra föðurlandsvina
<-r geysilega öflug og vel skipu-
iógð, enda munu nú í engu
undi á meginlandi Evrópu
vera gerð eins mikil skemda-
verk Þjóðverjum til trafala og
tjóns, eins og í Danmörku. En
s.rmheldni og hugrekki Dana
svo óbrigðul. að hvernig sem
þýska leynilögreglan reynir að
hafa úti allar klær sínar, er það
ekki nema endrum og eins, að
hún getur gripið í taumana. Og
alls ekki bugað þjóðina til þess
að láta af hinni víðtæku leyni-
starfsemi og mótspyrnu, sem
undirbúin er á bak við tjöldin.
Flóttamanna-
straumurinn.
Fióttamannastraumurinn frá
Danmörku var ekki mikill alt
fram til ágústloka 1943, sagði
hr. Kiiiereich. Strjálingur af
fólki, bæði hermenn og aðrir,
freistuðu að flýja yfir Eyrar-
sund frostaveturna á árunum
4Ö—42, er ölf sundin voru ísi-
lögð. Og nokkrir Ijetu lífið á
ísnum.
En þegar ógnaröldin byi’jaði
í ágústlok og fjöldahandtökur
gvðinga byrjuðu, þá fór fólk
að streyma yfir Sundið. Er tal-
ið að um 18 þús. danskir flótta-
menn sjeu í Svíþjóð, meðal
þeirra eru 6—7 þúsund gyð-
ingar. Sviar hafa sýnt flótta-
mönnunum ákaflega mikla vin
semd, og greitt götu þeirra á
alla.lund. Einhleypir menn fá
300 krónur á mánuði í fram-
færslueyri, en giftir menn tals-
vert meira.
Fram til 29. ágúsí í fyrra
hafði danska lögreglan strand-
gæslu á hcndi, en þá tóku Þjóð-
verjar við henni. Það kemur
fyrir, að þýskir hermenn hjálpa
flóttamönnpnum að komast úr
ílandi, annaðhvort af góðvild
•eða þeim er mútað þil þess.
Vetrarkuldarnir.
Hr. Kiilereich mintist á erf-
iðleika almennings.vegna kuld-
Danskur ritstjóri lýsir ástandi þjóðarinnar
anna miklu veturna 1940—41
og 41—42. En frostaveturnir
voru þrír, sem kunnugt er, sá
fyrsti 1939—-40. Sá síðasti var
þeirra verstur. Þá varð frostið
25 gráður og fylgdi því norð-
austan rok mikið. Þá var eldi-
viðarskortur svo mikill, að fólk
fjekk ekki nema 10 tunnur af
koksi hver fjölskylda yfir vet-
urinn. og mó til húsahitunar.
Þá urðu menn að flytja sig í
eitt herbergi, sem hitað var, en
önnur herbergi íbúðanna óupp
hituð.
ísbrjótar gátu ekki haldið
opnum skipaleiðum yfir Sund-
in, og þurfti að flytja vörur á
sleðum, t. d. mat frá Jótlandi
og Fjóni til Sjálands, svo Hafn-
arbúar fengju nauðsynlegustu
matarbirgðir.
Afstaðan gagnvart
Þjóðverjum.
Eins og kunnugt er, segir hr.
Kiilereich, sýndist alt vand-
ræðalítið á yfirborðinu í stjórn
málum landsins fyrstu her-
námsárin. Afstaða stjórnarinn-
ar og þjóðarinnar var þessi í
aðalatriðum: Að reyna að
halda atvinnuvegunum gang-
og vinna gegn atvinnuleysi og
andi, eins og frekast væri unt,
öðrum vandræðum almennings.
Að komast ivj á því í lengstu lög
að slíta upp úr allri samvinnu
við Þjóðverja. Þegar þeir báru
fram kröfur sínar, þá að gefa
þeim ekki beint afsvar, en
þvælast fyrir, semja, og fá sem
best kjör í hvert sinn.
Agengni Þjóðverja fór vax-
andi. Þeir komu með nýjar og
nýjar óbilgjarnar kröfur. Og
sýnt var, að svo kæmi, að
þing og stjórn yrði að neita
þeim algerlega. En áríðandi
var, að þegar Þjóðverjar
fengju algert afsvar við ein-
hverri kröfu sinni, þá varð sú
krafa að vera þannig vaxin, að
öll þjóðin stæði samhuga gegn
henni.
Frá byrjun lögðu Þjóðverjar
mikla áherslu á, að útflutning-
ur Dana ykist, þeir fengju sem
mest af ýmsum iðnvörum, og
þá einkum eitt og annað, sem
þeir þurftu með til hernaðar-
rekstursins. En afstaða Dana
var þessi: Við flytjum helst
ekki meira út, en útflutningur-
inn nam fyrir stríð. Því ef við
aukum útflutninginn, þá hjálp-
um við Þjóðverjum óþarflega
mikið. Margir iðnrekendur
vildu framleiða sem allra
minst handa þeim. En þá
reyndu Þjóðverjar að bæta sjer
það upp, með því að ná í ein-
staka menn, er voru þeim hlið-
hollir, og láta þá hafa meiri
efnivörur en aðra, svo þeir
gætu aukið iðnrekstur sinn.
Leynistarfsemin.
Meðan þessi þöglá togstreita
hjelt áfram, og ekki kom til al-
varlegra árekstra við Þjóðverja
var leynistarfsemin undirbúin
í kyi’þey, en með miklum dugn
aði og festu, svo leynisamtök
föðurlandsvinanna spann net
sitt um alt landið. Sem minst
verður að sjálfsögðu sagt um
skipulag þetta. En.það er svo
fullkomið get jeg sagt ykkur,
Kiilerich ritstjóri.
að t. d. ef einhver starfsmanna
leynifjelaganna kemst á snoð-
ir um. að einhver Dani þurfi
að vera var um sig, þá getur
hann komið hraðboðum til þess
manns, sem í hættu er, hvar
sem hann er staddur í landinu.
Póstferðir eru nú skipulagðar
með leyniferðum frá Dan-
mörku til Svíþjóðar og' eru þær
mikið notaðar.
Áður en Þjóðverjar rjeðust
á Rússa sumarið 1941, tóku
kommúnistar engan þátt í
leyniþjónustunni, skemdarverk
um gagnvart Þjóðværjum og
þess háttar. En þá komu þeir
með til þessara starfa, og það
varð starfseminni mikill styrk-
ur. M. a. vegna þess, að flokk-
ur þeirra var frá byrjun undir
það búinn að vinna að ofbeld-
isverkum gegn þeim. sem yfir-
ráðin hefðu í landinu.
Nóvemberdag-
arnir.
Haustið 1942 voru Þjóðvei’j-
ar orðnir óþolinmóðir. Þeim
þótti sjer ganga of seint. að
undiroka Dani. Þá fór sendi-
herra þeirra, Rente-Fink, til
Berlínar og var þar á ráð-
steínum um hríð. Nú vár búist
við stórtíðindum. Og þau komu.
En þó varð ekki eins mikið úr,
eins og búist var við.
Hluturinn var, að Þjóðverjar
voru ósammála um það, hvaða
aðferð þeir ættu að taka upp
gagnvart Dönum. Sendiherra
þeirra vildi beita hörku, og láta
til skarar skríða. En Lútke
hershöfðingi og herstjóri
þeirra í Danmörku var á öðru
máli. Þeir, sem vildu hafa sem
mest gagn af iðnframleiðslu
Dana, vildu ekki stofna til
stifni og óeirða.
Og málin jöfnuðust í það
sinn með því, að Scavenius tók
við s(tjórn, án þess að úr því
væri skorið, hve mikið fylgi
hann hefði i ríkisþinginu. —
Þjóðverjar vildu, að hann tæki
Nasista með sjer í stjórn. En
úr því varð ekki. Þetta mild-
aði hugi manna í Danmörku.Og
nú verður friðsamlegt um hríð,
á yfirborðinu, allt fram til 29.
ágúst 1943.
Neitunin, sem var óhagganleg.
Leynistarfsemin hjelt áfram
og undirbúningurinn undir það
að eyðileggja þá starfsemi í
landinu, sem kom Þjóðverj-
um að mestu gagni, eins og t.
d. rifflaverksmiðja í Fríhöfn-
inni, sem gat framleitt riffla
fyrir 1 miljón á dag. í ágúst s.
1. byrjuðu sprengingarnar í
verksmiðjunum. Þessi verk-
smiðja var eyðilögð með öllu
og margar aðrar. Þá heimtuðu
Þjóðverjar, að stjórn Scaven-
íusar auglýsti hernaðarástand í
landinu, og leyfði að danskir
borgarar yrðu leiddir fyrir her
rjett Þjóðverja.
Þessu neitaði stjórnin. Þjóð-
in stóð sem einn maður með
þessari neitun. Og síðan hafa
Þjóðverjar ekki getað komið á
neinni danskri stjórn í land-
inu og þingið ekki komið sam-
an. En embættismenn lands-
ins sitja að störfum sínum, og
annast þann daglega rekstur,
er nauðsynlegur er lífi þjóð-
arinnar.
Skemdaverkin halda áfram,
er miða að því að gera Þjóð-
verjum tjón og óþægindi. En
þegar raddir heyrast um það,
frá Nasistum, sem segja, að með
þeim sjeu danskir menn að
stefna lífi landa sinna í hætu,
þá er því til að svara, að með
því að eyðileggja verksmiðjur
á þenna hátt, er vex’kafólki
minni hætta búin, en ef loft-
órásir eru gerðar á verksmiðj-
ur. Hin danska leyniþjónusta
tekur ómakið af flugliði banda
manna.
Leynistarfseminni er miðað
gegn flutningum og framleiðslu
er kemur Þjóðverjum að gagni.
Okkur hefir tekist betur að
vinna iðnaði þeirra ógagn en
að tefja flutninga með því að
rjúfa járnbrautir o. þessh.
Þetta er í fáum orðum það
yfirlit, sem hr. Kiileseich gaf
um gang málanna í Dan-
möi’ku.
Daglegt Hf.
Um daglegt líf í landinu,
sagði hann eitt og annað. Líf-
ir er dapurt. Enginn óhultur
um sig og sína. Fimmtán manns
hafa Þjóðverjar tekið af lífi,
20—30 hafa verið drepnir í
götuóeirðum. 300 hafa verið
teknir til Þýskalands af þeim
eru 100 kommúnistar, sem voru
í fangabúðum frá því 22. júní
1941, og gátu því ekki átt neinn
þátt í skemdarverkum gegn
Þjóðverjum.
Morðingjar Kaj Munks
fundust. En danska lögreglan
gat ekki haft hendur í hári
þeirra. Þeir ei’u tveir danskir
Nasistar og einn frá Suður-Jót
landi. Þeir eru í Þýskalandi.
Matarbirgðir fá Þjóðverjar
allmiklar frá Danmörku. Þeir
geta þó ekki fengið þar svo
mikinn mat, að hægt sje, með
þeim að auka matarskamt
þýsku þjóðarinnar svo um muni
Þegar fólk stendur uppi alls-
laust í Þýskalandi eftir mikl-
aí loftárásir, fær það sendan
danskan mat.
Mikla varúð þurfa menn
að hafa í Höfn vegna Nazist-
anna, þurfa dagblöðin t. d. að
hafa mjög strangan vörð við
skrifstofur sínar. Þær eru í raun
rjettri víggirtar og hafðar
gætur á hverjum manni, sem
kemur þar inn fyi’ir dyr. Vopn
aðir menn eru við allar inn-
göngudyr. Er þetta gert til þess
að geta gripið til varna, ef naz-
istar rjeðust á starfsmenn blað-
anna.
Þjóðvei’jai’ hafa eftirlits-
menn með ritstjórn hvei’S
blaðs. En fljótt komu blaða-
menn því lagi á, að lesendur
geta ráðið það milli línanna,
hverju þeir eigi að ti’úa og
hverju ekki.
★
Hr. Kiilerich ætlar að dvelja
hjer í landi í nokkrar vikur,
og halda fyrirlestra í fjel. Dana
hjer og í Norræna fjelaginu,
Hann ljet þess getið, að hann
væri mjög þakklátur þeim vin-
arhug í gai’ð Dana, er sýndi
sig með fjársöfnun til danskra
flóttamanna í Svíþjóð.
íassinorústir á
valdi Þjóðerja
London í gærkveldL
RÓMABORGARÚTVARPIÐ
flutti þá fregn seint í kvöld, að
þýskar hersveitir í Cassino
hefðu nú aftur náð á sitt vald
öllum rústum borgarinnar Cass
ino nema járnbi’autarstöðinni,
Ekki hefir fregn þessi - verið
staðfest.
Á Anziosvæðinu hafa Þjóð-
verjar gert snarpt áhlaup og
urðu bandamenn að láta undan''
síga. Þetta var við Carocheto,
og síðar um daginn gerðu Þjóð
verjar svo annað áhlaup á
sama stað með eldslöngum og
stórskotaliði, en því var hrund-
ið.
Af öðrum slóðum Italíuvíg-
stöðvanna var ekkert að
frjetta.
Svisslendingar
beðnir afsökunar
London í gærkveldi.
CORDELL HULL, utanríkis-
málaráðherra Bandaríkjanna
hefir fyrir hönd stjórnar sinn-
ar beðið svissnesku stjórnina
afsökunar á því, að Bandaríkja
flugvjelar vörpuðu spi’engjum
á svissneskt land s.l. laugardag,
og urðu sprengjurnar valdar að
tjóni í bænum Schaffhausen.
Tók Cordell Hull fram, að
Bandaríkjamenn væru fúsir að
bæta tjón það, er varð, eftir
því sem mögulegt væri. —<
Kvaðst ráðherrann harma mjög
þenna hi’yggilega atburð.
— Reuter.
Fjöldi manns
á skíðom
MARGT manna var á skíð-
um um síðustu helgi.
Skíðaskálinn í Hveradölum
var fullskipaður næturgestum,
en 140 manns fói'u á vegum
Skíðafjelags Reykjavíkur. Alls
mun hafa verið um 350 manns
við og í nágrenni skálans.
Á Kolviðarhóli var allt full-
skipað og er svo einnig um
páskahátíðina.
Hjá Skálafelli voi’u um 40
manns á vegum K. R. og í. R,
og í Jósefsdal voru næturgestir
40, en á sunnudag voru þar.
alls 60 manns.