Morgunblaðið - 04.04.1944, Blaðsíða 5

Þriðjudagúr 4. apríí 1944
ÞAÐ mun jafnan veroa tal-
jnn stórviðburður í sögu ís-
lenskrar leiklistar, er Pjetur
Gautur, hið stórbrotna lista-
verk Henriks Ibsens, var sýnd-
ur hjer í fyrsta sinn síðastliðið
föstudagskvöld, í snildarþýð-
ingu Einars skálds Benedikts-
sonar. Að vísu eru aðeins þrír
fyrstu þættir leikritisins sýnd-
ir, enda ógerningur að sýna það
allt á voru fátæklega leiksviði.
Standa að sýningu þessari Leik
fjelag Reykjavíkur og Tónlist-
arfjelagið, og má það vera
mönnum mikið gleðiefni, að
þessir tveir aðilar hafa tekið
höndum saman um að skapa
.hjer hærri og fegurri list en
vjer höfum átt kost á hingað
til á þessu sviði og spáir það
góðu um öra þróun þessara
mála með oss í framtiðinni.
Það var ekki laust við, er það
vitnaðist að í ráði væri að hefja
sýningu á Pjetri Gaut, að ménn
bæru nokkurn kvíðboga fyrir
hversu takast mundi með þeim
ljelega húsakosti og öðrum erf
iðum aðstæðum, sem Leikfje-
lag Reykjavíkur á við að búa.
En því meiri var fögnuður'
manna og hrifning, er þeir sáu
hver .snildarbragur var á allri
sýningunni. Má það fyrst og
fremst þakka frú Gerd Grieg
og þeim Lárusi Pálssyni og frk.
Gunnþórunni Halldórsdóttur,
er fara með aðalhlutverk leik-
ritsins. En dr. Urbantschitsch
og hljómsveit hans, er gerir
hinum yndislegu tónverkum
Griegs hin ágætustu skil, eiga
einnig sinn mikla þátt í hve
glæsilega hefir tekist til um
sýninguna. Sama er og segja
um hlut Lárusar Ingólfs-
sonar, sem málað hefir leik-
tjöldin og ráðið búningunum.
Heíir honum farist hvort-
tveggja af mikilli listfengi og
öruggum smekk og bregður
hann í því ekki vana sínum.
Efni leikritsíns verður ekki
rakið hjer, enda verður því
ekki við komið i stuttri blaða-
grein. Ibsen samdi leikritið , á
þeim tíma er rómantíska stefn
an var að fjara út í Noregi og
raunsæisstefnan fór að gera
vart við sig. Er ritið fyrst og
fremst ádeila á rómantíkina og
þá menn, sem lifa í draumum
og hugarórum og standa þrótt-
lausir og viljalausir gagnvart
hinu raunverulega lífi. — Þeir
ganga aidrei heilir til verks,
EFTIR HENRIK IBSEN
Leikstjóri.: Frú Gerd Grieg
Lárus Pálsson, Ingibjörg Steinsdóttir, Alda Möller
Lárus Pálsson í hlutverki
Pjeturs Gauts
eru hálfir í öllu, — illu, sem
góðu, — þora ekki að horfast í
augu við sannleikann, og kjósa
heldur að sniðganga örðugleik-
ana, en sigrast á þeim. Þeir
beygja af, eins og Pjetur Gaut-
ur.
„—já óska þess, hugsa það, já,
enda vilja það,
en gera það, nei, sjálfur
skrattinn má skilja það“,
■|
er orðtak þessara manna. En
Ibsen ræðst vægðarlaust á
margt annað í fari landa sinna
á þessum tímum, þjóðargort
þeirra og sjálfbyrgingshátt og
nær sú ádeila hámarki sínu í
þessum orðum, er skáldíð legg-
ur Dofra, konungi þursanna, í
munn:
„Þar úti, sem nótt fyrir árdegi
víkur,
er orðtakið: „Maður, ver
sjálfum þjer Iíkur“.
En meðal vor, þar sem myrkt
er öll dægur,
er máltækið: „Þursi, ver
sjálfum þjer — nægur“.
Leikurinn, sem hjer er sýnd-
ur, endar á dauða Ásu, móður
Pjeturs Gauts. Hinir þættirnir
tveir gerast að mestu erlendis.
Pjetur yfirgefur Sólveigu og
fer utan. Lendir hann þar í
margskonar æfintýrum og fjár
gróðabralli af verstu tegund og
tekst að safna miklum auði. -r-
En hálfvelgjan og lífslygin eru
lonum jafnan tryggir förunaut
ir og stjórna orðum hans og at-
löfnum. Slíkum mönnum vill
bsen miskunarlaust varpa í
leigluna aftur og móta þá að
lýju, en á síðustu stundu. fær
ió kærleikur og trygð Sólveig-
',r, sem er ímynd alls hins
æsta, og göfugasta, er með
nanninum býr, borgið honum
rú algerri tortímingu.
Frú Gerd Grieg hefir seít
eikinn á svið og haft leikstjórn
1 hendi. Hefir frúin unnið
jer geisimikið verk og farist
ívorttveggja svo meistaralega
að furðu gegnir. Iðnó gamla hef
ir allt í einu breytsí í merki-
legt þjóðleikhús, með fögru, og,
að því er virðist, næsta Víðáttu
miklu sviði. En hvernig það
hefir mátt ske, er leyndardóm-
ur, sem frúin ein býr yfir. —
Stöndum vjer íslendingar í
mikilli þakklætisskuld við
og hann fær viðfangsefni, sem
eru honum samboðin.
Annað stærsta hlutverkið,
Asu, móður Pjetur Gauts, leik-
ur fröken Gunnþórunn Hall-
dórsdóttir, afburða vel. Tekst
henni ágætlega að sýna þetta
barn augnabliksins. sem hlær
og grætur í sömu andránni, og
móðurina, er jafnan breiðir
hjúp kærleikans yfir ávirðing-*
ar hins glataða sonar. Stendur
frk. Gunnþórunn nú, rúmlega
sjötug, þótt ótrúlegt sje, hærra
í list sinni en nokkru sinni fyrr
og er ekki hægt annað en
undrast það þrek hennar, að
skila þessu erfiða og vanda
sama hlutverki. með slikum á-
gætum. Vaknar ósjálfrátt hjá
manni sú spurning, hvað vald-
ið hafi þeim mistökum, að
þessi mikilhæfa leikkona hvarf
af leiksviðinu hjer úm aldar-
fjórðunng.
Sófvwgu, hina björtu og sak-
lausu heitmey Pjeturs Gauts,
Lárus Pálsson, Edda Bjamadóttir, Helga Brynjólfsdóttir
frúna fyrir þann mikla áhuga
sem hún hefir sýnt hinni ungu
leiklist vorri og vináttu hennar
í garð þjóðarinnar yfirleitt. —
Leikstjórn frú Gerd Grieg er
svo örugg, að hverki skeikar
og jafnvel algerir viðvaningar
á leiksviði. skila hlutverkum
Sínum með ágætum. Er hjer
enn ein og veigamikil sönnun
þess, hversu mikilsvert atriði
það er þróun góðrar leiklistar
að völ sje á vel mentum og mik
ilhæfum leikstjóra. Hann verð
ur að vísu aldrei gullgerðar-
maður, en hann getur, með
handleiðslu sinni og innblástri,
leyst úr læðing alla þá hæfi-
leika og gáfur. er með leik-
aranum búa.
Lárus Pálsson fer með aðal-
hlutverkið, Pjetur Gaut. Er
leikur hans þróttmikill og
glæsilegur, og svo hárviss, að
hvergi bregður út af. Má óhik-
að telja leik hans í þessu hlut-
verki eitt hið ágætasta afrek
á íslensku leiksviði. Hefir
Lárus sýnt það hjer betur en
nokkru sinni áður, að hann býr
yfir mikilli leikgáíu og að hann
nær hæst þegar mest á reynir
leikur ungfrú Edda Bjarna-
dóttir. Það var vissulega djarf-
lega teflt, er frú.Grieg, fjékk
hlutverk þetta í hendur gjör-
samlega óvönum leikafa. En
þar hefir frúin treyst á leik-
stjórnarhæfileika sína og það
með rjettu. Var leikur ungfrú
Eddu látlaus og áferðarfagur
og hún sjálf persónugerfingur
æskunnar og sakleysisins,
enda varpaói hún mildi og
birtu yfir leiksviðið með ná-
vist sinni. Hygg jég. að ekki
hefði betur tekist, þótt þaul-
æfð .leikkona hefði farið með
þetta hlutverk, — má vera, að
eitthvað hefði þá farið forgörð-
um af því. sem gaf leik ungfrú-
arinnar mest gildi.
Frú Alda Möller Ijek græn-
klæddu konuna, dóttur Dofra
konungs og fór ágætlega með
það hlutvei’k. Er það að vísu
ekki mikið að vöxtum, en þó
allvandasamt og erfitt.
Önnur hlutverk eru flest
smá, en ágætlega af hendi
leyst, svo sem hlutverk Dofr-
ans í meðferð Brynjólfs Jó-
hannessonar, hlutverk hráð-
gumans, er Lárus Ingólfsson
ljek mjög skemtilega, og Ás-
láks smiðs, er Ævar Kvaran
fór með. Þó kann jeg ekki sem
best við málfar hans í þetta
sinn og hann þarf nauðsyn-
lega að leggja niður þann leiða
vana að teygja upp hökuna í
hvert sinn, sem hann segir ein-
hverja setningu.
Dansinn í leiknum, bæði að
Heggstað og í höll Dofrans,
tókst óvenju vel. Einkum þótti
mjer dansinn að Heggstað á-
gætur, — áreiðanlega það
besta, sem jeg hefi sjeð af því
tagi hjer á leiksviðinu.
Ungfrú Svava Einarsdóttir
söng að tjaldabaki hinn dá-
samlega Sólveigarsöng Griegs,
í stað Sólveigar sjálfrar. Hefir
ungfrúin sjerstaklega blæfagra
rödd, en henni fataðist nokk-
uð, er hún söng lagið í fyrra
sinn. en söng það mun betur
er hún endurtók það.
Áður en jeg lýk þessum lín-
um, vil jeg minnast á eitt at-
riði í þessari leiksýningu, sem
jeg tel orka tvímælis, — en það
er myrkfið á leiksviðinu í lok
2. þáttar, er Pjetur Gautur og
Beygurinn tala saman. Ibsen
segir að vísu, að það eigi að
vera niðamyrkur (Bælmörke),
en þess ber að gæta, að leik-
ritið er, éins og þýðandinn hef-
ir rjettilega tekío fram í eftir-
mála sínum við þýðinguna, upp
runalega samið til lesturs. — í
ritinu gefur höfundurinn inn-
an sviga margar og mikilsverð-
ar upplýsingar um hreyfingar
Pjeturs Gauts og athafnir á
sviðinu. svo sem: „vill komast
í gegn á öðrum stað, en rekur
sig á“, — „ætlar áfram, en rek-
ur sig á“, — „fleygir grein-
inni“, — ..kemst í gegn“, —
„þreifar fyrir sjer“, —*og síð-
ast: „bitur sig í handlegginn“.
Þessar setningar nægja lesand-
anum fullkomlega, en framhjá
áhorfendunum fara þær vitan-
lega með ölIu.Hafa þær þó vissu
legá sina þýðingu, eins og alt er
Ibsen ritar, því að hann Ijet
aldrei hendinguna ráða penna
sínum. til þess var hann of
hnitmiðaður og gagnorður. —
Hvgg jeg. að betur færi á því
að nokkur birta, eða rjettara
skíma, værá á Pjeti’i Gaut,
Framhald á bls. 12
Alda Möller og Haisknr Ósk-
arsson
Leikíjelag Reykjavíkur og Tónlistarfjelagíði
- PJETUR GAUTUR -