Morgunblaðið - 27.02.1945, Side 5

f>riðjudagur 27. febrúar 1945.
MORGUNBLA ÐIÐ
ATHUGASEMD VIÐ
IÐNSÖGU ÍSLANDS
ÞEGAR Iðnsaga íslands kom
út í fyrrahaust, hlakkaði mig
mikið til að lesa hana. — Jeg
blaðaði fyrst á víð og dreif um
bókina, og svipaðist svo um
eftir grein um járniðnaðinn á
íslandi. Mjer er sá iðnaður
hugþekkastur vegna þess að
faðir minn er járnsmiður og jeg
hefi svo að segja alist upp við
vjelaskrölt og hávaða harrars
og sleggjuhögga. En það er
hvergi getið um járniðn í Iðn-
sögu Islands. Þá fór jeg að lesa
grein er nefnist „Húsagerð á
Islandi“, samin af prófessor
Guðmundi Hannessyni. T þeirri
grein er töluvert langur kafi
um upphitun húsa. Þar stend-
ur þetta meðal annars um mið-
stöðvarhitun:
,,Það var ekki fyrr en 1838
að veruleg hreyfing komst á
þetta mál. Þá voru miðstöðvar
settar í sjúkrahúsið á Akureyri,
Landsbankann í Austurstræti í
Reykjavík og hús Jóns Sveins-
sonar trjesmiðs, við Kirkjulorg
(Kirkjuhvoll). Þau voru öll
bygð sama árið og öll hiluð
með gufu. Helgi Magnússon
kaupmaður, setli hitunartækin
í Landsbankann og Kirkju--
hvol, en norskt fjelag lagði hit
unartækin í sjúkrahúsið á Ak-
ureyri“.
Þa,ð hefir verið rrni'ið verk
og vandasamt að skrifa Iðn-
sögu íslands, og heimilda þurf!
að fá víða að. Iðnsaga á ekki
að vera saga mannanna, held-
ur iðnanna hverrar fyrir sig,
en geta þeirra manna sem
brautryðjendiír eru í hverri
iðn fyrir sig, eða sleppa öllum
nöfnum. Hið síðara er ábyrgð-
arminst fyrir þann, sem skril-
ar. Hvernig er t. d. hægt að
leiðrjetta villu í þessari bók
Seinna verður efalaust skrifuð
önnur Iðnsaga, og þá verður
þessi auðvitað höfð sem heim-
ildarrit.
Jeg vík þá aftur að k^áusu
þeirri, sem jeg vitnaði í úr bók-
inni. Árið 1898 setti faðir minn
Gísli Finnsson, járnsmiður,
ásamt bróður sínum, Sigurgeir,
hitunartækin í Landsbankann
í Austurstræti í Reykjavík. —
Danskur maður hafði verið feng
inn til þess, en einhverra hluta
vegna varð hann að fara af
landi burt, nokkru eftir að verk
ið hófst. Var faðir minn þá
fenginn til að taka að sjer verk
ið, og lagði hann hitunartækin
í Landsbankann ásamt Sigur-
geir og fleirum lærlingum sín-
um. Sama ár lögðu þeir hitun-
a.rtæki í hús Jóns Sveinssonar
við Kirkjutorg.
Hr. Helgi Magnússon kaup-
maður kom þar hvergi nærri
og minnir mig að hann væri þá
ekki orðinn úllærður járnsmið-
ur. En þegar Landsbankinn reis
úr rústum, eftir brunann mikla,
þú lagði Helgi Magnússon hit-
unartækin í bankann. Sigurgeir
Finnsson bróðir föður míns,
vann þar þá á vegum Helga.
Jeg veit að villa þessi stafar
af ónógum heimildum, þó að
hægt hefði verið fyrir greinar-
höfund að afla þeirra hjá ein-
hverjum þeirra manna, sem
nefndir eru þarna á nafn, því | við hinar gluggagerðirnar, þar
allir eru þeir á lífi. sem fyrstu steypujárnsgluggarn
Tímarit Iðnaðarmanna 2. h.
1943 birtir mynd af þeim iðn-
aðarmönnum, sem voru við að
byggja Landsbankabygging-
una gömlu. Sú mynd sann-
ar þetta mál mitt. — Gísli
Finnsson og Sigurgeir bróð-
ir hans eru á myndinni, en
þó jeg leiti vel, get jeg ekki
fundir hr. Helga Magnússon
meðal þeirra, sem á myndinni
eru.
Faðir minn fór utan að læra
hitalögn og vann hjer mikið að
því um tíma.
I sömu grein um husagerð
stendur: ,„Við erum hjer ef iil
vill á leiðinni til þess að losna
við Irjeglugga. Fyrstu tilraun í
þessa ált, svo vitað sje, gerðu
þeir bræðumir Sigurður og Jó
hannes Erlend,ssynir, bændur
á Giljá í Húnavalnssýslu 1914
Það sem jeg vil athuga í sam-
bandi við þessa ge^i eru orðin
„fyrsta tilraun". í annari grein
þar á undan er þó minnst á
ir, sem settir voru hjer í hús,
voru stevptir í „Járnsteypu
Reykjavíkur“.
Fyrstu gluggarnir voru sett-
ir í sjálft járnsteypuhúsið við
Ægisgötu, sem bygt var 1905
til 1906, en sem nú er búið að
rífa, neðstu hæð í hús föður
míns, Norðurstíg 7 (nú Hamar),
Klæðavermsmiðjuna Iðunni, í
íbúðarhús Jóns Eyvindssonar
við Stýrimannastíg og víðar.
Sigurgeir Finnson fór utan til
að læra járnsteypu 3—4 ár, og
var einn af stofnendum og
fyrsti verkstjóri Járnstevpu
Reykjavikur. - ’
Þar sem í formála bókarinn-
ar stendur „um nýja iðnaðinn
og tildrög hans, verður yfirlil
grein að nægja“ og þá heyra
„járnsteypa“ og „hitalögn“ und
ir þann lið, og er ekkert við því
að segja, en grein þessi hefði
ekki verið skrifuð, ef rjettra að-
ila hefði verið getið, en þar
serr^ jeg þekki til þeirra at-
gluggagerðir, þar stendur: „Það! riða, sem jeg nú hefi minst á
lá því nærri að gera gluggana
í steypuhúsunum úr málmi.
finnst mjer það skylda mín að
leiðrjetta. Jeg leyfi mjer að
járni eða bronsi“. I þessari mælast til þess við ritstj. Tíma-
grein eru íegundir glugganna | rits Iðnaðarmanna, að hann
nefndar og nöfn þeirra, er fyrst taki þessar leiðrjetiingar í
ir voru til að koma þeim í notk-
un. Eldri járnsmiðir hjer í bæ
munu efalaust geta sagt frá erf
blaðið við fvrsta tækifæri.
Grein þessa hafði jeg skrif-
að í fyrrahaust, nokkru eftir
iðleikum þeim, þegar eillhvað (að bókin kom út, en jeg hefi
þurfti að fá steypt úr járni, þó ^ beðið með að fá hana birta
ekki væri um stærri hlul að j vegna þess. að jeg hjelt að ein-
ræða' en rist í ofn, og þeir hafa hver hlutaðeigandi aðili mundi
mest allra orðið varir við breyt
inguna á að fá ,,járnsteypu“
inn í landið. Þess vegna finnst
mjer að nafn Sigurgeirs Finns-
sonar hefði mátt nefna, eins og
nöfn hinna, sem taldir eru upp
koma með leiðrjettingu á þessu,
en þar eð það hefir ekki orð-
ið, sje jeg ekki neina þörf að
bíða lengur með að fá greinina
birta.
Eygló Gisladóttir.
Bornaskór:
teknir upp í dag. Þar á meðal
hvítir smábarnaskór og lakkskór.
Mikið úrval.
Skóversl. Hektor
Laugaveg 7.
Vanti yður húsgögn
þá lítið inrt í Versl. Húsmnnir, Hverfisgötu
82 (Vitastígsmegin), sem hefir fjölbreytt og
vandað úrval, svo sem:
Stofuborð með tvöfaldri plötu.
Barnarúm. — Stofuskápa.
Vandaða og ódýra Armstóla
Bókahillur o. m. fl.

?men
tir:
BANDARÍKIN
Eftir S. V. Benét
Stephen Vincent Bonét.
BANDARÍKIN. — Her-
steinn Pálsson þýddi.
Bókaútgáfan Norðri h.f.
Nýlega er komin út á íslensku
einhver vinsælasla bók, sem
skrifuð hefir verið um Banda-
ríki Norður-Ameriku.
Höf. skiftir bókinni 115 kafla,
gagnorða og óhluldræga lýs-
ingu á býggingu, vexti og við-
gangi hins nýja heims. Fyrir-
sagnir kaflanna eru þessar: -—
Bandaríkin — Frækornin ber-
ast yfir hafið — Þjóðflutning-
arnir miklu — Bylting — Stjórn
arskrá — Mátlarstoðir byggmg
arinnar — Lýðveldið unga —
Abraham Lincoln ■—• Borgara-
styrjöld — Viðreisn — Bronz-
öld, Blýöld — Bandaríkin verða
heimsveldi — Bandaríkin, sem
við þekkjum — Bandaríkin og
heimurinn — Að stríðslokum.
í fyrsta kafla bókarinnar
kemst höf. svo að orði:
„Þetta er að ýmsu levti ein-
kennilegt land. Það er ungling-
ur meðal annara þjóða heíms-
ins. En stjórnarkerfi þess hefir
slaðist í meira en hálfa aðra
öld, því að það hefir getað hag-
að sjer eftir breyttum kring-
umstæðum, en* þó ekki tekið
verulegum breytingum. Þrjtug-
asti og annar forseti Bandaríkj-
anna býr nú í Hvíta húsinu, og
sjötugasta og áttunda þingiö
situr á rökstólum. Þjóðin kaus
forsetann. og hún kaus einnig
þingið. Hún hefir ráðið, síðan
stjórnarskráin var samin. Frá
önaverðu hefir þjóðinni gefist
kostur á að beita dómgreind
sinni, verða á mistök, eins og
oft vill verða, leiðrjetta þau og
halda áfram brautina fi'am á
við. Og þegar talað er um
„þjóðina“, þá er ekki átt við
stjett manna eoa einhvem út-
valdan hóp. „Þjóðin“ táknar
mig og þig og nágranna okkar
— slátraranp, bakarann, bónd-
ann, verkamanninn, lögfræðing
inn, lækninn, konuna, sem býr
!ein og sjer um þig að öllu leyti.
„Þjóð’in" táknar hvern einstak-
án mann og alla í sameiningu.
Með slíku stjórnarkerfi hafa
Bandaríkin oi'ðið auðug og
voldug, og stórkostlegt iðnaíf-
arríki, óþrjótandi kornforða-
búr. Þegar vatnsflóð eða elds-
voðar, landskjálftar eða önnur
ógæfa hefir dunið yfir í öðrum
löndum, hafa Bandaríkjameun
sent þangað matvæli og lyf, og
læknar hafa farið til að hjúkra
særðum og þjáðum. Þetta hefir
verið gert af því, að 3an:!a-
ríkjamönnum fanst það skylda
sín“.
Við Islendingar höfum á und-
anförnum áratugum kynst
Bandaríkjunum miklu mirma
en skyldi. Er það eðlileg af-
leiðing þess, að leið okkar hef-
ir frekar legið suður um höf
en vestur til hins nýja heims.
En við lestur þessarar bókar
fræðumst við ótrúlega miliið
um Ameriku og hina nýju þjóð,
sem þar er að vaxa upp. Þy4
• hjei’ renna einstaklingar allra
þjóða saman í eina þjóð, og af-
rek hennar og erfiði munu á
sínum tíma skapa stórkostneg-
ar breytingar í heíminum . . .
Amerikumaðui'inn er nýr maö-
ur, sem starfar eftir nýjum
grundvaliarreglum og þar af
leiðandi mun hann ala með sjer
nýjar skoðanir .. .“, eins og
Frakkinn de Odevecoeur Ijet
um mælt -fyrir nærri 200 ar-
um.
Og ekki síst nú á tímum er
okkur bein nauðsyn að veitn
Bandaríkjunum sjerstaka ai-
hygli. Það er áreiðanlega margt
í stjórnarfari þeirra og menn-
ingu, sem við höfum gott af að
kynnast í sambandi við fram-
tíð og framfarir okkar eigin
þjoðar. j
Þýðing bókarinnar er mjög
vandvirknisleg og ytri frágang-
ur með ágætum. H. <3.
Sulphitpappír
20 — 40 — 57 em. rúllur,
Kraftpappír
80 — 90— cm. rúlíur,
Smjörpappír
30x40” arkir.
Pappírspokar
ýmsar stærðir,
Merkiseðlar
fyrirliggjandi.
J. Bnjnjóífóion J(.u
varan