Morgunblaðið - 24.08.1945, Blaðsíða 7

Föstudagu 24. ágúst 1945
MORG UNBLAÐIÐ
7.
R A DA R
TÆKIÐ, SEM BANDAMEIM
UIMIMU STYRJÖLDIIMA IYÍE
Hinir sameinuðu herráðsfor-
ingjar skýrðu nýlega frá hinu
dularfulla vopni, sem rjeði úr-
slitum í orustunni um Bretland,
bægði frá kafbátahættunni, er
um skeið virtist ætla að koma
í veg fyrir birgðaflutninga
bandamanna á höfunum, gerði
innrásina á meginland Evrópu
mögulega og skapaði ennfrem- orustunni um Bretland. í ágúst-
ur ílugflota bandamanna skil- mánuði 1940 misti þýski loft-
yrði til að gera loftárásir á fiotinn 15% af flugvjelum sín-
þýskar borgir þar til óvinurinn um yfjr Bretlandi. í orustunni
miklu þann 15. september 1940
— einni af þeim orustum, sem
mörkuðu tímamót í styrjöld-
inni, mistu nasistar 185 flug-
vjelar af 500, sem komu til
árása. Nú breyttu Þjóðverjar
um aðferð og byrjuðu á næt-
urárásum. Og enn mistókst
þeim. Flugmenn, sem höfðu
j-aföldusjána að vopni, fundu
þessa nátthrafna og skutu þá
niður. Loftvarnastöðvar, sem
voru útbúnar þessum tækjum,
skutu niður flugvjelar með ó-
trúlegri nákvæmni. Raföldusjá-
in bægði einnig burtu hætt-
unni, sem stafaði af V—1.
Þegar eftir árásina á Pearl
Harbour ákváðu hinir samein-
í eftirfarandi grein er skýrt frá hinni
•undursamlegu uppgötvun, auganu
alsjáandi — raföldusjánni
varð að gefast upp. Það var
þetta vopn, sem raunverulega
sökti japanska flotanum, ein-
angraði Japanseyjar og jafnaði
boi'gir þeirra við jörðu. Jafn-
vel þó að atomsprengjan hefði
aldrei komið til sögunnar, þá
var úti um Japan.
Vopnið, sem markaði tíma-
mót í styrjöldinni, var raföldu-
sjáin („radar“, sem er stytting
úr orðunum „radio detection
and ranging“). Það var hægt að
nota þetta tæki svo sem raun
bar vitni, vegna þess að það gat
„sjeð“ að næturlagi, í þoku~og
reyk, og vegna hinnar geisilegu
nákvæmni tækisins víð að miða
fjarlægð og stefnu.
Þjóðverjar og Japanar höfðu ugu herráðsforingjar að fram-
líka þetta vopn, en hinir sam-
einuðu herráðsforingjar álíta,
að aðalorsökin að ósigri þess-
ara þjóða hafi verið sú, að þær
gátu ekki gert tækíð nægjan-
lega fullkómið.
Uppfinning raföldusjárinnar
er ekki hægt að rekja til neins
einstaks manns eða neinnar ein
stakar þjóðar. Á árunum frá
1930 til 1940 voru Bandaríkin,
Bretland, Frakkland og Þýska-
land hvert í sínu lagi að reyna
að finna tæki í líkingu við raf-
öldusjána. En að baki þeirra
rannsókna lá hálfrar aldar þró-
un útvarpstækninnar, er hófst,
þegar Heinrich Hertz uppgötv-
aði útvarps- eða raföldurnar
árið 1886. Hertz sýndi fram á,
að þessar öldur endurkastast frá
öllum föstum hlutum.
A grundvelli þessarar reglu
var raföldusjáin fundin upp.’" Tækin, sem notuð voru til leit
Dálítilli rafölduorku, sem nefna
má rafgeisla, er beint að ein-
hverju ákveðnu marki. Þegar
hann mætir föstum hlut á leið
sinni — landi, verksmiðju, borg,
skipi eða flugvjel — endur-
kastast hann til þess staðar, sem
hann var sendur frá. Þar eð
þessi rafgeisli fer með hraða
ljóssins (300.000 kílómetra á
sekúndu) þá er möguleiki á því
að mæla fjarlægðina og stefn-
una til staðarins, sem geislanum
er beint að, með því að reikna
út tímann, sem líður frá því,
leiðsla þessara tækja ætti að
miðast að notkun þeirra í sókn
fremur en í vörn. I stað þess að
bíða óvinarins með óvinnandi
varnir, átti nú að leggja hann
r einelti með vopni, sem hann
gat ekki umflúið.
Flugvjelar, búnar raföldu-
sjám, gættu hafánna umhverfis
lönd hinna sameinuðu þjóða og
unnu orustuna um Atlantshaf-
ið. Þegar óvinakafbátur kom
upp á yfirborðið til að afla sjer
vista og skotfæra, þá tókst alt-
af að miða hann út, hversu mik
ið sem myrkrið var eða þokan.
í maí, júní og júlí 1943 var
næstum því 100 kafbátum sökt;
meira en tveir þriðju hlutar
þeirra urðu flugvjelum banda-
manna að bráð.
„Stinkey“ og „Mickey“.
arinnar á höfunum, voru síðan,
með dálitíum breytingum, not-
uð við hinar skipulögðu árásir
á borgir Þýskalands. og iðn-
aðarsvæði. Tækið var kallað
BTO (stytt fyrir „bombing
through overcast“). Notkun
þess varð til þess, að mögulegt
var að gera árásir á Þýskaland
þá mánuði ársins, sem veðrátt-
an er óhagstæðust og skygni
slæmt, stundum svo til ekk-
ert.
BTO setti Þjóðverja út úr
jafnvægi og kom í veg fyrir að
Það var einkennileg tilviljun, seni út af fyrir sig, sýnir,
hversu vel hernaðarleyndarmál hafa verið varðveitt, að
ákveðið var að skýra frá raföldusjánni í sömu vikunni
og atomsprengjan var tekin í notkun.
Hjer skýrir Samuel Shaffer, frejttaritari Newsweek,
frá því, sem hann komst að raun um, þegar blaðamönn-
um var boðið upp á að skoða furðutæki þetta og áhrif
þess.
hafa verið notuð í öllum leið- j sjárinnar eins og hringur. Þeg-
öngrum til og frá árásarstöðvun ar miðpunktur sjónskífunnar.
um í Þýskalandi og Japan.
Raföldusjáin gerði sprengju-
árásir á hinar regnsömu strend-
ur Normandy mögulegar, þegar
sem á að tákna skotmarkið,
snertir hringinn, þá er sprengj-
unum slept.
Onnur afbrigði, sem fulltrú-
hersveitir bandamanna fóru um blaðanna voru sýnd, voru
yfir Ermarsund. Skipulagðar
árásir í skýjuðu lofti gátu haf-
ist, þegar settar voru upp raf-
öldusjár á meginlandinu til að
leiðbeina flugvjelum okkar.
Bjlting í sjóhernaðinum.
Þetta vopn olli fullkominni
byltingu í sjóhernaðinum, með
því að gera það að verkum, að
skip okkar gátu sökt cWinaskip-
um enda þótt þaú væru ekki
sjáanleg með berum augum.
Það varð til þess, að flugvjelar
frá móðurskipum gátu lagt upp
í leiðangra til að leita að skot-
mörkum og komið til baka,
hvort sem var að degi eða nóttu,
til móðurskipanna, sem litu út
eins og litlir deplar á ómælis-
víddum þafsins.
þessi:
IFF (sttytt fyrir „identifi-
cation, friend or foe“). Til þess
að greina flugvjelar okkar frá
liugvjelum óvinanna, er sent
út merki frá tæki, sem er niðri
á jörð, til annars sjerstaklega
vitbúins tækis í flugvjelinni, en
1 etta tæki sendir aftur frá sjer
merki á dulmáli. Sama aðferð
er notuð, þegar um skip er að
ræða.
„Rebecca Eureka“ er einskon
ar eftirlíking á IFF og ætluð til
nota fyrir fallhlífarlið. „Re-
beccan'* í flugvjelinni, sém her
manninn flytur, sendir út merki
til ,,Eurekunnar“, sem er mót-
um. sem stjórnar þessu undra-
tæki. Með því að fylgjast með'
breytingum' þeim, er verða á
sjónskífunni, getur hann gefið
flugmanninum stöðugar upplýs
ingar. sem leiða hann beint að>
marklnu. Flugmaðurinn og mað>
urinn við raföldusjána eru þjálf
aðir saman; sje annar veikur
eða særður, verður hinn að'
halda kyrru fyrir líka.
Noíkun á friðartímum.
Árið 1939, í októbermánuði,
gerði stjórn Bandaríkjanna
fyrsta samninginn við verslun-
arfyrirtæki nokkurt, um að það-
framleiddi ,.6 sjerstök mæli-
áhÖld fyrir ílugvjelar”. Síðarr
sá atburður gerðist, er fram-
leiðsla raföldusjáa orðin að
stórframleiðslu, sem helst er
hægt að líkja við bifreiðafram-
leiðsluna, eins og hún var fyr-
ir stríðið. Framleiðendur gera
sjer vonir um að tæki þessi
verði til margra hluta nvtsam-
leg, einnig á friðartímum.
Það má nota þau til að full-
komna allar veðurathuganir.
Þá má búast við að mögulegt
kunni að reynast að fara að>
nota ,,micro“ utvarpsbylgjur.
Þetta er þó aðeins hugsánleg-
ur möguleiki. Siglingafræðina
verður hægt að fullkomna
þannig, að í íramtíðinni munu
skip ekki þurfa að taka krók
á leið sína til að forðast hafís
eða þokusælar strendur og ekki
munu þau heldur þurfa að bíða
eftir dagsljósi eða hinkra við
þangað til þokunni ljettir, til
þess að sigla inn ó þröngar hafn
ir.
Ennfremur mun öryggi við
flug að sjálfsögðu stóraukast,
og það verður hægt að fljúga
Með því að líta á rafgeislann,
þai' sem hann endurspeglast á ! búnað, vistir eða varalið.
sjónskífu raföldusjárinnar, get
ur skipstjórinn fylgst með
sprengikúlunum meðan þær eru
ó leiðinni að markinu. Þegar
sprengjan lendir í sjónum,
sjást vatnsgusurnar á sjónskíf-
unni. Þegar- skotið hittir alveg
í mark, hverfur markið á miðri
skífunni algjörlega. Þannig get-
ur hann sagt til um það, hvort
hann hefir sökt skipi, sem hann
hefir ekki sjeð. Raföldusjáin
var vopnið, sem gerði beitiskip-
inu Boise kíeyft að sökkva
hálfri tylft japanskra beiti-
skipa og tundurspilla á 27 mín-
útum. Þaff gerði einnig beiti-
skipinu San Francisco kleyft að
tökutækið og er fest við fótlegg
hermannsins. Með þessu er 1 hvernig veðri sem er og á
hægt að -staðsetja fallhlífar- | hvaða tíma sem er. Sjerhver
mennina og flytja til þeirra her farþegaflugvjel verður búin
GCA (stytt fyrir „ground
control approach") skapar flug
vjelum möguleika til að lenda
þrátt fyrir þoku og skýjaflóka
yfir lendingarstaðnum. Fimm
raföldusjár, sem komið er fyr-
ir á stórum vöruflutningabif-
reiðum geta ,,sagt“ hinni viltu
flugvjel, hvar flugvöllinn sje að
finna og komið henni beint nið-
ur á rennibrautina.
Rafölduhæðarmælir sýmir
flugmanninum, hversu hátt í
lofti hann er staddur. Fyrir
tilstilli þeirra mæla gátu flug-
menn okkar leitað að japönsk-
um og þýskum skipum í mjög
lítilli hæð. Svo mikil er ná-
raföldusjá. svo að flugmaður-
inn geti á hverjum tíma vitað
nákvæmlega um stöðu flugvjel-
arinnar og þetta mun algjör-
lega koma í veg fyrir það, að
flugvjelar rekist á Empire
State bygginguna í New York
og önnur slys af því tagi.
er rafgeislinn er sendur af stað þeim yrði not af hinum dýr-
og þar til hann berst til baka. 1 mæta tíma til að framleiða V-
Þegar geislinn berst til baka, • vopnin í stórum stíl og ljúka
kemur hann fram á sjerstök- j við rannsóknir á atomsprengj-^
um mælitækjum í mynd ljós- unni- Bretar kölluðu sín tæki
depla af mismunandi styrk- 1 .-Stinkey" en Bandarikjamenn
leika. Vatn verður dökkleitt, hjeldu sjer við nafnið „Mickey".
land ljóst og ákveðin skotmörk j Stinkey og Mickey voru
svo sem skip, flugvjelar, kaf- fyrst notuð í hinni vel hepnuðu
bátar og borgir eru enn Ijós- árás á þýsku flotastöðina í Wil-
ringlaðir, að þeir skutu eitt- 'skeikar honurn í hæsta lagi um
leitari.
helmshaven þann 3. nóvember
1943. Frá þeirri stundu
Til sóknar og varnar. segja að meira en helmingur af
Með þessum tækjum gat öllum meiriháttar sprengju-
breski loftherinn rekið þýska ár.ásum hafi verið gerður nieð
i,,Luftwaffe“ af höndúm sjer ítilstyi'k þessara taekja, og þau
- élþj. veftv.
Framhald af bls ft.
sambúð þeirra við Sövjétríkin.
Þau hafa þegar viðurkent stjórn
ina i Soíía, og sent þangað sendí
heri'a.
Þess vegna mun, þegar fundíir
utanríkisráðherra stórveldanna
hefst í London bráðlega. og
brjótast út úr skipakví óvin- jkvæmnin, að í 4000 feta hæð j farið verður að ræða um friðar-
anna. með því að skjóta jafnt skeikar mælinum ekki meii'a en j samninga við Búlgara, verða á-
á báða bóga. Japanar urðu svo J um 6 fet; í 40000 leta hæð ; haílega mikill skoðanamunur.
Varla er von um, að ástandiff
batni, nema búlgarska stjórnin
fresti kosningnum og geri allt
sitt til þess að gera skilyrði til
þeirra betri en þau ei’U nú, þann
ig að stjórnin verði raunveru-
lega kosin í frjálsum kosningum,
og verði þannig skipuð að ekki
sje vafi á að lýðræðisgrundvöll-
ur sje fyrir henni, og Brétar og
Bandaríkjamenn geti haft við
hana samskifti.
Eins og er, hafa Bandaríkin
lýst yfi'r, að þau semji ekki frið
Yið Búlgaríu, lic-ma einræði það,
,sem inu xíhir í landinu, verði
■ tqeS .öllu afnumið. , r
hvað út í loftið af handahófi,
jafnvel á sin eigin skip.
Afbrigði raföldusjórinnar.
Ef til vill var þó snildarleg-
asta tækið, sem blaðamönnum
gafst færi á að sjá, einskonar
stæling á BTO, en með þessu
tæki getur sprengjuflugmaður
má, með aðeins tíu vikna þjálfun
varpað sprengjum á hulið skot-
mark. Með þvi að styðjá á takka
kemur hraði og hæð flugvjéíar-
innar í ljós á sjónskifu raföldu-
150 fet.
„Stjelvarnartæki". Það var-
ar flugmanninn við vjelum,
sem aftan að honum koma. með
því að hringja bjöllu eða bregða
upp ljósi, hvenær sem slík
hætta er á ferðum.
Loran (stytt fyrir long-range
navigation) sendir út rafgeisla
frá stöðvum niðri á jörðinni og
gerir flugmanninum kleyft að
reikna út stöðu vjelarinnar og
finna áfangastaðinn. , ■ ,
Þá má ekki gleyma mannin-