Morgunblaðið - 26.09.1945, Qupperneq 6

6
líOBflCNBLAftrB
Miðvikudagur 26. sept. 1945.
JHfttðtitifrliiMfe
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: Ivar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstraeti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands.
1 lausasölu 50 aura eintakið, 60 aura með Leabék.
Hvenær kemur kallið?
ÞEGAR lokið var verðlagningu landbúnaðarafurða á
þessu hausti og í ljós kom, að verðið hækkaði enn á ný,
hefði vissulega mátt ætla, að þetta viðhorf opnaði augu
valdhafanna fyrir því, að það er ekki lengur hægt að
fresta virkum aðgerðum í dýrtíðarmálunum.
Menn eru að deila um það, hvort verðið á iandbúnaðar
vörunum sje sanngjarnt eða ekki. Sumir telja verðið
fram úr öllu hófi. Aðrir segja, að verðlagsnefnd hafi svik
ið bændur, því að verðið sje svo lágt. Þessi deila er gagn
laus og getur aðeins illu til leiðar komið. Vilji menn vera
rjettlátir í dómum um störf verðlagsnefndar, munu þeir
komast að raun um, að hún hafi halaið sanngjarnlega á
málum. Eini grundvöllurinn, sem nefndin hafði við að
styðjast, var sexmannanefndarverðið frá 1943, með
breytingum á vísitölu landbúnaðarins, sem orðið hefir
síðan. flagstofan hefir reiknað út vísitölu landbúnaðar-
ins tvö árin, 1944 og 1945. Hefir hún hækkað bæði árin,
eða 9.4% 1944 og 9.7% 1945. Verðlagsnefnd tók aðeins
með 9.7% hsékkuninni, en slepti hinni. Sýnir þetta, að
nefndin hefir viljað hafa hóf á verðlagningunni.
★
En við blasir engu að síður sú staðreynd, að verð land
búnaðarvara hækkar? Þessu viðhorfi verður ríkisstjórn
in að mæta með víðtækum aðgerðum í dýrtíðarmálunum.
Eitt stjórnarblaðið, Þjóðviljinn, hefir verið að ympra
á því að undanförnu og síðast í gær, að það hafi verið mis
tök hjá landbúnaðarráðherra að hafa ekki tilbúnar til
lögur í þessum málum, áður en heimildin til niður
greiðslu á landafurðum fjell úr gildi (15. sept.). Þessu
er því til að svara, sem hverjum manni er ljóst, að það
er ekki á valdi neins eins ráðherra að leysa þessi mál.
Það er ríkisstjótrnin í heild, sem verður að finna lausn
út úr ógöngunum. Þetta veit Þjóðviljinn vel, og hann
veit einnig, a'ð ríkisstjórnin hefir lengi verið að glíma
við þessi mál er enn, hver sem niðurstaðan verður.
★
Því hefir margsmnis verið haldið fram hjer í blaðinu,
að núverandi ríkisstjórn hafi möguleika til þess að finna
viturlega lausn í d>*>íðarmálunum. Stjórnin hefir megin
hluta þjóðarinnar að baki sjer. Hún hefir á prjónunum
mörg stórmál, sem öll þjóðin fylkir sjer um. Það getur
auðveldiega farið svo, að nýsköpunin í atvinnulífi þjóð
arinnar, sem stjórnin vrnnur kappsamlega að nái ekki
tilætluðum árangri, ef ekki verður í tæka tíð fundin leið
111 þess að minka dýrtíðarflóðið í landinu. Þetta er allri
þjóðinni ljóst og þessvegna væntir hún þess, að núver-
andi ríkisstjórn finni leið út úr ógöngunum.
Hingað til hafa allar aðgerðir í dýrtíðarmálunum
strandað á því, að fjölmennar stjettir þjóðfjelagsins Ifafa
ekki viljað taka á sig fórnir í þeirri glímu. Má og með
nokkrum sanni segja, að meðan stríðið stóð og eins og
þar var í pottinn búið, hafi dýrtíðin ekki verið böl í okkar
þjóðfjelagi. En eftir að stríðinu er lokið og afurðaverðið
fer að lækka á erlendum markaði, gerbreytist viðhorfið.
Þá er það lífsspursmál allra þegna landsins, að koma
verðlaginu svo langt niður, að það þoli samkepni á heims
markaðinum.
★
Þetta skilja áreiðanlega allir landsmenn. Þessvegna
myndi nú engin stjett þjóðfjelagsins skorast úr leik og
neita að færa einhverjar fórnir, til þess að sigrast á dýr-
tíðinni. Og hjer þarf í rauninni ekki að vera að tala um
fórnir. Sameiginlegt átak er rjettara áð segja, því að
annað eða meira þyrfti ekki.
En kallið þarf að koma frá ríkisstjórninni.' Hún á að
hafa forystuna og tryggja það, að allir verði með. Hún á
að vekja sömu þjóðareiningu um þetta mál og gert var
í nýsköpuninni. Ef núverandi ríkisstjórn gefst upp við
lausn dýrtíðarmálanna, frestar þeim enn um óákveðinn
tíma, getur farið svo, að ekkert verði aðgert fyrr en í
algert óefni er komið. Það yrði óbætanlegt tjón.
\Jrfwerji óbripar:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Konungur við Geysi.
KRISTJÁN Danakonungur á
75 ára afmæii í dag. Hann hefir
alira konunga oftast komið til Is
lands og er orðinn hjer alkunn-
ugur. Danakonungur ei vinsæll
mjög meðal þjóðar sinnar, sem
kunnugt er og eru til af honum
margar sögur, eins og oft vili
verða um vinsæla menn. í tilefni
af þessum afmælisdegi langar
mig að segja eina sögu, sem jeg
kann af Kristjáni konungi, sem
jeg he!d að hafi ekki áður verið
birt.
•Þnð mun hafa verið sumarið
1936, að Kristján X. kom hmgað
til landsins og meðal annars ferð
aðist hann austur að Geysi. En
Geysir hefir aldrei verið kon-
unghollur og ekki var nokkur
leið að hann sýndi gos, hversu
mikið, sem sett var í hann af s ipu
og hversu lengi, sem beðið var.
Jeg var þarna ungur blaðamaður
með í förinni til þess að skrifa
frjettir af konúngsförinni.
Á meðan beðið var eftir gosí,
stóðu margir við skálina, þar á
meðal Kristján konungur. — Hjá
honum stóð fólkið og við hlið
hans var síúlka með gagnfræða-
skólahúfu, sennilega 14—15 ár:,.
Konungur virtist í þur.gum
þönkum, en alt í einu st-.eri hann
sjer snögglega að stúlkunni og
sagði dimmri röddu um leið og
hann benti henni í skálina:
„Þetta er víti. Menn ættu ekki
að leika sjer að víti“.
Stúlkan hrökk við, en xonung
ur virtist skemta sjer vel.
•
Konungur og jafnaðar
mannaforinginn.
ÖNNUR SAGA af Kristjáni
Ronung, sem er þektari og oft hef
ir verið sögð er af honum og Jóni
heitnum Baldvinssyni, formar.ni
Alþýðuflokksins. Jón var stadd-
ur í Kaupmannahöfn, sem með-
limur í sambandslaganefndinni
og konungur bauð nefndarmönn-
um til veislu eitt kvöld.
Þegar leið á kvöldið segir sag
an, að hann hafi snúið sjer að
Jóni Baldvinssyni og sagt heldur
hastarlega:
„Þjer eruð sósialisti. Þá búið
þjer sennilega á trúboðshóteli?"
„Nei, yðar hátign”, svarið Jón.
„Jeg bý á „Kongen av Danmark"
Ótal margar slíkar sögur eru
sagðar af Kristjáni konungi Dan-
merkur.
•
Beðið um grið f>rir
trje.
GÓÐUR boi'gari kom til min í
gær og sagði:
„Jeg ætla að biðja þig um að
bjarga fyrir mig trjenu. Það er
verið að eyðileggja það“.
„Hvaða trje“.
„Stóra fallega trjenu á Tjarnar
bakkanum. Síðan Báran, eða KR-
húsið eins og það hjet víst síðast,
var rifið, þá hefir trjeð, sem stóð
í garðinum við Tjörnina engan
frið. Strákar hafa verið að klifra
upp í það og brotið af því veik-
ustu greinarnar. En þetta trje má
ómögulega eyðileggja. Það er
bæjarprýði".
•
Frásagnir um
hryðjuverk.
EINHVERSSTAÐAR var þess
getið á opinberum vettvangi ný-
lega, að það væri iila gert, að
segja frá hryðjuverkum þeim,
sem Þjóðverjar frömdu í fanga-
búðum sínum. Rökin fyrir þess-
ari skoðun voru þau, að þetta
væri ljótar frá sagnir og að það
gæti verið að börn og unglingar
hlustuðu á þegar verið væri að
segja frá.
Víst eru frásagnirnar hrotta-
lega ljótar, en ekki ljótari en til-
efni er tii. Almenningur á heimt
irtgu að fá að vita hvað gerst hef-
ir. Einnig við, sem búum hjer
norður á hjara veraldar. — Fram
koma Þjóðverja og Japana í því
stríði, sem nýlega er lokið, hefir
verið þannig, að það á allur heim
urinn að fá að vita um hryðju-
verkin og hörmungarnar. — Við
megum ekki gleyma því, að jafn
vel hjer á landi voru menn, sem
fylgdu þýsku nasistunum að mál-
um. Það hefðu þeir sennilega eigi
gert, ef þeir hefðu þekt hið
sanna eðli þeirra.
Nei, þó ,frásagnirnar sjeu Ijót-
ar, þá verður að segja frá þeiro,
því þá eru mmni líkur tii, að
sömu hörmungarnar geti endur-
tekið sig.
•
íslenskar áletranir.
í SAMBANDI við grein hjer í
dáikunum um íslenskar áletranir
á tæki, sem keypt eru til landsins
hefir Guðmundur Guðmundsson
stórkaupmaður skýrt mjer frá
því, að sjer hafi tekist að fá ís-
lenska áletrun á strokjárn, sem
hann hefir flutt og flytur inn. —
Guðmundur hefir komist að raun
um, eins og fleiri, að það hefir
reynst erfitt að fá íslenskar á-
lefranir á tæki vegna þess hve
tiltölulega lítið við kaupum af
þeim og það er dýrt að breyta
um mál. Þá reynist oft erfitt, að
þýða hin erlendu orð á íslensku
þannig, að þau komist fyrir í
stað hinna erlertdu orða.
En það ætti að reyna að fá ís-
lenskar áletranir á sem flest er-
lend tæki og ávalt þegar því verð
ur viðkomið.
A ALÞJÓÐA VETTVANGI
Lífið á landamærum Norður-Ítalíu í dag
ÞAÐ er hægt að lesa viðburði
síðustu ára á vegsteinunum og
vegamerkjunum meðfram norð-
urlandamærum Ítalíu. Yfir dyrun
um á litlu gistihúsunum, þar sem
árið 1918 stóð „Albergo", stend-
ur nú „Gasthaus" á snotru got-
nesku letri. Nöfnin á vegamerkj
unum hafa breytst. Þar sem áður
stóð „C_ampaccio“, stendur nú
„Kompatsch“. Á hvítum steinun-
um meðfram veginum, sem sýna
fjarlægðirnar milli þorpa og
bæja, hafa Þjóðverjar máð út
o-in í endum hinna ítölsku nafna,
t. d. Merano. Sumsstaðar hefir
o-unum verið bætt við aftur með
svörtum stöfum og ljótum. — Og
á kránum sitja ítalskir hermenn
og þýskumælandi bændur og ríf-
ast hástöfum um framtíð lands-
ins. Lengra austujrfrá kringum
Trieste, þá umdeildu borg, er sag
an sama. Alsstaðar er krotað og
málað á veggi, mest slagorð: —
,Lifi Tito“. Upp með fjórða jugo
slavneska hérfylkið“. — Meðan
her Titos var á þessum svæðum,
málaði hann meira á veggi en
jafnvel ítalir sjálfir nokkru sinni
gerðu. Óteljandi eru hamrarnir
og sigðirnar og sovjetstjörnurn-
ar, — já, jaínvel fleiri en í stór-
borgum Norður-Ítalíu. Og vegna
aess, að Italir hafa ekki enn tek-
ið að sjer yfirstjórnina í hjerað-
inu Venezia-Giulia, standa slag-
orðin kyrr á veggjunum, og íbú-
ar hjeraðs þessa geta í fyrsta
skipti í 25 ár, lesið bæjarnöfnin
á sínu eigin máli.
í liðsforingjaskálunum og her
mannatjöldum í Norður-Ítalíu og
Austurríki er mikið talað um
Jugoslafa og Rússa, og minst af
því sem sagt er, er vingjarnlegt
í þeirra garð. Þeir, sem voru í
Trieste og Klagenfurt fyrstu dag
ana, þegar alt virtist ætla í bál
og brand, kalla hermenn Titos
„skríl“. Sagðar eru sögur, — og
þeim trúað, — um það að Rússar
hafi rænt og ruplað og nauðgað
kvenfólki, og einnig að þeir hafi
skotið alla þá rússnesku flótta-
menn, eins og þeir lögðu sig, sem
skilað var til þeirra af hernáms
svæði Breta. Þá var sagt, að kom
múnistiskt ofbeldisstjórn ríkti í
öllum löndum austan austasta
breska varðmannsins. — í hverj
um her er það svo, að alskonar
sögur eru á kreiki, ýktar og oft
meinlausar. En í þessu tilfelli
munu þær brátt spilla sambúð
okkar við Rússa og Jugoslafa. —
Ekkert myndi Austurríkismönn-
um og vissum Itölum þykja
skemtilegra. Auðvitað er eitt-
hvert sannleikskorn í öllum þess
um sögum, en þar sem landamær
anna er stranglega gætt, er
hvorki mögulegt að sanna þær
nje afsanna. Vissulega flytja Rúss
ar mikið af vjelum og vörum,
jafnvel húsgögnum, frá Austur-
ríki. Þetta finst þeim ekki rupl,
heldur skaðabótagreiðslur.
Það er satt, að Rússar eru
grimmir við Kósakka þá og
Ukrainumenn, sem barist hafa
gegn þeim með þýska hernum.
Það er líka satt, að flóttamann
bækistöðvarnar eru fullir a
fólki, sem grátbiður okkur a
senda sig ekki til Jugoslafíu eð
Sovjetríkjanna. Það er satt, a
fyrstu bresku hermönnunun
sem komu til Trieste, var teki
sem lausnurum og fagnað ákaí
lega, og eins er hitt staðreynd, a
fyrstu bresku hermannavögnu:
um, sem komu til borgarinna
Graz í Austurríki, eftir að Rúss
ar voru farnir úr þeirri borg, va
tekið með áköfum fögnuði o;
varpað að þeim fyrnum af blóm
um. Alt þetta sýnir að eitthvai
er ekki í lagi. En myndin er nokl
uð ljós. Það vita allir, hversi
afskaplega fljótir Bretar, — o:
þá líka breski herinn, — er a
gleyma. Við höfum kanske rjet
til þess að gleyma því, er ítali
ráku rýtinginn í bakið á okku
1940 og að þeir hentu sprengjun
á London. Og við höfum vissu
lega rjett til þess að muna hvai
ítalir hafa lagt í sölurnar fyri
sigur vorn, hve vel ítölsku her
sveitirnar börðust, og hversu fá
tækir ítalir voru vingjarnlegi
og hjálpfúsir við hermenn okkar
En við höfum engan rjett til þes
að gleyma, hvað Þjóðverjar oj
Austurríkismenn höfðust að
Rússlandi, nje hlutdeild ftala
því að kúga Jugoslavíu.
Það er djúp staðfest milli aus
urs og vesturs, og verður að brú;
það, ef mannkynið á að lifa af ;
öld atómsprengj unnar. Það hefi:
Framh. á bls. 8.