Morgunblaðið - 26.09.1945, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 26. sept. 1945.
MORGlTNBÍiAÐIB
7
KRISTJAIM TÍUIMDI IIAIMAKOIMlJIMGi
í dag heldur danska
þióðin hátíðlegt 75 ára
afmæli Kristjáns kon-
ungs tíunda.
ALLT frá því Danir
endurheimtu frelsi sitt í
öndverðum maí síðastliðn-
um, og jafnvel lengur, hef-
ir þjóðin undirbúið þessi
hátíðahöld, sem vafalaust
munu verða ein hin vegleg-
ustu og mikilfenglegustu, er
haldin hafa verið þar í
landi. En hvemig, sem þau
vei'ða að ytri búnaði, þá er
eitt víst, að sjaldan eða
aldrei hafa Danir haldið af-
mæli nokkurs þjóðhöfðingja
síns hátíðlegt með eins ein-
lægum samhug og þakklæti,
sem að þessu sinni.
Ástsæll var Kristján kon-
ungur Tíundi meðal Dana,
áður en þjóðin var fjötruð
°g kúguð í hinni nýafstöðnu
styrjöld. En þegar Danir
voru sviftir löglegri stjórn,
enginn mátti lengur um
frjálst höfuð strjúka, allt
málfrelsi heft, og hið er-
lenda hervald reyndi með
öllu móti að lama þjóðrækni
manna, en konungurinn
sjálfur sat sem fangi í höll
sinni, þá varð hann hinn
glæsilegi og ógleymanlegi
merkisberi þjóðrækni og ein
ingar, er vísaði þjóðinni
veginn gegnum skuggadal
hins miskunarlausa her-
náms. Þegar hann heimtaði
að hinn danski þjóðfáni yrði
dreginn að hún, þar sem
þýsk hemaðaryfirvöld
höfðu dregið fánann niður
og hann átti tal við hershöfð
ingjann til þess að fá leið-
rjetting þessa,þá sagði hann,
að danskur hermaður vrði
látinn standa vörð við fán-
ann. Sá þýski svaraði: —
Hermaðurinn, sem stendur
þar vörð, verður skotinn.
Hermaðurinn, sem stendur
þar vörð er jeg, svaraði
Kristján Tíundi. Þá beygðu
Þjóðverjar sig. Þannig'stóð
hann vörð í hugum þegná
sinna öll hernámsárin um
það „skyldunnar þor”, sem
vann sigur á því hervaldi,
er sýndist ofurefli. Fvrir þá
miklu, styrku ómetanlega
forustu, þakkar danska þjóð
in konungi sínum í dag, á
afmælisdegi hans, þakkar
forsjóninni, að hún skuli
hafa fengið að njóta forustu
hans öll styrjaldarárin fram
til þessa dags. Þannig stíg-
ur þakklæti þjóðarinnar til
hans alla æfidaga hans, er
hann á eftir ólifað. En sag-
an geymir síðan minning
hans í ljósi því, sem hann
hin síðustu ár hefir varpað
fram á veginn.
★
Kristján Tíundi hlaut
fremur strangt uppeldi hjá
föður sínum Friðrik Átt-
unda. Var faðir hans, sem
kunnugt er, maður hins nýja
tíma, alþýðuhollur maður,
er unni lýðræði og jafnrjetti.
Hann, fyrstur Danakonunga
ljet syni sína taka stúdents-
próf, með öllum þeim sömu
kröfum, er gerðar voru til
annara stúdentsefna. Var
Kristján konungur frá æsku
75 ÁRA í DAG
Kristján konungur Tíundi
vaninn við reglusama, borg-
aralega lifnaðarháttu, jafn-
framt því, sem hann lagði
stund á bóklegt nám og
íþróttir.
Er hann, 18 ára gamall
hafði lokið stúdentsprófi,
gerðist hann óbreyttur liðs-
maður í lífvarðarsveit kon-
ungs. Er hann hafði lokið
hervarnarskyldu sinni gekk
hann í liðsforingjaskólann i
Höfn og lauk þaðan prófi
tveim árum síðar. Næstu ár
starfaði hann sem liðsfor-
ingi í danska hernum og
hafði bækistöðvar víðsvegar
um landið. Fjekk hann á
þeim árum hið besta tæki-
færi til þess að kynnast
þjóð sinni, með því, að hann
átti samleið með fjölda
manna í starfinu, og um-
gekkst menn af ýmsum
stjettum og fiokkum.
Árið 1897 trúlofaðist hánn
Alexandrínu prinsessu af
Mecklenburg-Schwerin og
hjeldu þau brúðkaup sitt
vorið 1898 í Cannes í Suður-
Frakklandi. Þar hafði prins-
essan dvalið mikið í upp-
vextinum með foreldrum
sínum. Hafa þau konungs-
hjón haldið síðan mikilli
trvgð við þann stað, dvöldu
þar nokkurn tíma á hverj-
um vetri á meðan hægt var
að fara frjáls ferða sinna um
álfuna.
Næstu ár hjelt Kristján
Tíundi áfram störfum sín- ’
um í danska hernum. En
samhliða því lagði hann nú
mikla stund á að afla sjerl
sem viðtækastrar þekkingar
á hagfræði og stjórnmálum.
Á þessum árum reistu Jótar
honum veglegan bústað í
nánd við Áró'sa, Marselis-
borg. Vildu þeir með því
tryggja sjer, að konungur
þeirra dveldi jafnan ein-
hvern tíma úr árinu í þeim
landshluta. Frá aldamótum
tók hann þátt í ríkisráðs-
fundum til þess að afla sjer
kunnleika á allri málameð-
ferð þar.
Þann 14. maí 1912 varð
faðir hans, Friðrik konung-
ur Áttundi, bráðkvaddur. —
Tók Kristján Tíundi við
konungdómi næsta dag. —
Hann hefir því nú setið að
ríkjum í Danmörku í rjett-
an þriðjung aldar.
Næstu tvö ár fóru kon-
ungshjónin í heimsókn til
nokkurra fremstu þjóða álf-
unnar. En röskum tveim ár-
um eftir að Kristján Tíundi
hafði tekið við völdum,
skall yfir heimsstyrjöldin
fyrri. Næstu fjögur ár
grúfði ófriðarblikan yfir
Danmörku, þó þjóðin slvppi
ómeidd úr hættunni að því
sinni. Var það jafnvel talin
hending ein.
Þegar til reikningsskil-
anna kom eftir þann hildar-
leik, var norður hluti Sljes-
víkur sameinaður Dan-
mörku að nýju, eftir 56 ára
aðskilnað, og þjóðarat-
kvæðagreiðsla látin skera
úr, hvar hin nýju landamæri
skyldu vera milli Danmerk-
ur og erkióvinanna þýsku.
En á þessari rúmlega hálfu
öld, sem liðin var, síðan Þjóð
verjar með ofurefli liðs kúg-
uðu Dani til að láta af hendi
hertogadæmin, hafði Prúss-
um tekist að láta þjóðversk-
una leggja undir sig suður-
hluta Sljesvíkur, svo íbú-
arnir þar töldu sjer hentast
að vera sunnan við marka-
línu Danmerkur.
Þ. 10. júlí 1920 hjelt Krist-
ján konungur hátíðlega inn-
reið sína í hinn endurheimta
landshluta.
Þ. 26. apríl 1923 hjeldu
konungshjónin Kristján Tí-
undS og Alexandra drottning
silfurbrúðkaup sitt hátíð-
legt. Hafnarbúar fögnuðu
konungshjónunum með mik
illi viðhöfn þann dag. —- Á
þessum árum fóru konungs-
hjó'nin í ýmsar heimsóknir
til Evrópulanda. Árið eftir
sameining Sljesvíkur við
Danmörk, komu þau í fyrsta !
sinn hingað til lands. Fóru \
þau til Grænlands i sömu j
ferð sinni. Kristján Tíundi
einn Danakonunga hefir
komið þangað.
Á árunum milli heims-
styrjaldanna óx mjög lýð-
hylli konungshjónanna í
Danmörku. Þjóðin lærði
beíur og betur að meta
stefnufestu og skyldurækni
Kristjáns konungs og það,
hve alþýðlegur hann er í
umgengni sinni við alla
menn. Öll framkoma hans
og lyndiseinkenni á vel við
þann anda lýðræðis, sem á
sjer djúpar rætur með
dönsku þjóðinni.
Kristján konungur er
mjög vinnugefinn maður. —
Hann leggur mikla áherslu
á að kynna sjer hvert mál-
efni sem ítarlegast, er hann
þarf að hafa nokkur afskifti
af. Hann er geðríkur mað-
ur, án þess þó að vera ráð-
ríkur, tilfinningamaður, en
lætuí- þó sjaldan tilfinning-
ar einar ráða gerðum sínum.
Hann er minnugur, án þess
að vera langrækinn og!
mannglöggur svo af ber.
★
Þegar faðir hans, Friðrik
Áttundi tók við konungdómi J
í janúar 1906, var það eitL
af áhugamálum hans, að
honum tækist að koma því
til leiðar, að deilan milli
Dana og íslendinga yrði
leyst að fullu.
Það mistókst og er óþarft
að rekja hjer. En þegar sam
bandsmálið var tekið upp að
nýju nokkru eftir að Krist-
ján Tíundi var komipn til
valda, þá hjelt hann sömu
stefnu og faðir hans, með
því að leggja til, að eigi yrðu
tekin einstök atriði málsins
til sjerstakrar úrlausnar,
heldur málið í heild sinni.
Faðir hans. Friðrik Átt-
undi, kom feti lengra til
móts við okkur íslendinga,
en dönskum stjórnmála-
mönnum í tíð hans líkaði.
Nægir í því sambandi að
minna á, þegar hann í
ræðu sinni hjer sumarið •
1907 nefndi „bæði ríki sín”.
Danskur blaðamaður þóttist
hafa það eftir konungi með
sannindum, að honum hefði
þar orðið á að mismæla sig.
Enginn íslendingur trúði
þeirri sögu, því allir, sem
heyrðu Friðrik konung
halda ræðu, fundu hve vel
hann kunni að haga orðum
sínum.
Með undirskrift sambands
sáttmálans 30. nóvember
1918, gerði Kristján Tíundi
orð föður síns um ríkin tvö
að veruleika. Með þeim sátt
mála og uppsagnarákvæði
hans, rættist sú ósk Friðriks
konungs Áttunda, sem áreið
anlega var sameiginleg með
þeim konungsfeðgum að
bundinn var endi á alda-
gamla misklíð milli Dana og
Islendinga.
Þegar gerður var sam-
bandssáttmálinn milli Dana
og íslendinga árið 1918 með
uppsagnarákvæði 18. grein-
ar hans, blandaðist íslend-
ingum ekki hugur um, að
að tilskildum aldafjórðungi
liðnum, myndu íslendingar
slíta öllu stjórnmálasam-
banli við Dani. Sú var hin
stjórnmálalega þróun hjer á
landi og gat eigi önnur
stefna komið til greina. Hin
eðlilega afleiðing, var sú
ein, að stofnað yrði hjer lýð-
veldi að nýju.
Að þessu hlaut að koma,
og það alveg án tillits t.il
þess, hvaða konungur sæti
að ríkjum í Danmörku. Lýð
veldisstofnunin hjer í fyrra-
sumar átti því ekkert skylt
við neitt; það, er kalla mætti
andúð í garð Kristjáns kon-
ungs Tíunda persónulega.
Enda kom það þráfaldlega,
ef ekki segja megi daglega
í ljós með ýmsu móti öll þau
ár, sem Danir áttu við hin
kröppu kjör hernámsins að
búa, að hjer á landi ríkti
meiri samúð með dönsku
þjóðinpi og konungi hennar
en nokkru sinni áður.
íslendingar skildu vél
hve Danir áttu í miklum erf
iðleikum, og hörmuðu það
einlæglega, hve hart þjóðin
var leikin, jafnframt því, er
menn báru hinar hlýjustu
tilfinningar í brjósti til hins
aldurhnigna jöfurs, er varð
að þola margskonar þreng-
ingar og skapraunir, jafn-
framt því, sem hann vissi
og sá þióð sína hneppta í
þrældómsfjötra.
Samúð íslendinga meið
dönsku þjóðinni kom hvað
greinilegast í ljós, þegar
fregnirnar bárust hingað
hinn bjarta maí-dag, um
endurlausn dönsku þjóðar-
innar úr herf jötrum Nasista.
Jafnframt fögnuðu íslend-
ingar því, að aftur mætti
takast vinsamleg samskifti
íslensku og dönsku þjóðar-
innar.
Það er innileg ósk manna
hjer á landi. að Kristján
konungur Tíundi lifi það, að
danska þjóðin fái læknað
sár styrjaldarinnar, og þar
megi hver maður, sem á
hinum langa friðartíma fyr-
Framhald á 8. kíAu.