Morgunblaðið - 19.12.1945, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 19. des. 1945.
MORGUNBLAÐIÐ
TITO - EINVALDUR í JÚGÓSLAFÍU
MAGT hefir verið rangt rit-
að um Tito. Hefir það einkum
komið fram í blöðum vinstri
flokkanna, sem hafa notfært
sjer með góðum árangri þann
rómantíska blæ, sem svo mjög
hefir áhrif á ameríska blaða-
lesendur, og birtist í ímynd
tötralegra skæruliða, sem með
hníf milli tannanna geystust
niður úr fjöllum Júgóslafíu, til
að bjarga ættlandi sínu. Sögur
þessar eru nær undantekning-
arlaust gripnar úr lausu lofti.
Þegar litið er á æfiferil Tito
er einkum þrennt áberandi:
Maðurinn sjálfur, starf hans á
liðnum árum og stefnuskrá
hans.
Josip Broz-Tito er í dag
marskálkur Júgóslafíu, yfir-
hershöfðingi Þjóðfrelsishersins,
og aðalritari kommúnstaflokks
ins. Hann er áhrifamesti mað-
ur Balkanlanda.- Framkoma
hans er heillandi. Hann brosir
oft, segir látlausar smásögur,
tekur í hendurnar á mönnum
— og rautt verður hvítt í hug-
um viðstaddra. Jeg dvaldist
svo mánuðum skifti í aðalbæki
stöð hans að baki línum óvin-
anna. Jeg hefi S]eð hann tala
við bresk, rússnesk og amerísk
stórmenni. I ekki eitt einasta
skifti hefi jeg orðið þess var,
að framkoma hans brygðist
honum.
Þegar við hjeldum til fjalla,
bjuggumst við við því, að mæta
æfintýraræningja, skrumandi
skæruliða. Og í stað þess mætt-
um við háskólaprófessor, sem
var með hornspangargleraugu
og allt tilheyrandi Hann er 53
ár að aldri, fremur lágvaxinn
og þreklegur, röddin er þýð og
framkoma hans hógvær. Aug-
un iða af forvitni.
Tito er enginn meinlætismað-
ur, Hann borðar mikið og þyk-
ir áfengið drykkir góðir. Getur
hann á öllum tímum dags
drukkið ósköpin öll af ,,rakija“,
drykk, sem er 60% alkóhól, án
þess að á honum sjái. Veislur
þær, sem hann heldur, eru
mjög íburðarmiklar.
Einkennisklæði hans eru vel
gerð en ekki skrautleg. Hann
ber tvær orður — annað er heið
ursmerki Þjóðfrelsishersins, og
gaf Tito það sjálfum sjer, hitt
er hin svokallaða Suvorov-orða
Ráðstj órnarríkjanna.
í fylgd með Tito er ætíð líf-
vörður hans og Olga. Verðirn-
ir eru varaþunnir liðsforingjar
úr her hans, og líkjast þeir helst
þorpurum í Ijelegri glæpamynd.
Olga Ninchitch Humo er túlkur
Titos . . . ef ekki meira. Hún
er stolt í framkomu, fyrirlítur
Englendinga og Bandaríkja-
menn og túlkar það eitt, sem
hún álítur að Tito eigi að heyra.
Seinni kona hans, Herta, bjó
ekki í aðalbækistöð hans.
Liðhlaupi, byltingarsinni,
sendimaður kommúnista.
TITO fer furðulega dult með
allt, sem viðvíkur lífi hans og
starfi fyrir stríð. Þó er það, er
hjer fer á eftir, á staðreyndum
bygt:
Josip Bros-Tito fæddist í Kró
atíu, sem er nú hluti af Júgó-
slafíu. Faðir hans var járnsmið-
ur og móðir hans komin af
bændafólki. Hvoiugt kunni að
Liðhlaupinn,
Eftir Temple
sem varð fulltrúi Stalins
H. Fielding
Grein sú, er hjer fer á eftir um Tito marskálk birt-
ist upphaflega í Harpers Magazine. Höfundur grein-
arinnar var liðsforingi í ameríska hernum og var í
sjáifstæðu hernaðarnefndinni amerísku, sem send var
til Júgóslafíu. Hann dvaldi nokkra mánuði hjá Tito
og kyntist honum vel. All-mikil leynd hefir verið um
Tito, en i styrjaldaráróðrinum var reynt að gera hann
að' föðurlandshetju. — I greininni kemur fram að hann
er fyrst og fremst áróðursmaður kommúnista, gerð-
ur út til að hrifsa völdin í Júgóslafíu i hendur þeirra.
lesa nje skrifa. Árið 1914 var
hann kallaður í her Austurrík-
is, en strauk bráðlega og gaf
sig á vald Rússum. í Rússlandi
neitaði hann hinsvegar að berj-
ast fyrir keisarann og var því
settur í fangabúðir í Síberíu.
Hann gekk í lið með komm-
únistum, þegar þeir losuðu hann
úr fangavistinni árið 1917. •—
Næstu þrjú árin lærði hann
flest það, sem iært varð um
hið grimmilega starf byltingar-
sinna.
Hann var góður nemandi —
það sáu þeir strax. Á árunum
1920—1923 dvaldist hann við ,
hinn leynilega Vesturskóla |
í Moskva. Á skóla þessum voru
útlendir sendifullírúar þjálfað- |
ir við byltingarstörf, niðurrif j
kapítaliskra ríkisstjórna. Tutt-
ugu og átta ára að aldri, og þá
orðinn harðskeyttur, velþjálf-
aður kommúnisti, sneri hann
i
aftur til Kroatíu. Sem foringi1
Fjelags málmiðnaðarmanna þar
reri hann undii óánægjunni.
Hann var settur í fangelsi í
Belgrad og'ekki látinn laus fyr
en fimm árum semna. Fangels-
isvistin hafði þau áhrif á hann,
að hann var nú harðari og hat- j
ursfyllri, /issari um það en ,
nokkru sinni áður, að óvinir,
kommúnista ættu að deyja. —
Sem starfandi fulltrúi komm- I
únista fór hann huldu höfði.
Gekk hann undir nafninu ,Tito‘
en á króatisku er það heiti róm
verska keisarans Titus.
Lítið sem ekkert er vitað um
næstu 13 árin af lífi hans. Því
hefir verið haidið fram, að
hann hafi átt .sæti í miðstjórn
alþjóðasamtaka kommúnista og
verið æðsti fulltrúi Stalins í
Balkanlöndunum. Þessu hefir
þó verið neitað. En Tito játar
það, að á þessu tímabili hafi
hann öðru hvoru ferðast á leynd
til Ráðstjórnarríkjanjta.
Einkennilcg tilviljun.
HITLER rjeðist á Júgóslafíu
6. apríl 1941. Hundruð mót-
stöðuflokka vopnuðust og rjeð
ust gegn innrásarherjunum. —
Tito og kommúnistar hreyfðu
ekki við vopnum sínum. Tveim
mánuðum seinna, á nákvæm-
lega sama degi og Þjóðverjar
rjeðust á Rússa, gripu Komm-
únistar til vopna. Tito segir að
dráttur þessi hafi verið nauð-
synlegur. Það var tilviljun ein,
segir hann, að hann hafði ekki
skipulagt hreyfingu sína nægi-
lega vel, fyrr en einmitt á sama
tíma og stvrjöldin hófst milli
Rússa og Þjóðverja.
Meðal þeirra skæruliðaflokka
sem þá börðust, voru hersveitir
(Chedniks) Mikhailovitch; Us-
tachi, hryðjuverkaflokkurinn,
sem naut stuðnings Mussolini,
og stuðningsmenn landráða-
mannsins Neditch hershöfð-
ingja. Menn Tito steyptu sjer
út í valdabaráttuna af öllu afli.
Stuðningsmenn hans fóru í
liðssmölun dulbúnir sem ferða-
menn, prestar, leiguliðar og
húsmæður. Þeir beittu allskon-
ar áróðursaðferðum. „Við erum
ekki kommúnistar“, hrópuðu
þeir, „við erum föðurlandsvin-
ir!“ Þúsundir verslunarmanna,
smábænda og illa launaðra skrif
stofumanna flokkuðust undir
merki þeirra.
Ekki leið á löngu þar tii Mik-
hailovitch og Tito voru komn-
ir í hár saman. Tito heldur því
fram, að Mikhailovitch hafi haft
samvinnu við nasista. Jeg hefi
aldrei sjeð sönnunargögn fyrir
þessari ásökun.
Vegur Titos óx með aðstoð
Ráðstjórnarríkjanna. Stuðnings
menn hans sýndu öll hin ytri
merki Sovjethrevfingarinnar.
Hermennirnir notuðu kommún-
istakveðjuna (þetta var bannað
1943, eftir að breska sendi-
nefndin kom), allsstaðar voru
á ferðinni fulltrúar til „stjórn-
málalegrar kennslustarfsemi",
stórar myndir af Tito og Stalin
voru birtar. OZNA-stofnuninni
var komið á fót, en það var
leynilögregla, sem sniðin var
eftir hinum illræmdu NKVD og
OGPU (leynilögreglu komm-
únista).
Bretar sáu hverju fram fór.
Þeir vissu að þeir yrðu að forð-
ast það, að óvingast við banda-
menn sína, Rússa. í september
1943, hættu þeir stuðningi sín-
um við Mikhailovitch, en
studdu Tito í þess stað. Níu
mánuðum seinna fóru Randa-
ríkjamenn að dæmi þeirra.
Loforð Tiíos.
Samfjdking þjóðfrelsishreyf-
ingar Titos hefir gefið loforð
um að standa við eftirfarandi
fjórþætta stefnuskrá. Við skul-
um líta á hvern hð fyrir sig:
1. Að koma á fót sameinuðu
ríki, þar sem allir þjóðarhlutar
eru jafn rjettháir og landsmenn
allir njóti sömu rjettinda.
hefi sjeð með eigin augum „lán-
uð“ hús, verksmAjur, verslan-
ir og allskonar klæðnað og
I áhöld. Þeir, sem ekki eru sam-
I RIKISSTJORN Júgóslafíu mála stjórnmálastefnu þjóð-
er Túo forsætisráðherra, her- 'írelsishreyfingari,lnari eru skild
málaráðherra og yfirmaður ir eftir allslausir
hersins. Tuttugu og tveir ráð-
herranna eru fylgifiskar hans,
fjórir eiga að heita að vera full-
trúar andstöðuflokkanna. •—
(Greinin er skrifuð fyrir kosn-
ingarnar í vetur).
Júgóslafíu hefir verið skift í
sex „óháð“ fylki, sem eru ábyrg
gagnvart þessari stjórn. — í
fimm þeirra er stjórnin í hönd-
um ungra kommúnista, í Serb-
íu, því sjötta. er andstaðan gegn
Tito sterkust. Serbar, en þeir
eru 51% allra landsmanna,
halda því fram, að ekki einn
einasti þeirra, sem höfðu for-
ustu um málefni þeirra fyrir
stríð, hafi gengið á band þjóð-
frelsishreyfingarinnar. — Þeir
bera Tito það á brýn, að hann
hafi látið taka af lífi þúsundir
manna, og fangelsað tugi þús-
unda. Þeir eru mestu vandamál
marskálksins.
Tito hefir einn þriðja hluta
Júgóslafíu að baki sjer. Það
er sjálfsannað að athafnamik-
ill, vopnaður minnihluti getur j
haldið stjórnartaumunum um
ótakmarkaðan tíma.
Leynilögregla um allt.
2. „Sannlýðræðisleg“ rjett-
indi og athafnafrelsi.
KOMMÚNISTAFULLTRÚAR
og leyniþjónustumenn eru alls
staðar. Fólk, sem umgengst
menn, sem grunaðir eru um ó-
hollustu við kommúnista, er
strax handtekið. Dauðahegning
liggur við því, að gagnrýna Ti- um ga stjomarfarslega breyt
Eins er farið að við_ skift-
ingu matvæla. Sjertu kommún-
isti, færðu að borða, sjertu
það ekki, sveltirðu Þegar jeg
var í Júgós'afíu fjellu.óbreytt-
ir borgarar á götunum af
hungri, en Tito neitaði amer-
ískum hjálparskipum, sem voru
í Ítalíu með matvæli, sem
komin voru að því að skemm-
ast, leyfis til að flytja þessar
birgðir til landsins. Hann krafð
ist algers írjálsræðis við út-
hlutun birgðanna, en var neit-
að um það.
Lýðræði Titos.
4. Engar stjórnarfarslegar,
efnalegar eða þjóðfjelagsleg-
ar breytingar.
í NÓVEMBER 1944, í borg-
inni Dubrovnik, var jeg við-
staddur einar af fvrstu ,frjálsu*
kosningunum í Júgóslafíu. —
Þær fóru fram í leikhúsi
nokkru, er var troðfult af kjós-
endum. Það var aðeins tvent,
sem að var: 1) Kjósendurnir
höfðu verið vandlega valdir og
verið verðir við dyrnar, vörn-
uðu þeim inngöngu, sem ekki
þóttu æskilegir. 2) Kosningar
fóru fram með handaupprjett-
ingu — og leyniþjónustumenn
fylgdust gaumgæfilega með þvi
sem gerðist. Þeir, sem í fram-
boði voru fyrir Tito, fengu
hvert einasta atkvæði.
Þannig er staðið við loforðið
to eða Ráðstjórnarríkin. Dóm
stólar landsins hafa verið end-
urskipulagðir eftir Sovjetkerf-
inu. í Belgrad einni hafa 5000
manns verið dregnir fyrir þessa
dómstóla.
Ejngöngu þeir Bandaríkja-
menn, sem álitr.ir voru hafa
„stjórnmálalega samúð“ með
stjórnkerfinu, var leyft að
koma til landsins. Þó tók það
ekki ósjaldan heilan mánuð. —
Þegar til Júgóslafíu var kom-
ið, var Bandaríkjamönnum
stranglega bannað að eiga sam
neyti við þá, sem ekki voru í
hernum. Þá lá bann við því,
að þeir færu lengra en þrjár
mílur frá aðsetursstað sínum,
án sjerstaks leyfisbrjefs og
fylgdarmanns, til „verndar".
Bandaríkjamenn mega ekki sjá
of mikið af „lýðræði“ stjórnar- j
innar. \
Þjóðfrelsishreyfingin er frá
uophafi til enda álika „sann-
lýðræðisleg" og stjórnarfyrir-
komulagið í Rússiandi.
Eignarjetturinn.
3. Friðhelgi einstaklings-
eigna.
FYLGIFISKAR Titos hafa
stært sig af því að þeir geri
ekkert upptækt í sveitum lands
ins. Þeir leggja aherslu á það
að „allar birgðir þeirra byggist
á sjálfviljugum framlögum“. —
Að því er snertir stuðnings-
menn kommúnista er hjer rjett
með farið. Hvað öðrum viðvík-
ur (tveim þriðju hlutum lands-
manna), er þetta rangt. — Jeg
ingu“, sem svo mjög hefir ver-
ið haldið á lofti. (Síðan þessi
grein var rituð, hefir Tito sett
Pjetur II Júgóslafiukonung af,
og gert landið að lýðveldi).
Hinu efnahagslega og þjóð-
fjelagslega kerfi landsins er
verið að breyta í rússneskt horf.
! Samkvæmt fyrirskipunum, er
komnar eru beint frá Tito, er
, unnið að bví dag og nótt að
innræta fólkinu vegsemd Ráð-
stjórnarríkjanna. Jeg hefi sjálf
ur heyrt stjórnmálafulltrúa
kommúnista lýsa gæðum hinna
„rússnesku“ jeppa. Á sjóferð,
sem jeg tók mjer fyrir hendur,
sá jeg stjórnmálafulltrúa nokk-
urn smala saman hópi af flótta-
mönnum, benda* á 300 amer-
ískar sprengjuflugvjelar, sem
flugu yfir, og hrópa hreykinn:
„Russki! Russki!“
Vera má að friður eða ófrið-
ur framtíðarinnar byggist á
ástandinu í Júgóslafíu. í vestri
liggur löng strandlengja með
höfnum, sem rúmað gætu alla
| flota vefaldar; í austri eru Ráð-
stjórnarríkin. umlukt löndum;
1 og í miðjunni situr Tito, athafna
, maðurinn og fyrrverandi sendi-
!jno«iir korormmista.
'uiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimn
;i |
= Nýkomið mikið úrval af p
EBorðmottum
Lúllabúð
Hverfisgötu 61.
sssamiinimnni