Morgunblaðið - 07.08.1946, Qupperneq 7

Miðvikudagur 7. ágúst 1946
MOKGUNBLAÐIÐ
7
SIGVALDI KALDALÓNS, tónskáld
SIGVALDI KALDALÓNS
verður í dag borinn til grafar.
Hann var fæddur hjer í
Reykjavík 13. jan. 1881, í litlu
húsi sem stendur enn við Garða
stræti, þar bjuggu foreldrar
hans þá. Faðir hans var Stefán
Egilsson múrari, kunnur atorku
maður en móðirin Sesselja Sig-
valdadóttir ljósmóðir. Er Stefán
látinn fyrir hálfum öðrum ára-
tug, en frú Sesselja lifir enn,
háöldruð og dvelur á Elliheim-
ilinu. Sigvaldi var elstur barna
þeirra, sem voru fjórir drengir,
Guðmundur múrari og glímu-
kappi, Snæbjörn skipstjóri og
Eggert söngvari. Á æskuárum
þeirra hafði Reykjavík upp á
færra að bjóða en nú, efni
mann voru þá minni en nú, en
framgjarna menn dreymdi
um sjálfstæði lands og þjóðar
og m’örgum ungum manni svall
þá móður í brjósti um að taka
þátt í baráttunni fyrir því.
•— Skemmtanalíf var líka fá-
brotnara en síðar varð, en uppi
í Garðastræti og síðar í Suður-
götunni söng frú Sesselja fyrir
drengina sína og spilaði undir
á gítar og Stefán múrari ljek
á langspil eða kvað rímur undir
þunglamalegum seiðandi ís-
lenskum lögum. Hve örlagarík
þessi einfalda óbrotna sönglist
varð fyrir elsta og yngsta son-
inn hefir þau Sesseiju og Stefán
víst lítið grunað þá. Síðar
sungu strákarnir fjórraddað
heima hjá sjer með tilsögn
móðurinnar. — Það var unga
Island sem var að vakna til
meðvitundar á sviði tónlistar-
innar, og þá höfðu þeir Sigfús
Einarsson og Árni Thorsteins-
son víst þegar samið sín fyrstu
lög.
Elsti drengurinn mun víst
ekki hafa staðið fjær hjarta
móðurinnar en hinir, hann bar
föðurnafnið hennar, og þegar
hann hafði aldur til var ákveð-
ið að reyna að láta hann ganga
menntaveginn, eins og það er
stundum kallað hjer, og hann
var látinn í Latínuskólann.
Það kom víst fljótt í Ijós að
hvað námshæfileika snerti þá
hefðu þeir mátt vera meiri.
Hefir hann sjálfur sagt mjer að
altaf hafi hann verið neðar-
lega í röðinni í bekk sínum.
Hugurinn var þá farinn að
hneigjast að sönglistinni og
orgel komið á heimili foreldr-
anna, sem var mesti tímaþjóf-
ur frá skólalestrinum. En svo
vinsæll var hann meðal bekkja
bræðra sinna að þeir gengu með
eilífan „prófskrekk“, fyrir
hönd Sigvalda, því þeir voru
hræddir um að hann myndi
heltast úr lestinni. En svona
gekk þetta bekk úr bekk, uns
hann útskrifaðist að lokum og
setti upp stúdentshúfuna. Þakk
aði hann það elskulegum bekkj
arbræðrum og ekki síst góðvini
sínum Bjarna Jónssyni, sem nú
er dómkirkjuprestur og vígslu-
biskup, sem las þá oft með hon-:
um og hjelt honum við nám-
ið.
Að stúdentsprófi loknu inn-
ritaðist Sigvaldi Stefánsson í
Læknaskólann, en samhliða
náminu var hann .mikið með í
sönglífi stúdenta og bæjarbúa.
Þá átti Brynjólfur Þorláksson
mikinn þátt í að móta sönglíf'
Reykvíkinga, smekkvís stjórn-
andi og ágætur harmoníum-
leikari og fyrirtaks kennari.
Minntist Sigvaldi hans alla tíð
með miklu þakklæti og taldi
tilsögn hans hafa orðið sjer
notadrýgsta. Varð Sigvaldi
undir handleiðslu hans hinn
færasti hljóðfæraleikari og mun
á þessum árum hafa samið sín
fyrstu lög, en svo fór hann dult
með það að jafnvel hans nán-
ustu mun ekki hafa verið kunn
ugt um að hann fengist við tón-
smíðar. Á þessum árum ljet
hann sjer detta í hug að gera
tónlistina að æfistarfi sínu, en
úr því varð þó ekki, og slíkt
þótti með engu móti lífvæn-
legt, jafnvel fjarstæða. Hjelt
hann því áfram við læknis-
fræðina, en meira en hálfur
hugurinn var þó oft við söng og
spil. Eitt sinn þegar langt var
komið með læknisfræðina var
hann svo að segja staðráðinn í
að hætta við námið, en fyrir
fortölur Jóns iektors Helgason-
ar — síðar biskups — hjelt
hann áfram og lauk sínu prófi. j
Eitt síðasta árið sem hann var
við læknisfræðinámið dvaldi
hann lengst af hjá sjera Olafi
Magnússyni í Arnarbæli, góð- |
vini sínum, söngelskum mjög'
sem alkunnugt er. Var þá oft
mikið sungið og spilað í Arnar-
bæli og þar sem þeir sjera Olaf-
ur og Sigvaldi komu. Einu sinni
hjeldu þeir söngskemmtun á
Eyrarbakka og söng sjera Ólaf-
ur þá 22 lög eftir 18 tónskáld
en Sigvaldi spilaði undir. Eftir
,,konsertinn“ var svo farið heim
til Nielsens hjóna og haldið á-
fram þar með söng og spil langt
fram á nótt, þar til undirspil-
arinn varð að hætta vegna blóð
nasa af áreynslunni. Hefir sjera
Ólafur sagt mjer að ekki hafi
hann þá haft nokkra hugmynd
um að læknastúdentinn fengist
við tónsmíðar, enda þótt þeir
væru syngjandi og spilandi alla
daga og að hann hefði þá þeg-
ar samið fáein lög sem urðu
síðar þjóðkunn og á hvers
manns vörum.
Þegar Sigvaldi Stefánsson
hafði lokið prófi í læknisfræð-
inni sigldi hann til Kaupmanna
hafnar til framhaldsnáms við
fæðingarstofnun og spítala. En
jafnframt því kynnti hann sjer
danska og erlenda tónlist eftir
föngum sjer til mikillar gleði
og menntunar. En örlagaríkast
var þó það í utanförinni að í
Danmörku kynntist hann ungri
hjúkrunarkonu Karen Mar-
grethe Mengel Thomsen að
nafni, dóttir skógarvarðar á
Sjálandi. Varð hún kona hans,
besti fjelagi og stoð hans og
stytta alia tið til dauðadags.
Sigvaldi og frú hans komu
svo heim til Islands og hann
fær veitingu fyrir iæknishjeraði
við Inn-Djúpið og bústað á^Ár-
múla í Nauteyrarhreppi nálægt
Kaldalóni, þar sem skriðjökull
úr Drangajökii fellur niður á
sljettuna, þar sem silfurtærir
lækir hoppa niður brattar hlíð-
ar og þrestir syngja í angandi
kjarri. Hann varð sem bjarg-
numinn af hinni stórfenglegu
og unaðslegu náttúru Langa-
dals- og Snæfjallastrandarinn-
ar og tók sjer upp frá því ættar
nafnið Kaldalóns. En það var
ekki einungis náttúrufegurðin
sem heillaði hann því hann
feldi sig einnig ágætlega við
hjeraðsbúa og þeir við hann.
Hann reyndist heppinn og góð
ur læknir, skyldurækinn og
samviskusamur og vann sjer
þar álit sem prýði stjettar sinn-
ar og hjeraðsbúai kunnu vel
að meta mannkosti hans. Reglu
maður var hann svo af bar og
alla æfi einn öruggasti fylgis-
maður góðtemplarareglunnar.
Hann tók einnig drjúgan Jþátt
í íjelagsmálum hjeraðsins.
Ferðalög voru oft bæði löng
og erfið, en Sigvaldi Kaldalóns
var þrekmenni að burðum og
fær í alt. Svo vel undi hann
hans þar varð þó skemri en' samdi mörg lög við kyæði eft
hann ætlaðist til. Frostavetur-
inn 1917—18 var síst mildari
þar en annarsstaðar ög húsa-
kynni voru ekki nógu hlý og
góð. Þá vildi það til að læknir-
inn fjekk taugaveiki og lá lengi
ir lítt þekta höfunda og hag-
yrðinga. Hann leitaði líka stund
um langt aftur í tímann eftir
textum, til Eggerts Ólafssonar,
sjera Einars í Eydölum og Kol-
beins Tumasonar, Matthías og
þungt haldinn. Líkamshreysti Einar Benediktsson áttu rík ítök
hans þvarr mjög og heilsan [ í honum. En eitt var þó það
bilaði. Eftir taugaveikina kom j skáld sem Sigvaldi Kaldalóns
berklaveikin og uppúr því varð (tók fram yfir aðra og það var
hann ekki fær um að gegna Grímur Thomsen. Grímur var
starfi sínu í erfiðu víðáttu- j honum gullnáma sem aldrei
miklu hjeraði. Var það þungt þraut. Flest lög sín samdi Sig-
áfall, að þurfa að gefa upp j valdi í hjáverkum, þegar hlje
hjeraðið þar sem hann hafði var frá skyldustörfum. Trúmað
fest svo djúpar rætur, kveðja: ur var hann mikill og setti
vinina þar og flytja burt með' mörg ágæt lög við sálma bæði
fjölskyldu sína til Reykjavíkur.! gamla og nýja. Hann var mikill
Og veraldlegum auði hafði I ættjarðarvinur og aðdáandi ís-
hann ekki safnað í hjeraðinu, j lenskraar náttúru og færði
hann var rausnarmaður og gest' margar raddir, er hann heyrði
risni þeirra hjóna alla tíð við-
brugðið.
Nú lá leiðin að Vífilstaða-
hæli og þegar heilsan fór að
batna dvaldi hann á heiisuhæli
í Danmörku. Heilsu náði hann
þó aldrei svo að hann gengi
heill til skógar það sem eftir
var æfinnar, eða síðustu 25 ár-
in. Hann sem hafði áður þolað
svo að segja1 hvað sem var
mátti nú ekki bjóða sjer neitt
líkamlegt erfiði. Þegar honum
var batnað svo að hann taldi
sig færan til nokkurs starfs
sótti hann um Flateyjarhjerað
þar í búning tónanna. Þannig
varð t. d. lagið við „Svanasöng
á heiði“ til er hann kom ofan
af heiði á Vesturlandi og heyrði
álftakvakið á firðinum fyrir
neðan.
í sambandi við tónsmíðar
Kaldalóns er óhjákvæmilegt að
minnast hinnar ágætu eigin-
konu hans. Hún hafði glöggan
skilning á þessu yndisstarfi
manns síns, hún bjó honum
notalegt umhverfi á heimilinu
og vegna aðgerða hennar urðu
stundirnar miklu fleiri sem
hann gat notað til tónlistar-
og var veitt það. Þar samdi i starfsins í ró og friði, en ella
sjer á þessum slóðum að þacj.
var ætlun hans að dvelja við
Djúpið hjá þeim Djúpmönnum
meðan starfsþrek og æfi entust.
Það eru engar öfgar þó sagt
sje að fólkið við Djúpið hafi
elskað þennan lækni sinn og
sýnt það í verki.
Einu sinni þegar Kaldalóns
kom heim úr læknisferð stóð
nýtt og hljómfagurt flygel í
stofunni á Ármúla, gjöf hjer-
aðsbúa til listamannsins og
læknisins þeirra. Sýndi það
mikinn höfðingsskap og var um
leið tákn skilnir.gs og vináttu.
Á þessum árum gerist það að
yngsti bróðir Sigvalda, Eggert
fer utan til að læra að syngja.
Þegar hann kom heim í sumar-
leyfum var hann jafnan með
bróður sínum á Ármúla. Þar
kynnist hann fyrst tónsmíðum
bróður síns og Eggert sá strax
að þarna var enginn miðlungs-
maður að verki og hvatti hann
mjög til að halda áfram við
tónsmíðarnar. Og Eggert og
Sigvaldi fóru til Isafjarðar og
hjeldu ,,koncerta“ og þar
hljóma svo fyrstu Kaldalóns-
lögin opinberlega 1913. Var þar
á meðal lagið „Á Sprengisandi
við „Ríðum, ríðum“, eftir Grím
Thomsen. Hjer má geta þess að
1916 hittast þeir Sigvaldi og Sig
urður Eggerz í Borgarnesi, en
Eggerz hafði þá fyrir skömmu
ort „Alfaðir ræður“ er skip-
skaði varð í Vík í Mýrdal. Við
þetta kvæði setti Kaldalóns þá
hið þjóðkunna lag, sem Eggert
söng opinberlega og strax vann
hylli allra.
Enginn maður mun hafa ýtt
undir tónskáldið Sigvalda
Kaldalóns eins og Eggert Stef-
ánsson. Árin liðu við Djúpið
og Sigvaldi læknir naut vin-
áttu og virðingar allra, en dvöl
hann^lagið við vísu Eggerts
Ólafssonar „ísland ögrum skor-
ið“, og þar söng bróðir hans
það fyrst opinberlega. Þar var
hann þangað til hann var flutt-
ur í Keflavíkurhjerað og fjekk
búsetu í Grindavík. Fyrir fá-
um árum veitti Alþingi honum
lausn frá embætti, með full-
um launum; þótti honum sem
von var vænt um þá viður-
kenningu.
Hvar sem Sigvaldi Kaldalóns
og kona hans fengu búsetu
varð heimili þeirra nokkurs-
konar miðdepill bygðarlagsins.
Heimili þeirra var altaf aðlað-
andi, andi húsbóndans og um-
hyggja húsmóðurinnar gerðu
það að verkum. Það var við-
burður í lifi margra að koma
þar, tala við þau og hlýða á
þegar læknirinn settist við
flygelið, sem var hans yndi alla
tíð, við það var hann töframað-
ur. Þar var altaf opið hús, skáld
og listamenn voru þar heima-
gangar og dvöldu þar sumir
langdvölum.
Á sönglögum Sigvalda Kalda
lóns veit jeg enga tölu, en þau
eru mörg. Læknastúdentinn
sem var að fást við tónsmíðar
í laumi i æsku sinni varð eitt
ástsælasta tónskáld þjóðarinn-
ar, svo að nú má heita að ekki
sje haldin söngskemmtun í land
inu svo að ekki sjeu þar eitt
eða fleiri lög eftir hann. Að
nefna einstök lög hjer yrði of
langt mál. Við sem þektum Sig-
valda Kaldalóns vel og kom-
um oft til hans undruðust frjó-
semi hans. Þau voru ekki fá
hefðu orðið. Þar kom líka að
góðu haldi að hún er lærð hjúkr
unarkona og var fær um að
ljetta morgum læknisstörfum
af veikum herðum manns síns
og hún hjúkraði honum í lang-
varandi og erfiðum veikindum
alt til síðustu stundar. Vegna
þessarar kærleiksríku um-
hyggju hennar urðu Kaldalóns-
lög íslensku þjóðarinnar bæði
fleiri og fegurri.
Þrjú börn þeirra hjóna eru
nú uppkomin og gift; elstur er
Snæbjörn lyfjafræðingur, þá
Sigvaldi Þórður garðyrkjumað-
ur, en yngst er Selma kona
Jóns Gunnlaugssonar stud.
med.
Söknuður vandamanna og
vina er að vonum mikill eftir
slíkan mann sem Sigvaldi
Kaldalóns var, en það mildar
sorgina að á minninguna ber
enga skugga. Þakklæti yfir að
hafa notið vináttu hans og
trygðar er efst í huga þeirra
sem þektu hanh best. Og þó
hann sje nú horfinn yfir landa-
mærin mun hann mörgum öðr-
um fremur halda áfram að vera
á meðal vor. Meðan íslensk lög
verða sungin gleymist nafn
hans ekki.
Ragnar Ásgeirsson.
fá flus-
vjelamóðurskip
London í gærkvöldi.
ATTLEE, forsætisráðherra.
afhenti Frökkum í dag breska
lögin sem hann átti eftir að 'flugvjelamóðurskipið Coloss-
rita á blað þegar heilsan bilaði ^es. Fór afhendingin fram í
algjörlega fyrir tveim árum síð ^Portsmouth með mdkilli við-
an. Eitt hið síðasta var við höfn, en franska stjórnin fær
kvæði Gríms Thomsens um
Svein Pálsson og kóp. Hann var
'smekkvís og fundvis á ljóð og
skipið að láni til 5 ára.
Collosses tók þátt í stríðinu
gegn Japönum.