Morgunblaðið - 23.03.1947, Blaðsíða 7

Sunnudagur 23. mars 1947
MORGUNBLAÐIÐ
7
Nýsköpunin vekur bjurtsýni og eykur tekjur ríkissjóðs
ÖNNUR UMRÆÐA fjárlaga
liófst á föstudaginn og stóð um-
ræðan til klukkan 2 um nóttina.
Gísli Jónsson, framsögumað-
ur fjárveitinganefndar, hóf um-
ræðurnar mcð mjög ýtarlegri
framsöguræðu. í upphafi ræðu
sinnar rakti hann störf fjárveit-
inganefndar, en vjek síðan að
afkomu ríkissjóðs og mælti m.
a.:
Reynsla fyrri
ára.
Þegar fjárlagafrv. er lagt fram
af fyrverandi fjármálaráðherra,
eru tekjurnar aðeins áætlaðar
rúmlega 136 milj. kr. A 20. gr.
eru þá áætluð rúml. 16 milj.
kr. útgjöld. Frv. er þá með
nærri 10 milj. króna rekstrar-
halla, og 22 milj. króna óhag-
stæðan greiðslujöfnuð. Þegar lit-
ið er á það, að ríkistekjurnar
árið 1945 urðu nærri 166 milj.
kr., og vitað er, að þær hlutu
að verða mun meiri 1946, og
engin sjerstök ástæða til að
halda, að úr þeim myndi draga
verulega 1947, má segja, að hjer
hafi verið sýnt mikið yfirlætis-
leysi í áætlun teknanna hjá ráð-
herra, sem er að skila af sjer
málunum í hendur annars
manns. Reynslan hefir sýnt, að
bæði árin 1945 og 1946, sem fyr-
verandi ráðherra fór með fjár-
málin, hafa tekjur og gjöld far-
ið mikið fram úr áætlun. En
tekjur þó miklu meira, svo að
rekstrarafkoman hefir orðið
miklu hagkvæmari en áætlað
hafði verið. Er rekstrarhagnað-
xirinh 1945 um 14 milj. kr. meiri
en gert var ráð fyrir, og lík-
3ega um 30 milj. kr. meiri 1946.
Bæði þessi ár hefir einn þýð-
ingarmesti þáttur atvinnulífs-
ins brugðist, þ. e. síldarútveg-
urinn. Það verður því ekki hrak-
ið, að þessi óvenjulega hagstæða
afkoma ríkissjóðs stafar bein-
línis af margvíslegum áhrifum
frá ríkisvaldinu, og þá ekki síst
frá því, að á þessum árum er
losað mun meira um höftin í
viðskiftamálum og fjármálum
þjóðarinnar en áður. En það
mun jafnan reynast svo, að því
meira frelsi, sem þar er beitt,
því meiri þróttur brýst fram hjá
athafnamönnum þjóðarinnar, til
framkvæmda, landi og lýð til
blessunar.
Rikisvaldið
sje hvetjandi.
Samkvæmt bráðabirgðayfir-
Iiti, sem lá fyrir nefndinni, voru
tekjur ríkissjóðs s.l. ár um 199
milj. kr., og mun þó nokkuð enn
' óinnkomið. Þótt ljóst sje, að enn
vantar um 31 milj. króna í
tekjuáætlunina, til þess að mæta
rekstrarútgjöldum á frv., hefir
fjárveitinganefnd ekki viljað
leggja til, að tekjuliðirnir yrðu
hækkaðir meira en tæplega 31
milj. kr., eða upp í 167 milj. frá
136 milj. kr., sem voru á frv.
Það skal viðurkent, að áætl-
un tekna og gjalda er enginn
mælikvarði á afkomu ríkissjóðs,
þótt það sje bæði sjálfsagt og
nauðsynlegt, að hún sje gerð
svo nákvæm sem unt er. A lrinu
Kafli úr ræðu Gísla Jónssonar við
2. umr. fjárlaga
oss, að því hærra, sem vjer höf-
um hugsað því betur hefir oss
vegnað, því bjartsýnni, sem vjer
hö'fum verið, því ljettara hefir
verið að bægja erfiðleikunum
burt frá landi og þjóð.
veltur alt, að ríkisvaldið sje
jafnan hvetjandi en ekki letj-
andi um framkvæmdir, og að
þjóðin megi jafnan bera óskor-
að straust til þeirra, sem fara
með viðskifta- og atvinnumál
þjóðarinnar.
Tekjurnar ekki of
hátt áætlaðar.
Jeg' hefi ekki gert ágreining
um tekjuáætlunina, frekar en
þeir aðrir nefndarmenn, sem eru
á gagnstæðri skoðun um þetta
atriði, en jeg vil þó leyfa mjer
að benda hjer á, sem rök fyrir
því, að tekjuáætlunin sje að m.
k. ekki óvarlega hátt áætluð:
1. Að tekjur siðasta árs urðu
hartnær 200 milj. króna.
2. Að ríkissjóður hefir með
sjerstökum lögum tekið á-
byrgð á 30% hækkun á
flest öllum sjávarafurðum,
framleiddum á þessu ári,
sem hlýtur að gera hvort-
tveggja í senn, að örva
menn stórlega til fram-
kvæmda á því sviði, og
hækka jafnframt stórlega
tekjur þeirra, sem þennan
atvinnuveg stunda, miðað
við afkornu þeirra á s.l. ári;
en hvort tveggja þetta hlýt-
ur að skapa tekjur í ríkis-
sjóðinn. Ilitt er svo annað
mál, að ábyrgðin kann að
skapa ríkissjóði einhver eða
allmikil útgjöld, ef varan
selst ekki fyrir hið ákveðna
verð, en það snertir alger-
lega gjaldahliðina, en ekki
tekna.
3. Að aflabrögð hafa, það sem
af er þessu ári, verið meiri
en rnenn hafa átt að venj-
ast. Mun þorskaflinn, það
sem af er þessu ári, vera
orðinn 13 þús. smál. meiri
en á sama tíma í fyrra, eða
um 40% meiri en þá var.
4. Að nú hafa verið brædd um
70—80 þús. mál síldar, sem
aldrei hefir þekkst áður á
þessum tíma árs.
5. Að síldarverksmiðjur og
önnur fiskiðjuver hafa ým-
isí verið byggð ný, eða
stækkuð svo, að þar er að
vænta tvöfaldra afkasta, ef
afli býðst.
6. Að hin nýi mótorbátafloti
margfaldar afköstin á móts
við það, sem áður var.
7. Að á þessu ári koma hinir
nýju togarar til landsins,
til jafnaðar tveir á mánuði.
rnun fyrsti togarinn hafa
selt afla sinn í gær úr fyrstu
veiðiför.
Að vísu er alt í óvissu enn
um sölu afurðanna. Og mjög
veltur sjálfsagt á því, að hún
takist vel. En það hefir a. m. k.
verið vonað, að kapphlaupið urn
lýsi og annað feitmeti, myndi
verka þann veg, að halda mætti
uppi eða hækka allverulega aðr-
ar fi amleiðsluvörur þjóðarinnar.
Jeg geri því fullkomlega ráð
fyrir því, með tillili til þess sem
jeg hefi hjer tekið franr, að af-
koma atvinnuveganna alment
verði mun betri þetta ár en
undanfarin ár, einmitt fyrir á-
hrif fyrrverandi ríkisstjórnar og
þeirrar nýsköpunar, sem hún
hóf og núverandi ríkisstjórn
mun halda áfrarn að auka og
treysta.
Jeg hefði því haldið, að óhætt
væri að áætla tekjur ríkissjóðs
á þessu ári allverulega hærri en
gert er, og skal minnast nokkuð
nánar á það, um leið og jeg fer
vf'ir hina einstöku tekjuliði frv.
Útgjöldin hækka
vegna nýrra laga.
Skal jeg þá fara nokkrum orð-
um um útgjaldaliðina alment.
Nefndin leggur til, að gjalda-
liðirnir verði hækkaðir alls um
nærri 53 milj króna, frá því sem
er á frv., og að auk þess verði
gjöld á 20 gr. hækkuð um 2
milj. 650 þús. kr. En á móti
komi tæp 1 milj. kr. gjaldalækk-
un á ýmsum greinum frv.
Þegar fyrverandi fjármálaráð-
herra lagði frv. fram, var gjalda
upphæðin 146 milj. kr„ eða með
18.5 rnilj. kr. hærri útgjöldum
en fjárlög' siðasta árs. Kom
þetta m. a. tii af þvi, að taka
varð inn á frv., vegna nýrra
lagafyrirmæla, nærri 19 milj. kr.
nýjan gjaldalið, vegna almanna-
trygginganna, 5 milj. kr. vegna
landbúnaðarmála, 2 milj. kr.
vegna raforkumála og rúmar 3
milj. kr. vegna flugmála, eða
alls 29 milj. kr. Auk þess sem
reikna varð alla gjaldaliði mun
hærri, vegna hækkandi vísitölu
og aukins rekstrarkostnaðar á
ýmsum sviðum. Það hefði þvi
ekkert verið eðlilegi'a en að þess-
ir gjaldaliðir hefðu allir verið
teknir inn á frv. í upphafi, og
auk þess ýmsir aðrir liðir, svo
sem vegna niðurgreiðslu dýrtíð-
arinnar, skólalöggjafárinnar o.
m. fl„ er fjárveitinganefnd legg-
ur nú til, að tekið sje inn á fjár-
lögin, og að auki yrði ekki dreg-
ið verulega úr verklegum fram-
kvæmdum á öðrum sviðum, frá
því, sem v.ar á síðasta ári. Og
að þetta er ekki gert, veldur því,
að nefndin skilar nú tillögum
um svo stórkostlega hækkun á
gjaldaliðunum. Ymsum mun nú
finnast, að þessi undirbúningur
fjárlagafrv. sje einkennilega
andstæður vilja og áli'ti nefndar-
innar og jafnvel einkennilega
andstæður því raunverulega á-
standi, sem ríkir í landinu, þeg-
ar frv. er samið. En, þegar þetta
er athugað nánar, er ljóst, að
hér cr raunverulega ekkert að
undrast yfir, eða að áfella. Sá
fjármálaráðherra, sem undirbjó
þetta frumvarp og lagði það
fram, hafði marglýst yfir því, að
liann teldi það beinlínis þjóð-
hættulegt, að ríkið færi á þess-
um tímum í kapphlaup við at-
vinnuvegina um vinnuafl og
fjármagn og efni. Og af þeim
ástæðum og þeim ástæðum ein-
um, leggur hann ekki til, að fje
sje veitt í ár til verklcgra fram-
kvæmda, fram yfir það allra
nauðsynlegasta, og vill heldur
að framkvæmd ýmissa hinna
nýju laga sje frestað um stund,
eða þar til atvinnuvegirnir megi
frekar sjá af vinnuaflinu.
Þótt þetta sjónarmið fyrrver-
andi fjármálai'áðherra hafi ekki
verið viðurkent við afgreiðslu
frv. frá nefnd, þá er þó því ekki
að neita, að mikill meirihluti
þings er að viðurkenna það, með
flutningi og væntanlegu sam-
þykki frumvarps um fjárhags-
ráð, sem fyrirfram á að ákveða,
hvar fje skuli fest, einmitt til
þess alveg sjerstaklega að
tryggja það, að framleiðslan
verði ekki afskift í kapphlaup-
inu um vinnuafl og'fjármagn.
Niðurgreiðsla
dýrtíðarinnar. ^
Fyrv. fjármálaráðherra hafði
og marglýst yfir því, að hann
teldi niðurgreiðslur dýrtíðarinn-
ar úr ríkissjóði algerlega óverj-
andi til lengdar, og enga raun-
verulega lausn vera á þeim
vandamálum. Ilann vill fara þar
alt aðrar leiðir, og leggur ráð-
herradóm sinn niður, að lang-
mestu leyti fyrir það, að þing-
menn vildu ekki aðhyllast hans
tillögur hjer að lútandi. Hann
tekur því enga upphæð inn á
frv., til að mæta þessum út-
gjöldum. Nú hefir nefndin, í
samráði við ríkisstjórnina, lagt
til, að 35 milj. kr. verði teknar
upp í fjárlögin, til þess að mæta
útgjöldum í sambandi við nið-
urgreiðslur og dýrtíð. Ríkis-
stjórnin hefir enn ekki komið
auga á neitt annað í þeim mál-
um, — sem heldur er kannske
ekki von, svo skamma stund, ‘
sem hún hefir setið, — en að
troða þær gömlu slóðir, sem fyr-
verandi fjármálaráðherra vildi
ekki fara lengur, og sem allir
eru sammála um, að endi að síð-
ustu í einstigi, ef ekki er snúið
við, eða bevgt af leiðinni, á
einn eða annan hátt. —
Gísli vjek síðan að einstökum
brtt. nefndarinnar, og gerði
grein fyrir þeim.
Bjarsýni og stór-
hugur.
í Iok ræðu sinnar sagði Gísli
að fjárveitinganefnd gerði það
ekki af ábyrgðarleysi að hækka
gjöldin um rúml. 50 mi'lj. kr. Hún
gerir það af því að hún telur það
rjett og skynsamlegt og sjer-
staklega af því að hún treystir
því að atvinnuvegirnir sjeu þeg-
ar, m. a. fyrir gerðir fyrverandi
ríkisstjórnai', nægilega traustir
til þess að takaá sig þessa byrði.
Reynslan hefir jafnan sýnt
Miklar umræður.
Út af þessari ræðu spunnust
allmiklar umræður. Helgi Jónas-
son, fulltrúi Framsóknar í fjár-
veitinganefnd, mátti ekki heyra
minnst á stórhug og bjartsýni
á framtíðina. Hjelt hann uppi á-
rásum á fyrverandi stjórn, og
fjölyrti mikið um hve henni
tekist að eyða af gjaldeyri okk-
ar.
Pjetur Ottesen gagnrýndi og
ræðu Gísla allmikið.
Umræður um fjárlögin hjeldu
áfram allan daginn í gær og var
áformað að ljúka 2. umræðu í
gærkvöldi, en atkvæðagreiðslu
verður frestað til mánudags.
Nýtt dæmasatn
Hinn góðkunni stærðfræði-
keiinari, Lárus Bjarnason, fyrr-
verandi skólastjóri við Flens-
borgarskólann, liefur gefið út
nýtt dæmasafn handa gagn-
fræðaskólum. Með honum að
þessu verki hefur unnið Bene-
dikt Tómasson, núverandi skóla-
stj. Flensborgarskólans. Lárus
segir í formálsorðum fyrir bók-
inni: „Fyrir 23 árum lét ég
prenta gagnfræðaprófdæmi
Menntaskólans í Reykjavík frá
1914 til 1923 handa nemendnm
mínum við Akureyrarskóla. —
Upplagið var mjög lítið og kver-
ið er fyrir löngu uppselt, en
margir hafa spurt eftir því. Nú
eru liér að fengnu leyfi for-
stöðumanna menntaskólanna,
gagnfræðaprófsdæmi beggja
skólanna frá síðustu áratugum.
gefin út. Með því að skóla-
skýrslurnar eru ófáanlegar,
munu fleiri en ég telja þess
þörf. Ég veit af reynslu minni
sem stærðfræðikennari, að á-
hugasama nemendur fýsir mjög
að sjá dæmi þessi, og margir
nemenda minna hafa reiknað
miklu fleiri af þeim en fyrir þá
var lagt. — Mörgum stærðfræði-
kennaranum mun og þvkja
fróðlegt að kynna sér þau og
þeim kennurum eigi sízt, er búa
nemendur undir landspróf.
1 fyrstu ætlaði ég að láta
nægja að fá aðeins gefin út
gagnfræðaprófsdæmin, en Bene
dikt Tómasson skólastjóri réð
til þess, að til viðbótar í sama
dæmasafni yrði allmörg önnur
dæmi, bæði úr algebru og rúm-
fræði. Enda þótt dæmasafn
þeirra Guðmundar Arnlaugs-
sonar og Þorsteins Egilsonar
hafi mjög bætt úr brýnUstu
nauðsvn, er mér Ijóst, að æski-
legt sé að fá á voru máli fleiri
dærni og fjölbreyttara dænia-
safn en hingað til Iiefur verið
völ á, einkum í rúmfræði. \ arð
þá úr, að við Benedikt skóla-
stjóri ýmist, völdurn, þýddum
eða bjuggumljtil 352 dæmi til
viðbótar prófdæmunum“.
Þetta er snotur og hand-
hæg bók, sem stærðfræði-
kennarar og nemendur munu
taka opnum örmum.