Morgunblaðið - 15.05.1947, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 15. maí 1947
MORGUNBLAÐIÐ
7
ÞAIMNIG ER ÞAÐ BAK VIÐ JÁRNTJALDIÐ
HVAR er járntjaldið, með-
fram austur- eða vesturlanda-
mærum Tjekkóslóvakíu?
Svar við þessari spurningu
fæ jeg í viðtölum við ýmsa full-
trúa tjekknesku þjóðarinnar.
Jeg fjekk sama svarið í Prag
og í Bratislava, og það svar var
gagnstætt því, sem tjekkneska
upplýsingamálaráðuneytið ljet
í tje.
Eins og var í Noregi á stríðs-
árunum, þurfti jeg að útvega
mjer „sambönd“ til þess að fá
greint staðreyndirnar í þeim
mekki áróðurs og orðaflaums,
sem hið kommúnistiska upp-
lýsingamálaráðuneyti hafði
þyrlað upp.
Og þegar samtalið beindist
að mikilvægustu atriðunum þá
undirstrikar framkoma heimild
armanna minna svörin, sem
þeir veita.
Dugandi stjórnmálamaður úr
einum ,,samstarfsflokkanna“
krefst þess, að jeg gangi úr
skugga um það, að næsta her-
bergi sje mannlaust, áður en
við höldum áfram viðræðunum.
Og hann biðst undan því, að jeg
fylgi sjer til dyra, því að hann
vilji ekki láta sjá sig með er-
lendum blaðamanni.
Kaupsýslumaður, sem jeg hef
mælt mjer mót við í kaffihúsi,
snýr sjer, áður en samtal okkar
hefst, að fólki við næsta borð
og biður það um eldspýtu á
ensku. Hann vill fullvissa sig
um, að fólkið skilji ekki það
mál. Við höfðum komið okkur
i'saman um að ræðast við á
ensku.
Skyldum við Norðmenn ekki
kannast við slíkar varúðar-
reglur?
„Það myndi kosta mig stöðu
mína, ef hjer yrði gerð húsleit
og jeg fyndist í fjelagsskap yð-
ar“, segir embættismaður í
hinni leynilegu lögreglu.
„Okkur er sama um þá“,
segja nokkrir hugrakkir stúd-
entar, og þeir eru óhræddir við
að sýna það í veitingahúsinu,
að þeir þori að vera í fjelags-
skap útlendings frá vestrænu
ríki.
Margir, sem umhverfis okkur
sitja, gefa okkur auga í laumi.
En að þessum lýðræðissinnuðu
stúdentum undanteknum, eru
allir heimildarmenn mínir
flóttalegir.
Og hversvegna?
Hvaða mara er það, sem ligg-
ur yfir þessari ágætu, fornu
menningarþjóð? Hvað er það,
sem skelfir þessa framtakssömu
borgara, hjer í þeirra eigin
landi? Þeir hafa þraukað tvær
styrjaldir flestir og lifað her-
námstímabil. I dag ættu þeir
að vera aftur orðnir þeir sjálf-
ir. Hvað hafa þeir þá að ótt-
ast?
Skýringin felst í svarinu,
sem þeir gefa mjer einum rómi:
Hið alræmda járntjald, sem
fylgir vesturlandamærum
Tjekkóslóvakíu. Þeir eru bak
við það tjald.
Hvernig þá? Nánari skýringu
er hægt að gefa í nokkrum atrið
um.
I samsteypustjórninni, sem
nú situr við völd, hafa hinir
róttæku og hægfara flokk-ar
jafn mörg sætj, en komrnúni$t-
arnir skipa allar helstu stöð-
urnar og hafa tangarhald á flest
Frdsögn af dstandinu
í Tjekkóslóvakíu
Per Opöyen, blaðamaður við „Adresseavisen“ var
fyrir skömmu í Prag í Tjekkóslavíu og sendi hann
blaði sínu eftirfarandi grein um það sem hann sá
og heyrði. Er grein'hans hin fróðlegasta og gefur
góða hugmynd um hvernig ástandið er í þeim lönd-
um, sem Rússar hafa leppa sína til að stjórna.
um embættum út um allt land-
ið.
Prentfrelsi í lýðræðislegum
skilningi er ekki í landinu. Hjer
eru menn ekki jafnir fyrir lög-
unum. Hjer er ekkert öryggi
fyrir eignir eða frelsi einstakl-
inganna. Hjer er leynileg ríkis-
lögregla. Enginn borgari má
fara út úr landinu nema sjer-
staklega standi á.
Ríkið hefir samninga við
Sovjetríkin og hin slavnesku
ríkin og er mjög háð stefnu
þessara ríkja í utanríkismálum.
Næstum því stríð.
í sambandi við þetta síðasta
atriði, get jeg fullvissað menn
um, að það sást greinilega í
veitingahúsinu við Wentzels
torg, í vínstofum og kaffihús-
um, hve mjög mönnum ljetti,
er það frjettist, að Truman
Bandaríkjaforseti lagði til, að
Grykkjum og Tyrkjum væri
veitt dollaralán.
Fyrir Tjekka þýddi þessi
frjett: Þá verður, guði sje lof,
ekki árekstur í þetta sinn. Og
þeir fögnuðu innilega.
Allir hjer (að kommúnistum
undanskildum) hjeldu því fram
að Júgóslavar og Búlgarar væru
að efna til einhverra „atburða"
við landamæri Grikklands til
þess að fá tylliástæðu, til að
ráðast inn í landið. Og ef Júgó
slavar, að undangengnum slík-
um ,,atburðum“, færi í stríð við
Grikki, þá hefðu Tjekkar orðið
að fylgjast þar með, ef Júgó-
slavar hefðu óskað þess. Stríð
við Grikki myndi að líkindum
býða stríð við vesturveldin, og
stríð við vesturveldin þýðir
borgarastyrjöld í Tjekkóslóva-
kíu, segja margir hjer.
Það er því ekkert undarlegt,
að þeir blessuðu forseta Banda
ríkjanna, sem ætlaði að útvega
dollarana. Dollarar til Grikkja,
þýða vopn fyrir her landsins,
og vopn eru hlutir, sem ná-
grannamir í norðri hafa vit á
að bera virðingu fyrir. — Svo
við sleppum í bili.
Ennþá hræddir við Þjóðverja.
Þar sem ástandið í utanríkis-
málum ræður miklu um það,
hvernig nú er ástatt í Tjekkó-
slóvakíu, þá skulum við fyrst
athuga það dálítið.
— Vesturveldin hafa komið
okkur þangað, sem við stönd-
um i dag. Þau bera ábyrgð á
Munchen sáttmálanum.
„Munehen, Munchen-sáttmál
inn“ ,eru orðin. sem Tjekkar
nota, .þegar, þeir eru að gefa
sjíýringu á ástandinu í landinu
okkur Þjóðverjum, og sýndu
okkur, að við getum ekki byggt
tilveru okkar, sem sjálfstæðr-
ar þjóðar á hernaðarlegri að-
stoð að vestan. Hlutlaust ríki
eins og Sviss, getur Tjekkó-
ekki síst upplýsingamálaráð-
herrann úr hópi kommúnista.
Tjekkóslóvakía er eitt þeirra
fáu ríkja, sem varðveitt hefir
þessar Íítt skemmtilegu minjar
frá nasistatímabilinu, — upp-
lýsingaráðuneytið. Og það er
staðreynd, að áróðurinn er
miskunarlaust notaður í þágu
þess flokks, sem ráðherrann
fylgir. Skjalabunki á skjala-
bunka ofan var fenginn mjer
í hendur, til þess að jeg gæti
sannfærst um velgerðir hinna
nýju stjórnenda. Áróðurinn var
prentaður á góðan pappír, —
ailt of góðan á þessum tímum
' slóvakía ekki orðið vegna legu 1 pappírsskömtunarinnar. Og hag
sinnar. Við verðum að hafa stór skýrslurnar, sem jeg hef feng-
veldi, sem geta veitt okkur
hernaðarlegan styrk. Það stór-
veldi hlaut að vera Sovjetríkin.
Þýskaland er draugurinn,
sem skelfingu vekur. Óttinn við
Þýskaland er rótgrónari en
ið. Mjer er gersamlega óskilj-
anlegt, eftir þeim að dæma að
þetta land skuli ekki vera Para
dís á jörðu.
Ennfremur vil jeg geta þess,
að hermálaráðherrann, Svo-
nokkuð annað í þessu landi. boda, er ekki opinberlega yfir-
Flestir þeirra, sem jeg hitti, | lýstur kommúnisti, en mjer er
trúa því, að Þýskaland verði (sagt að hann byggi upp her
einhvern tíma aftur voldugt og sinn af þeim hermönnum, sem
ráðist aftur á þetta litla land, j börðust í austri, en flugmenn-
sem liggur í leiðinni til Balk- irnir, sem tóku þátt í sókninni
anlandanna.
„Jeg skal segja yður, hvers-
á vesturvígstöðvunum sjeu
taldir andkommúnistar. Og enn
vegna menn eru svo tregir til fremur hefir kommúnistaflokk-
að setjast að í Sudetahjeruðun- j urinn undir sinni stjóm vopn-
um“, segir hreinskilinn banka- j aða varðflokka í sjerhverri
maður við mig. ,,Það er vegna verksmiðju, en shkt þekkja
þess, að margir eru þeirrar menn einnig hjer í Noregi frá
skoðunar. að einn góðan veður- hernámsórunum. Og ennfrem-
dag muni Þjóðverjar koma aft-
ur og sölsa aftur undir sig
oignir þeirra, sem setjast að í
þessum hjeruðum."
„Þið Norðmenn ættuð að vita
bað, að það er ekki hægt að
komast hjá stríði með því að
vera hlutlaus“, segir stjórnmála
maður úr borgarflokki. „Þegar
Norðmönnum heppnaðist það
ekki, hvernig ættum við, hjer í
miðri Evrópu og án hinna vernd
andi fjallmúra Sviss, að geta
það?“
Rússar hampa
Panslavismamim.
Önnur orsök þess, að Tjekk-
ar sneru s.ier í austur, er hinn
'ívaxandi Panslavismi. Rússar
hafa vakið upo aftur hinn
forna Panslavisma — stefna sú
er, að sllar slavneskar þjóðir
sameinuðust gegn þjóðum Vest
ur-Evrópu — og hann hefir
náð öruggri fótfestu í Tjekkó-
slóvakíu. Að minnsta kosti
meðal Tjekkanna. Slóvakarnir
í suðurhluta landsins hafa að
ýmsu leyti aðrar skoðanir, en
ieg mun snúa mjer að þeim
síðar.
Drottnarar lartdsins.
En þar með var það auðvitað
ur er svo um hnútana búið, að
í utanríkisráðuneytinu ræður
utanríkisráðherrann, Masaryk,
ekki mestu, heldur kommúnist-
inn Vladimir Clementis.
En við skulum snúa okkur
aftur að upplýsingamálaráðu-
neytinu. Það hefir eftirlit með
útvarpi, blöðum og öllum
kennslu- og skólabókum. Það
úthlutar pappír til allra blaða
og hverskonar prentaðs máls,
gefur út leyfi til útgáfu allra
ritverka x)g útbýr loks skýrslur
ríkisstjórnarinnar.
Það sjer hver maður, hvílíkt
vald er fengið í hendur þessum
ráðherrum, sem hjer hafa ver-
ið nefndir. Hvað geta þeir ráð-
herrarnir, sem eftir eru af 25
fþví að svo margir eru ráð-
herrarnir) gert án þess að fá
peninga frá fjármálaráðherr-
anum? Hvað getur birgðamála-
ráðherrann gert án stuðnings
landbúnaðarráðherrans? Hvern
ig geta hinir ráðherrarnir birt
skýrslu um störf sín án atbeina
upplýsingamálaráðherrans ?
Prenífrelsi.
Allir flokkar taka þátt í sam-
steypustjórninni, og stjórnar-
andstaða fyrirfinnst því ekki.
Umræður um opinber mál eru
mál, að áhrif kommúnista yrðu ] hverfandi litlar, aðeins hinir
sterk. Klement Gottwald, sem
dvaldist í Moskva á stríðsár-
unum, er forsætisráðherra í nú-
verandi samsteypustjórn. Enn-
fremur eru innanríkisráðherr-
ahn (með' 'lögýfe^luhá sjér ‘við
hliðy, fjáriháíái'áðhfeftáhfi, at-
vinnumálaráðherrann, landbún
í dag. Vesfurveldin. ofurseldu ] ^ðaffáðherirann og srðasþ en
leyfðu stjórnmálaflokkar og
aðrir viðurkenndir aðiljar geta
átt blöð. Við pappírsskömmt-
unina nýtur kommúnistablaðið
„Rudé Právo“ í Prag- mikiíla
sjerrjettinda umfram önnur
blöð. Frjettir erlendis frá eru
að mestu samkvæmt opinber-
um skeytum frá nágrannalönd-
unum, einkum þeim, sem eru
sömu megin við járntjaldið og
Tjekkóslóvakía. Mjer var tjáð,
að ekki væri fyrirfram ritskoð
un á blöðunum, en hinsvegar
yrði sjerhver blaðamaður að
skrifa undir sjerstaka ábyrgð-
aryfirlýsingu, svipaða því, sem
við þekkjum hjer í Noregi frá
hernámstímanum. Jeg skal
nefna aðeins eitt dæmi.
Michael Mares skrifaði fyrir
nokkru í hið frjálslynda viku-
blað „Dnesek“ (í dag) grein
um ástandið í Sudetahjeruðun-
um. Hann lýsti því, hvernig
hjeruðin væru að leggjast í eyði
vegna þess að áætlanir um bygg
ingu þeirra' hefðu ekki staðist
fram að þessu, hann lýsti hinni
pólitísku spillingu, ódugnaði og
ráðleysi, sem þar ríkfi o. s. frv.
Hann var tekinn fastur og
umfangsmikið mál höfðað á
hendur honum. Síðar var hann
látipn laus, en málinu var hald-
ið áfram, þegar síðast spurðist
til. Málið er rekið fyrir luktum
dyrum, og blöðin mega ekkert
um rjettarhöldin birta.
Þetta er nóg um prentfrelsið
í þessu landi. Maður má vera
skrambi hugrakkur til þess að
nota sjer það.
„Þjer verðið að skilja það, að
hjer í landi er lýðræðið eins-
konar skrautskilti," segir einn
af heimildarmönnum mínum.
Nei, þó að einhver sje tek-
inn fastur, þá á hann ekki
heimtingu á því að vera færð-
ur fyrir rjett, svo að kveða
megi upp gæsluvarðhaldsdóm,
ef þess þætti þurfa. Maður get-
ur orðið að dúsa í svartholinu
svo og svo lengi, án þess að
nokkur maður fái vitneskju um,
hvar maður sje niður kominn.
Og lögreglan getur orðið harð-
hent í yfirheyrslum sínum.
Húsleit.
Jeg lenti um daginn í kasti
við hina leynilegu ríkislögreglu
og fjekk að kenna á því af eig-
in raun, að hún er við líði.
Tveir menn komu inn í veit-
ingahúsið „Lugano“, þar sem
i við sátum kvöld eitt. Þeir ganga
' að hverju borði, svipta frá sjer
jakkáboðungunum, svo að lög-
reglumerkið kemur í ljós. „Ger
ið svo vel að sýna vegabrjef
yðar.“ Allir gestirnir urðu að
sýna skírteini sín. Það fylgir
sögunni, að veitingahús, sem
fái slíkar heimsóknir reglulega,
missi fljótt viðskiptavini sína.
Tjekkarnir eru svipaðir okkur
Norðmönnum að því leyti, að
þeir vilja gjarnan vera lausir
við lögreglurannsókn, þegar
þeir eru úti að skemmta sjer.
Þrennir nemenda-
hljómleikar Tónlisl-
arskólans
NÆSTU daga verða haldnir
þrennir nemendatónleikar á
vegum Tónlistarskólans. Verða
þeir haldnir í Tripoli-leikhús-
inu og vferða þeir fyrstu í dag
kl. 17, þeir næstu á laugardag
á sama tíma, en þeir síðustu
verða á sunnudag kl. 15.
Á tónleikunum koma fram
nemendur úr Tónlistarskóla#-
um, eem ieika á ýms hljóðfæri,
eða syngja.