Morgunblaðið - 19.07.1947, Blaðsíða 5

r Laugardagiir 19. júlí 1947
MORGUJSBLÁÐIÐ
5
ISLAND I AUGUM
NO
M A N N A
1 HUGUM Norðmanna Jief-
ir Island sjerstöðu, æðri en
íiokkurt annað land í heimi.
Það er heilög jörð, helguð af
hinum miklu minningum frá
söguöld og miðöldum. Það er
ættland skáldanna, hin lifandi
lind sagnanna um okkar eigin
merku konunga Eigi verður
með orðum lýst hve við eigum
ísl, sagnriturum og skáldum
mikið að þakka. Við vitum
það, finnum til þess með virð-
ingu og innilegri þökk.
Að sjálfsögðu metum við
Heimskringlu Snorra mest.
Hún er til og hún er lesin á
hverju heimili í Noregi. En
öllir Norðmenn hafa kunnleik
a öðrum íslenskum fornritum.
í bamaskólunum lesum við
meðal annars Gylfaginning,
þætti úr Eglu og Njálu og út-
idrætti úr Hávamálum, og
Þrymskviðu.
Mjer er það minnisstætt þeg-
ár faðir minn gaf okkur drengj-
unurn cr við vorum kornung-
ir, þýðingar þær, sem þá voru
fáanlegar eftir P. A. Munch á
Hænsna-Þóris sögu og Gísla
sögu Súrssonar, þýðingu O.
EFTIR HÁKON SHETELIG
PRÓFESSOR
vik fyrir tíu árum síðan. Jeg
gekk á eftir þremur litlum
drengjum, er voru á leið í skóla
og hlustaði á skærar barnsradd-
ir þeirra, barnamál á tungu,
sem var okkar á dögum Sverris
konungs. En ofar öllu met jeg
þá óviðjafnanlegu ánægju að
fá að hejn'a íslenska vini mína
lesa upp fyrir mig úr sögun-
um. Mjer verður svo hlýtt um
hjartarætur, er jeg finn þar
ættarböndin, finn hinn sam-
eiginlega uppruna frá hinum
gamla norræna þjóðarstofni.
En nútímasagan ætti einnig
að tengja okkur vinaböndum.
Örlög þjóða okkar í gegnum
aldirnar hafa verið svipuð í
aðal atriðum. Báðar geta þær
litið um öxl og glaðst yfir mikl- -
um viðburðum allt frá söguöld | f'g>-
og kristinni miðöíd. Við lítum
til svipmikilla konunga í Nor-
egi, er sameinuðu þjóðina í
rjettarríki, en á íslandi til land-
Hákon Shetelig.
Ryghs á Njálu og Kormáks-1 námsmannanna, og afkomenda
sögu. Frá því jeg var ungur
drcngur stóð Island mjer fyrir
þeirra, sem byggðu landið og
gerðu það að friríki með lög-
um og rjettarfari, er þeir sjálf-
annað föðurland mitt. Bar ir settu sjer.
hu; ’.otssjónum að vissu leyti
sei
jeg
, rir því djúpa lotningu.
; ,'o hugstætt er Isiand öllum
N( irlandaþjóðum, að íslensk
stí nöfn koma okkur kunn-
tig ::u' fyrir sjónir, en sögu-
stíu úr fornöld Grikkja og
Rc: : erja, svo sem Bergþórs-
hv Njáls, Illíðarendi Gunn-
ars Borg Egils, Reykholt
Srr a, staðir sem tengdir eru
úhr' nniklum atburðmn úr sög
umci. Við lítum á Islendinga
sem nánustu frændur vora
meðal þjóðanna, sem verndara
norrænnar þjóðmenningar okk-
ar, er enn í dag varðveita
gamalt norrænt mál og nor-
ræna menningu í orði og lif-
andi anda.
Jeg minnist lítils atviks, sem
jeg tol táknrænt. Á fundi
norskra sagnfræðinga í Oslo
1914 gerði einbeitt andstaða
yart við sig gagnvart stjórn-
endum fundarins, er búist var
við að leiða myndi til óþægi-
legra árekstra kvöld eitt, er
samsæti var haldið. Blika var
í lofti, og búist við vandræð-
um. Þá stóð upp Matthías
Þói'ðarson, er var gestur fund-
arins. Hann kvaddi sjer hljóðs.
Talaoi hann um sambandið
milli sögu Noregs og Islands.
Hann mælti á íslensku. Ræða
hai's var falleg og efnismikil.
Hann jafnaði alla misldíð. Orð
hans, tunga hans sameinaði
okkur alla. Gamli sjera Frölich
leiðtogi hinna herskáu fundar-
manna, þakkaði með fáum orð-
«m og sagði að öll misklið hefði
gleymst, um leið og við hlýdd
pni á txmgu Snorra.
Sömu áhrifa gætir meðal
gkkar, er við komum til íslands.
líeg man einn morgun í Reykja
1 Noregi kom svo upplausn-
artími borgarastyrjaldanna á
13. öld, og ný sameining, er
Hákon Hákonarson kom i
kring á ríkisstjórnarárum sín-
um. Á Islandi, þrettánda öld-
in, með hinum harkalegu höfð- menn
ingjaskærum, er énduðu með
því, að landið komst undir
Noregsveldi Hákonar.
Svo illa tókst til, að þá var 1
fall Noregj skammt undan. Er var
konungsættin sloklcnaði útaf
og sjálfstæði vort týndist í
ríkjasambancl Norðurlanda.
Svarti dauðinn herjaði og Nor-
egur varð fátækur af harðri
ævi og Hansaverslun. Island
fjelck hin sömu kröppu kjör eða
ennþá lcrappari en Noregur. Á.
En fáir Norðmenn gera
sjer grein fyrir þvi, hvernig
landið var varnarlaust, er sjó-
ræningjar komu þangað við og
við frá Englandi, Þýskalandi ar
og jafnvel frá Algier. En ennþá
varnarlausara var það gagnv.
hungursneyðum eftir eyðandi
eldgos og jölculhlaup.
Fáir okkar vitá sem var um
erfiðleika þjóðarinnar þegar
drepsóttir geysuðu hindrunar-
laust yfir land, er var læknis-
laust með öllu.
Til þess að fá rjetta hug-
mvnd um sögu Islands, verða
líka að þekkja þessa
hörmungasögu, söguna um fá-
tæka þjóð, sem vanrækt var
og gleymd af stjórn sinni er sat
framandi landi. 1 rauninni
þjóðin útilokuð frá sam-
göngum við heiminn. Það er
mikill heiður fyrir íslendinga
að þeir jafnvel á slíkum tím-
um neyðar og vanmáttar varð
veittu sinn forna menningararf
AðaJsbrjcf Islendinga meðal
þjóðanna er elclci aðeins það,
að þeir hófa slcapað hinar rilcu
J
erlendra bókasafna sem ómet-
anlegar perlur.
Alt þetta höfum við í huga,
er við litum til íslands í dag,
sem gamallar menningarþjóð-
ar, endurfæddrar til nýs frelsis
á siðustu öld. Nútímasaga Is-
lands er Norðmönnum vel
kunn, enda svipuð okkar eigin
sögu og eigin baráttu fyr-
ir þvi að rjúfa sambandstengsl-
in, fyrst við Danmörku, og síð-
an við Svíþjóð. Með djúpri sam
úð höfum við veitt frelsisbar-
áttu íslendinga nákvæma at-
hygli, þátt eftir þátt, frá því
fyrst tók að birta af degi sögu-
þjóðarinnar, er Alþingi var end
urreist 1843, og til hins mikla
dags á Lögbergi 1944. ísland
hefur náð sama takmarki og
Noregur náði 1905. Með inni-
legri gleði lítum við til hins
nýja íslands sem frjálsrar þjóð
ar, er jafnfætis stendur
frændþjóðunum á Norðurlönd-
um.
Háskóli Islands er nú á dögum
helsta miðstöð fyrir norræn
fræði og að hann hefir meðal
kennara sinna afburða menn á
sviði humanistiskra fræða, eink
um í bókmenntum, tungu og
sögu. Okkur er það einnig kunn
ugt, og við gleðjumst yfir því,
að hjer skuli vera unnið mark-
vist til eflingar alhliða andlegu
lifi þjóðarinnar með nýtísku
slcólum, nýrri háskólabyggingu
bygging þjóðminjasafns og þjóð
leikhúss. Okkur er það einnig
kunnugt, að þjóðin er á hröðu
framfaraskeiði i tæknimenn
ingu með trú á bjarta fram
tíð.
Islcndingar eru sannarlega
ekki í dag þjóð, sem lifir í
draumi um liðinn tíma. Þeir
eru ung þjóð, sem er vöknuð
til dáða, til þess að vinna sjer
stöðu meðal sjálfstæðra þjóða
nútímans. Með söguna að baki
horfum við til hins unga Is-
lands i sólroða eftir veti'ar-
myrkur.
„Ó skammvinna gulltið, svo
gleðirík þó
að gleymt er allt farg, sem mjer
veturinn bjó“.
Þessar ljóðlínur eftir Stein-
grím Thorsteinson eru tákn-
rænar fyrir álit Norðmanna á
hinu nýja Islandi og fyrir hin-
ar heitu bróðurlegu óskir okk-
ar til íslenskrar þjóðar. Það er
i sannleika ósk vor, að Island
megi fá að lifa nýja varanlega
gullöld, bjarta og glæsilega
eins og sólskinsdag eftir regr
og hryssingslega* þoku. Það er
ósk olckar, eins og Bjömsorr
kemst að orði í kvæði sínu, að
íslenskur andi og íslenskar
hugsjónir fái á ný að streyma
sem gifturíkar æðar gegnum
Við heilsum Islandi sem
nýju rílci, en ekki sem nein-
um nýgræðingi rneðal menn-
ingarþjóða. Við sjáum þjóð, er
stendur á háu stigi sem menn-
ingarþjóð. Fræg fyrir bók-
menntir sínar og klassiska
tungu, með menningararf, sem
er frjósamur gróðurbeður fyrir
ríkt andlegt líf, er öll þjóðin
tileinkar sjer.
I Noregi fer milclð orð af
bókaútgáfu á Islandi í dag og
af íslendingum sem bókaunn
endum og bókasafnendum. Það
er viðurkennt meðal okkar að allt menningarlíf Norðurlanda
Pálsson, - lcomst svo að orði, er miða-ldabókmentir á norrænu
jeg hitti lxann fyrir skömmu'máli. Það er einnig þeirra
í Reylcjavik, að yfirróð Hafn- heiður, að þessi ómetanlegu
verðmæti hafa varðveist fram
ardana yfir Islandi urðu til þess
að Islendingar mistu af Noregi,
sem liinum eðlilega stuðningi
frá stærri þjóð, er hefði átt að
veita þeim margar lífsnauðsynj
ar og andlega uppörvun.
Mjög er það leitt, að flestir
Norðmenn vita allt of lítið um
sögu íslands á síðustu öldum.
Við vitum að vísu, að Islend-
ingar, eins og Norðmenn óttu
sína döpru daga. Að siðbótinni
var komið á þar, með sömu
þvingun og hjá okkur. Að Is-
lendingar veittu öflugri and-
stöðu en við. Við höfum ef til
vill nokkurn lcunnleika á af-
leiðingum verslunareinolcunar-
innar, er með tímanum varð
til mikillar ógæfu fyrir ísl.
þjóðina, þegar hún sjálf hafði
hætt siglingum, vitum að þær
afleiðingar einokunarinnar
voru enn alvarlegri en í Nor-
Trjcsmiðð oy verbmeon
vantar nú þegar til húsbyggingar. Uppl. hjá Indriða
Níelssyni, Flókagötu 3, simi 7887, kl. 6—8 e. h.
á vora daga. Það var á Islandi
meðal fátækra bænda, í frum-
stæðum torfbaxjum, að liandrit-
in vom varðveitt, sem dýrmæt-
ir fjársjóðir mann fram af
rftanni. Sifelt lesin og af þeim
tekin ný og ný afrit, sem dreifð
ust meðal manna, svo hin
gamla menningartmxga varð-
veittist á vörum þjóðarinnar,
klassisíc og hrein.
Við dáumst að þeim ein-
dæma styrlc hins andlega lifs
lijá íslenskri þjóð, á hinum
dimmu öldum frá miðöldum
til liútímans. Við vitum það
Norðmenn, að Islendingar sjálf
ir hafa bjargað arfi sínum
gegnum þrengingarárin frá
fornri blómaöld, arfi, sem eng-
inn annar getur tileinkað sjer,
enda þótt frumrit handritanna
hafi fyrir löngu verið flutt til
Tek upp 50 sett af tilbúnum karlmannáfötum, sem
verða til afgreiðslu í dag.
SVAVAR ÓLAFSSON,
Mœðskerameistari.
Klaþparstíg 1G. Sími 6G85.

iHárgreiðslustofan EVA
verður lokuð um tíma.