Morgunblaðið - 06.08.1947, Qupperneq 6

6
MORGUTSBLAÐIÐ
Miðvikudagur 6. ágúst 1947
Útg.: H.f. Árvakur, Rpykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 10,00 á mánuði innanlands,
kr. 12,00 utanlands.
í lausasölu 50 aura eintakið, 75 aura með Lesbók.
Frjáls verslun
HINUM almenna frídegi verslunarmanna er lokið. —
Þúsundir af fólki, sem vinnur störf sín á skrifstofum og
í verslunum allan ársins hring, hafa leitað út úr bæjunum
eða tekið þátt í margskonar skemmtunum, sem haldnar
hafa verið í tilefni dagsins.
í ræðu, sem viðskiftamálaráðherra Emil Jónsson hjelt
í tilefni þessa hátíðisdags verslunarstjettarinnar, rakti
hann nokkuð sögu íslenskrar verslunarbaráttu.
Niðurstaða hans var sú, að því fastar sem hert var á
verslunarfjötrunum, því ófrjálsari sem verslunin varð,
því verri hafi afkoma þjóðarinnar orðið. „Allt starf og
framtak lamaðist og þjóðin komst í þá mestu niðurlæg-
ingu, er hún hefir komist í nokkurn tíma“. Þannig fórust
viðskiftamálaráðherranum orð.
Vissulega eru þessi ummæli rjettmæt. Hvaða íslending-
ingur getur skilið sögu þjóðar sinnar á annan veg?
Dómur reynslunnar er skýr og ótvíræður.Því meira frjáls
ræði, sem ríkt hefur í verslunarmálum þjóðarinnar, því
betri og hagstæðari hefur verslunin orðið. Hin frjálsa
samkeppni milli einstaklingsverslunar og samvinnuversl-
unar hefur aukið vöruvöndun, lækkað verðlagið og gefið
fólkinu kost á hagstæðari verslunarviðskiftum.
Verslunarstjettin íslenska hefur á nokkrum síðustu ára
tugum unnið það afreksverk að færa verslunina algerlega
í hendur íslenskra manna. Á þá staðreynd bentu bæði
viðskiftamálaráðherra og Eggert Kristjánsson í ræðum
sínum.
Viðskiftamálaráðherra minntist einnig á það í ræðu
sinni, að íslensk verslunarstjett hefði hlotið misjafna dóma
og stundum ómilda. í því sambandi komst ráðherrann
þannig að orði:
„Jeg hygg, að þessu valdi fyrst og fremst, að þeir, sem
dæma, þekkja ekki sem skyldi það, sem þeir eru að leggja
dóm á, en hafi ef til vill orðið varir við, eða sjálfir komist
í kynni við brask eða spákaupmennsku í einhverri mynd,
sem óneitanlega er til, og þjónar ekki fjelagslegum hags-
munum, en slíkt er undantekning, sem ekkert á skylt
við þá verslunarstarfsemi, sem hjer hefur verið gerð að
umtalsefni.' Að yfirfæra slíka dóma, sem oft og tíðum
eru líka sleggjudómar, á stjettina í heild, sem vissulega
vinnur merkilegt, þjóðnýtt undirstöðustarf, nær vitan-
lega engri átt, og sannar aðeins hið gamla máltæki, að
„fár bregður hinu betra, ef hann veit hið verra“.
íslenskri verslunarstjett eru þessi ummæli viðskifta-
málaráðherra mikilsvirði. Á hana hafa á undanförnum
árum verið bornar þungar sakir. Heil þjóðfjelagsstjett
hefur verið látin gjalda fyrir mistök sem örfáir einstak-
iingar innan hennar hafa gert sig seka um. Meginþorri
verslunarmanna hefur hinsvegar unnið að því af dugnaði
og árvekni að tryggja landsmönnum vörur þrátt fyrir
margvíslega örðugleika af völdum styrjaldarinnar. Fram
hjá þeirri staðreynd verður ekki gengið opnum augum.
En aðalatriði þessa máls er það, hvernig þjóðinni verði
í framtíðinni trvggð hagkvæm verslun. Reynslan bendir
í þeim efnum fyrst og fremst í eina átt: Til frjálsrar versl-
unar, samkeppni milli einstaklingsverslunar og fjelags-
verslunar.
Allar líkur benda til þess, að þessari stefnu í verslunar-
málum íslendinga sje að aukast fylgi. Stærsti stjórnmála-
flokkurinn í landinu, Sjálfstæðisflokkurinn, hefur fvrir
löngu gert hana að sinni En hún á einnig fylgi að fagna
í röðum hinna svokölluðu vinstriflokka. Ýmsum af for-
ingjum fjelagsverslunarinnar hefur skilist það, að það sje
hvorki skynsamlegt að taka hjer upp þjóðnýtta lands-
verslun nje fjelagsverslun með einokunaraðstöðu.Því virð
ist þessvegna mega treysta að frjáls verslun verði áfram
] heiðri höfð í þessu landi. Fyrir hennar atbeina og fram-
tak og atorku. vel menntr^r verslunarstjettar, mun þjóðin
njóta hagkvæmrar verslunar og viðskifta á komandi
árum.
verjt
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Komið í bæinn.
ÞEGAR REYKVÍKINGAR
koma heim til sín eftir nokkra
dvöl utanbæjar sjá þeir margt,
sem vaninn og dagleg um-
gengni huldi fyrir þeim áður
en þeir lögðu upp í ferðalagið.
Fyrsta daginn eftir heimkom-
una sjá ferðalangarnir sinn
eiginn bæ með gestsaugum. —
Menn gera ósjálfrátt saman-
burð við það, sem þeir hafa
sjeð annarsstaðar og vega og
mæla. Gera sjer grein fyrir því
sem aflaga fer, og hinu sem
vel hefir verið gert. Flestir
sanngjarnir menn munu kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að
„heima er best“.
•
Ljósadýrð í Vatns-
mýrinni.
ÞEIR, SEM KOMU HEIM úr
stuttum eða löngum ferðalög-
um í fyrrakvöld og sáu alla
ljósadýrðina og flugeldasýn-
ingarnar í Tivoli munu hafa
orðið hrifnir af hátíðahöldum
fólksins og gleðinni í Vatns-
mýrinni. Vatnsmýrin varð enn
þá æfintýralegri fyrir það, að
ekki var búið að kveikja á götu
ljósunum í bænum.
Tivoli-skemtigarðurinn set-
ur sinn svip á bæinn og á fögr-
um sumarkvöldum, eins og í
fyrrakvöld kunna Reykvíking-
ar að meta þenna skemtistað.
Það er einmitt skemtistaður
eins og Tivoli, sem okkur hefir
altaf vantað.
•
Þörf tilbreytni.
OG ÞAÐ þóttist jeg sjá er
jeg kom í bæinn eftir nokkra
daga fjarveru, að það væri þörf
og góð ráðstöfun. að senda okk
ur nöldurseggina úr bænum í
nokkra daga öðru hvoru. Við,
sem jafnan höfum alt á horn-
um okkar, nuddum yfir því í
hvaða átt nefið á Þorfinni
karlsefni snýr, eða hvort það
rýkur meira úr öskuhaugunum
annan daginn en hinn.. Eða þá
að við höfum sjeð eitt eða tvö
blóm troðin niður á Austur-
velli. — Það er sannarlega þörf
tilbreytni fyrir okkur þessa
karla, að sjá, að það er víðar
pottur brotinn en 1 henni Vík,
og að margt eigum við hjer,
sem ekki er til annarsstaðar.
•
„ Meira ljós.
EN Nú er að taka til við
nöldrið á ný og ekki þýðir að
leyfa sjer neina værð. eða gef-
ast upp. Það sjáum við, sem
komum úr sumarfríinu, að ým
islegt smávegis má betur fara.
Það er gott að tekið er á móti
ferðalöngum, sem heim snúa
með Ijósadýrð og rakettu-
skrauti um öll loft, en það er
ekki sanngjarnt að ætlast til
að slík hátíð sje á hverju
kvöldi og þess vegna væri al-
veg óhætt að fara að kveikja á
götuljósunum hvað úr hverju.
•
Beðið um skammir.
„JEG ÞARF að biðja þig að
skamma duglega veitinga- og
gistihúsin úti á landi. Þau eru
flest sóðaleg, maturinn er ekki
hundum bjóðandi hvað á mönn
um, framleiðslufólkið er fúl-
lynt og frekt og alt er selt við
okurverði“. — Þannig Ijet
kunningi minn einn, sem var
að koma úr sumarfríi dæluna
ganga við mig í gær. Jeg hefði
getað sýnt honum stafla af
brjefum um þetta sama efni.
Það virðist ríkja almenn óá-
nægja með íslenska greiðasölu
staði og sannleikurinn er sá,
því miður. að það er hrein und
antekning ef menn koma á
gisti- og veitingastað úti á
landsbygðinni, sem eru boð-
legir hvað viðurværi alt snert-
ir.
•
Fyrirmyndir.
EN í STAÐ ÞESS að skamm
ast yfir hinum Ijelegu greiða-
sölustöðum vildi jeg minnast á
einn stað, serri jeg kom og þáði
beina á dögunum. Það er stað-
ur, sem til fyrirmyndar og heit
ir Valhöll á Þingvöllum.
Þar er borinn fram góður
matur, frammistöðufólkið er
kurteist og alúðlegt, alt er
hreint og fágað og alt þetta
kostar ekki meira en annars-
staðar. Vitanlega eru það fleiri
veitinga- og gististaðir á land-
nu. sem eru góðir en Valhöll.
En Valhöll er að ýmsu leyti
gott dæmi um hvað hægt er
að gera í þessum efnum ef vilj
inn er fyrir hendi.
•
Nýtt gistihús á
Þingvöllum.
GISTIHÚSBYGGINGIN í
Valhöll er orðin gömul og úr
sjer gengin. Herbergin eru fæst
góð, en þó fer vel um gestina.
Hvað núverandi gestgjafar í
Valhöll geta lengi haldið í horf
inu jafn prýðilega og þeir gera,
skal jeg ekki spá neinu um, en
þeir eru úthaldsgóðir ef þeir
gera það í mörg rigningarsum-
ur enn.
Sannleikurinn er sá, að það
þarf að reisa nýtt gistihús á
Þingvöllum. Það sýndist vera
verkefni hins opinbera. Þing-
vellir eru helgur staður þjóð-
arinnar og þangað koma flestir
eða allir erlendir gestir, sem
landið sækja heim, auk inn-
lendra manna úr öllum lands-
hornum.
Þótt að Valhöll sje vel stjórn
að eins og er, þá er sannleikur-
inn sá, að það er ekki nema
tímaspursmál hvenær ekki
verður lengur - hægt að reka
fyrsta flokks gistihús í þeim
húsakynnum, sem þar eru nú.
•
Hin hliðin.
ÞESSAR hugleiðingar hófust
með beiðni um skammir á
greiðasölustaði og víst geta þær
verið rjettmætar. En það er
önnur hlið á því máli, sem ekki
þarf síður að minnast á og það
er umgengni gesta á þeim stöð-
um, sem þeir koma á. Það eru
nú ljótu grísirnir margir hverj
ir. Það veitti ekki af að hafa
eftirlitsmenn með hverjum
gesti og þegar minst er á rudda
hátt og ljóta framkomu. þá eiga
gestirnir sinn skerf af því.
Þessa hlið málsins mætti
ræða betur.
MEÐAL ANNARA ORÐA . . . .
Innflyljendur lil Suður-Ameríku
Fyrir einu eða tveimur ár-
árum var því spáð, að ógur-
legir mannflutningar myndu
verða frá Evrópu til Suður-
Ameríku. Menn álitu, að
þrengslin og matvælaskortur-
inn í Evrópu yrðu til þess að
fólk girntist að komast suður í
aðrar álfur, þar sem nóg var íil
af öllu og menn imynduðu sjer
að næstum væru aðrir þjóð-
flutningar í nánd.
Það er ekki löngun fólksins
til að kómast úr Evrópu, sem
vantar, en ýmsir örðugleikar
hafa steðjað að og margir
þeirra svo slæmir, að þeir
verða alvarleg hindrun í veg-
inum.
Fyrst og fremst ber að telja
vöntun á skipum og kostnað-
inn við að flytja fólkið yfir
Atlantshafið. Bæði Suður-
Ameríku þjóðirnar og aðrar
þjóðir eiga enn mörg skip frá
því á stríðstímunum, en næst-
um ekkert af þeim skipum er
bjóðandi til að flytja fólk á
milli landa. Vöruflutningáskip
er ómögulegt að nota óg gÖml-
um herflutningaskipum þarf að
gjörbreyta áður en þau eru tek-
in í notkun sem landnemaskip.
Og þrátt fyrir alt, þótt nóg'
skip fengjust myndi kostnað- j
urinn við að flytja hvern mann
verða nærri 2000 krónur eða á
fjölskyldu að meðaltali 5000
krónur. Ef flutningarnir verða
í meira lagi er upphæðin fljót
að komast upp í miljónir.
Nærri búnir með
stríðsgróðann.
En fleiri vandræði steðja að.
Þegar innflytjendurnir loksins
komast til fyrirheitna landsins,
hvar í Suður-Ameríku sem er,
lenda þeir í húsnæðisvændræð-
um. Þess vegna verða viðkom-
andi landsstjórnir að reisa
nokkurskonar kampa fyrir
fólkið, og sjá þeim í byrjun al-
gjörlega fyrir mat og klæðum.
Það kostar mikla peninga. Þá
verður að setja upp ráðningar-
skrifstofur og upplýsingaskrifr
stofur svp að fólkið geti strax
komist til að vinna fyrir sjef
og þurfi ekki aítaf að vera kom
ið upp á hjálp frá öðrpm,
Og nú er svo komið, að þótt
stríðsgróðinn hefði verið mik-
ill í Suður-Ameríku ríkjunum,
er hann nú að miklu leyti upp-
j urinn, svo að nú eru þau farin
að verða naumari á fje en áður.
Vilja fa innflytjendur
til þess að verða
voldugri.
En mörg ríkin álíta, að þau
þurfi að fá innflytjendur, því
að þau eru flest frekar strjál-
býl og til þess að mega sín
meira þurfa þau fleiri íbúa.
Viðhorf hinna ýmsu ríkja er
sem hjer segir:
Argentína hefir sent sendi-
nefndir til Róm til að ræða við
ítölsku stjórnina og einnig til
Spánar, Frakklands, Belgíu og
Hollands og Peron stjórnin hef
ir gefið út áætlun um að flytja
til landsins á næstu 10 árum 4
miljónir Evrópubúa. Meiri
hluti þeirra á að verða Spán-
verjar: dg ítalif. En sjerfræð-
ing^if halda að Argentína geti
ekki tneð nokk-ru móti tekið við
slíkum fjölda manna og er talið
Framh. á bls. 8