Morgunblaðið - 06.11.1947, Page 7

Fimmtudágur 6. nóv. 1947
MORGUNBL .4 ÐIÐ
Svo vor tekið upp ó því, oð gefo mjer oð borðo
PJETUR HJALTESTED á
Sunnuhvoli á áttræðisafmæli i
dag.
Sú var tíð og það ekki alls
fyrir löngu að bújörð hans,
Sunnuhvoll, var glæsilegt bónda
býli fyrir innnan bæ, er hann
hafði reist og rækta látið, úr
urðarholtum og mógröfum. En
nú er Sunnuhvoll „kominn á kaf
í borgina“ ekki annað eftir nema
húsin, er hyggð voru á simi tið
í jaðri störra túna.
En þó breytingarnar sjeu
orðnar þetta miklar á bænum,
hafa árin ekki fengið neitt á
Pjetur, að heitið geti. Hann er
ósköp líkur því, sem hann var,
er hann var á besta aldri, og
átti auk búsins á Sunnuhvoli
mikla verslun í bænum og hús
og hvað eina og stóð mitt í bæj
arysinum, sem þá var, og þekti
allan bæinn, og alt hans fólk og
allir hann.
Einn rigningardag
En það var eitt sinn fyrir 25
árum eða svo, að við hittumst
að sumri til fyrir austan Fjall
og urðum veðurtepptir á
sama bænum, jeg, ferðalúinn,
eftir margra vikna flæking, en
Pjetur eftir erfiða annríkis ævi.
Við hvíldum okkur dagstund í
sama gestaherberginu hjá Lár-
usi syni hans, sem þá átti heima
á Yxnalæk. Þá sagði Pjetur mjer
sitthvað, sem á daga hans hafði
drifið. Mjer þótti hálft í hvoru
vænt um rigninguna þann dag,
því hún gaf mjer tækifæri til að
hlusta á Pjetur, og man eitt og
annað úr þeirri frásögn. En fór
þó heim til hans í fyrra dag. -—
Rifjaði hann þá ýmislegt upp
fyrir mjer. Því það er eins gott
að fleiri heyri en jeg.
Pjetur var jafn kátur og hress
er jeg kom til hans, eins og þeg-
ar við hittumst á Yxnalæk
forðum. Og spurði jeg hann hvað
hann hefði nú aðallega fyrir
stafni.
— Jeg geri aðallega það að
vera til, segir hann. En þarna
reyndi hann að fara á bak við
mig, því jeg vissi úr annari átt,
að honum fellur aldrei verk úr
hendi. Hann smíðar og lagar, og
alt leikur í höndum hans, eins
og í gamla daga.
Fœddur í Torfahúsi
Mig minti að hann ætti það
Þættir úr lífsreynslu áttræðs úrsmiðs
blaðsíður. Jeg man vel eftir
mjer tveggja ára. En það er
seinna, sem minnið fer að bila.
Veit ekki hver andskotinn það
er, sem er hlaupinn í mig. Þegar
jeg t. d. geng spottakorn eða
verð fyrir óvenjulegri áreynslu,
þá fæ jeg einhvern titring, sem
jeg ræð ekki við.
Smali
meS hrotna hnjeskel
Mjer datt í hug að aldurinn
væri kannski farinn að segja til
sín og það var komið fram á
varir mjer að benda honum á,
að liðin voru 78 ár síðan hann
myndi eftir sjer. En á þeim
tíma hefði hann stundum reynt
talsvert á sig. En hætti við að
sletta mjer fram í það, og segi
heldur: Hvernig var það þegar
þú smíðaðir koffortið í rúminu
þínu er þú varst sem lengst veik-
ur í fætinum?
•—Það var kommóða, sem jeg
smíðaði, Það var löng mín sjúk-
dómssaga. Þegar jeg var á 9. ár-
inu datt jeg ofan af 6 álna vegg
í tugthúsportinu og kom niður á
stein, mölvaði á mjer hnjeskel-
ina, en vildi ekki segja frá því
heima. Rjett á eftir kom til okk-
ar bóndi ofan úr Kjós, sem vildi
endilega fá mig til sín, sem
smala. Hann sagði, að það væri
ljett verk, að vera smali hjá
sjer. Ærnar ekki nema 26. Og
rótuðu sjer aldrei neitt að heitið
gæti. Mamma var treg til að
lofa mjer að fara. En það end
aði með því, að jeg orgaði svo
mikið, að jeg fekk því fram-
gengt. En þegar jeg kom heim,
eftir sumarið, þá er hnjeð á mjer
orðið svo bölgið að það er eins
og barnshöfuð. Svo mömmu
leist ekki á.
— Þú hefur ekki getað smal
að mikið með brotna hnjeskel-
ina?
-— Jeg komst fyrir kindurnar,
þar sem þær hjeldu sig uppi við
hamrabelti í fjallinu fyrir ofan
bæinn og stuggaði þeim á undan
mjer heim á leið. En velti mjer
síðan niður brekkuna ofan við
bæinn. og lág við stöðulinn á
meðan verstu verkirnir voru að
líða frá. Það var sá einkennileg-
sameiginlegt með flestum Reyk- asti ;,tortúr“, sem jeg hefi þekt.
víkingum, sem komnir eru til1
ára sinna að hann væri fæddur
x sveit, og spurði hann því hve-
nær hann hefði komið til bæjar-
ins.
— Jeg er fæddur í bænum,
segir hann þá, í Torfa-hlsi við
Skólavörðustíg. Það stendur enn.
En húsið bygði Torfi kaupmað-
ur Þorgrímsson, laðir Siggeirs
kaupmanns og þeirra systkina.
Þar bjuggu foreldrar mínir, ný-
gift, uppi á lofti, Einar Hjalte-
sted Pjetursson og kona hans,
Anna.
Afi minn hjet Georg Pjetur,
eins og jeg, og var bróðir sr.
Ólafs að Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd. Jeg byrjaði fyrir þrem
dögum að skrifa ævisögu mína,
segir Pjetur, og er kominn fram
til fjögra ára.
— Það er þá sennilega ekki
langt mál, sem þú manst að
segja frá fyrir þann tíma.
Þeir vildu ekki spandjera
40 krónum
Haustið 1879 er jeg sendur
vestur til ísafjarðar með minn
bæklaða fót, til Björns Árna-
sonar,
Þar skoðuðu læknar fótinn á
mjer, hver af öðrum. Og Þor-
valdur læknir Jónssön skrifaði
ættfó’ki mínu, og vildi að það
sæi um, að jeg yrði sendur út,
til að fá læknaðan fótinn. Jeg
átti eínaða ættmenn. En enginn
þeirra vildi kosta þessu upp á
mig. Þorvaldur hafði komist að
því að ferðin þyrfti ekki að
kosta meira en 40 krónur. En
það kom fyri rekki. Það þóttí
ekki borga sig að spandera því.
Eftir tvö ár kem jeg svo hing-
að aítur, miklu verri í fætinum
en áðúr. Ekki komst jeg það úr
rúminu, að jeg yrði fermdur
Pjetur Hjaltested.
AS Litlu-Bergslö&um
Það var einu sinni að jeg
fekk í afmælisgjöf kr. 1,50. —
Æílaði að kaupa fyrir þessa pen
inga enskunámsbók Jóns Ólafs-
sonar. Ilún kostaði þetta, var þá
að koma út. En það var þá ekki
búið að hefta hana. Svo jeg bið
pabba að fara niður í Thomsens
verslun og kaupa efni í komm-
óðu. Hann keypti tvö löng borð,
tók rúðu úr glugganum við rúm-
ið mitt og stakk þeim þar inn.
En jeg sagaði öll borðin niður
þarna yfir bælinu mínu. — Og
smíða síðan kommóðuna.
Þegar pabbi kom með viðinn,
var jeg að vesenast með að
teikna mynd af Snæfellsjökli.
Teiknaði hana eítir annari
mynd, þar sem var skip á sjón-
um fyrir framan jökuhnn. Þegar
Jónassen, læknir, kom til mín,
sá hann myndina, og þekti strax
hvað þetta var. Það var eins og
við yrðum hálfgerðir kunningjar
eftir þetta, Jónassen og jeg. —
Pabbi var eiginlega söðlasmiður.
Hann smíðaði alt sem fvrir kom,
þegar hann hafði ekkert að gera
við iðn sína. Við áttum heima í
kotinu, sem kallað var Litlu-
Bergstaðir, þar sem rjú er
Smiðjusígur.
HafliSi í Mýrarhúsum
og lœknarnir
— Hvernig komst þú eigin-
lega á fætur?
— Það var fyrst Haflioa í Mýr
arh sum að þakka. Þú kannast
við hann. I-Iann er liíandi enn.
Hann tók upp á þ\ í að taka m'ig
út með sjer, dróg mig á sleða.
Sleðann hafði jeg sjálfur smíð-
að. Hafliði fór með mig alla leið
vestur í Mýrarhús. Þar lifði jeg
í velystir.gum pral:tuglega. —-
Jeg hresstist v:3 að koma undir
bert loft. Þó ekki batnaði mjer í
fætinum.
Nú vildi Jónasscn og Guðni
læknir frá Eorr.holm taka aí
mjer fótinn. Jeg var tregur ti3
þess. En fjellst þó á það að !ok-
um, með því móti að þeir ljeti
mig fá öll beinin úr löppinni
En þegar til alvörunnar kom o;
átti að fara að flytja mig ú:
kotinu til uppsl:urðar, þá hafði
mjer algerlega snúist hugur og
jeg þverneitaði að láta fótinn.
geng frá öllu saman, svo skjóta
megi úr byssunni. Haltra með
þetta fram í bæjardyr og skýt
suður eftir blettinum og kúlan
flaug yfir Skólavörðustíginn.
Hafði líka gert kúluna. Harð-
fenni var og skefur kúlan gegn-
um fönnina alla leið upp á Skóla
vörðustíg.
Þar var þá á gangi Arnór
Árnason, síðar prestur, við ann-
an mann. Kúlan fer nærri þeim.
Eftir kortjer kemur Sigurður
Jónsson, fangavörður, heim og
fer að fiska upp úr mjer, hvaða
skotvopn jeg eiginlega hafi und-
ir höndum. Jeg segi honum það.
Hann tekur pistólina og segir:
Það fer líklega svo, að þú kemur
upp eftir til rnín og verður hjá
mjer tímakorn. Jeg hugsaði með
mjer, að ekki væri verra að vera
hjá honum. Því þar fengi maður
a.m.k. nóg að jeta.
Eftir skama stund kemur til
mín Pjetur Pjetursson, faðir dr.
Helga. Hann haíði fengið pistól-
una hjá Sigurði, og spyr, hvort
jeg hafi gert skeftið. Jeg játa
því. Jæja góðurinn minn, segir
hann þá. Þetta hefur orðið þjer
til óheilla. En jeg vil samt ekki
láta fara með þig þarna upp
eftir til hans Sigurðar, fyrr en
meira er aðgert. Jeg vona að
þjer verði fyrirgefið.
— Ekki hefur þjer batnað í
fætinum og þú komist á ról út
af þessu.
— Jæja. Jeg er búinn með 28 fyrri en jeg var 16 ára
Taka upp á aS <>efa mjer
aS horSa
— Nei. En jeg varð þekt per-
sóna í bænum. Og þá fór jeg að
vinna fyrir mjer, með því að
mála fangamörk á ýmsa hluti
fyrir fólk. Búðarmenn sendu
mjer t.d. öskjur, sem þeir not-
uðu undir hálstauið sitt, og hinir
og þessir eitt og annað, og jeg
skrautmálaði stafina þeirra á
það, sem jeg fekk á milli handa.
Þá taka nokkrar embættis-
mannakonur upp á því, að vilja
fara að gefa mjer að borða. —
Landshöfðingjafrúin, landfógeta
frúin og einkum frú Ástríður
Melsted, fósturmóðir Ragnheið-
ar Hafstein. Jeg fer að hressast
við bætt viðurværi. Fæ altaf
sendan miðdegismat upp í kotið a
okkar. Og fer síðar að geta staul
ast niður í Melstedshús, til þess
að bera mig eftir björginni.
Þá fer frú Ástríður að ámálga
það við mig, hvort jeg ætli ekki
ið láta ferma mig. Og jeg fer að
;anga til prestsins. Það var sr.
lallgrímur Sveinsson. Nú líður
ð fermingunni. Og þá íer að
andast málið. Jeg átti engin
jermingarföt, og íer að tala um
xetta við mömmu. H n segir að
:kki sje gott í eíni, því þau for-
'ldrar mínir hafi svo sem ekkert
il að borða, hvað þá að kaupa
vrir í fermingarföt. Jeg verði
.íst að fá fötin lánuð hjá ein-
xverjum. Jeg segi, að jeg vilji
'kki láta ferma mig í lánsfötum.
ferma mig, mig vanti fötin,
að ráðast í tombólu. Hann v<tf
talinn hagyrðingur og yrkir íye-
ir mig þrjár vísur. Jeg man-ekkl
nema þá fyrstu. Hún er svona :
Hlutavelta verður haldin
víst án háska.
Kæta mun hún krakka baUUn
kringum páska.
Því ekki var hægt að ákveða
daginn með vissu.
Vísurnar bárust út á meðal
fólks, Brynjólfur gaf mjer-eitt
og annað smálegt, til að hafa á
tombólunni. Jeg hjelt hana ann-
an sunnudag fyrir fermingu.
Þar voru ekki veigamiklir mun-
ir. Drátturinn kostaði líka 5
aura. Krakkarnir voru æstir í að
draga. Jeg f jekk 16 krónur upp
úr tombólunni. • Jeg fer- -til
mömmu með peningana og spyr
hana að hvort hún haldi eiiki, að
þetta nægi fyrir fötum. Hún
hjelt .það, eí ekki yrðjvkeyp*
dýrt efni.
Næst þegar jeg kem að bo.rða
til frú Melsted, þá spyr Lún.nUg
hvort jeg hafi nokkur föt fyrir
ferminguna. Jeg segist vera ný-
búinn að halda tombólu. —•••Og
mamma haldi að það sem jeg
fjekk inn, muni nægja fyrir
„ytra borðinu“. Það er mv-gott
væni minn, segir hún þá. En-jeg
er nú búinn að kaupa'4 ■
handa þjer. Og kemur með stór-
-an klæðispakka og gefur mjer.
Þá gat mamma keypt annað fyr-
ir 16 krónurnar, nýja skó—og
hvað eina. Alt fór það á ferm-
ingarstrákinn hennar.
Svoleiðis hefur það gengið al*
mitt líf. Einhvernveginn Jbjarg-
ast áfram fyrir mjer, þrátt fyrir
alla heimsku mína og htje-
drægni.
Fra'gur skotnia&ur
Um þetta leyti far n jeg einu
sinni í rusli, hlaup af pistólu,
Tombóla
og fermingarföt
Nú dettur mjer í hug að halda
tombólu. Fer til Brynjólfs Odds
kolryðgað. — Jeg pússaði upp sonar, bókbindara, og segi hon
hlaupið, smíðaði á það skeíti og um upp alla sögu. Það eigi að
U ppskur'Sur
—i Svo fórst þú í vinnu eítir
ferminguna?
— Nei, bíddu nú við, ekki ait
búið enn. Nú á enn að lækna á
mjer fótinn. Og nú var það
Schierbeck, landlæknir. sera
átti að lækna mig. Þú verður
líklega að fara á hospítalið, seg-
ir frú Melsted við mig. Því-ekki
er hægt að skera þig upp-heima
hjá þjer. Nema þú viljir að' það
verði gert hjerna hjá okkur uppi
á lofti. Því tók jeg fegins hendi.
Þar skar landlæknirinn í fótixra
mjer, en Niels Lambertsen
svæfði mig. Það var venja "að
hann hjálpaði landlækninum.
En hann var eitthvað illa fyi ir
kallaður, eins og stundum. Svo
hann gaf mjer nokkuð mikið .vi
morfíninu, svo það sullaðist út
um munnvikin, og tungan dat<
niður 5 kok. Svo læknirinn varð
að sækja hana þangað, og-gerði
það með töng, sem Lamberksei*
hafði sjálíur smíðað, - og stakk
svo prjóni í gengum tungubrcxtd-
inn fyrir framan varirnar, svo
jeg hefði mitt öndunarop í lagl.
Það voru meiri kúnstirnar. —
Schierbeck stundaði mig með
mikilli kostgæfni, eins og hans
var von og vísa. Jeg sá á mjer
löppina eftir 3 mánuði og vavð
ekki um sel. Þvílík sjón!
— Hvað var að löppinni?
— Berklar, góði minn. Og or
ekki nærri búin sú saga öll.
En hún yrði of löng fyr r þig í
dag. ^
(Framhald á bls. 0)