Morgunblaðið - 08.01.1948, Qupperneq 7

Fimtudágur 8. janúar 1948
M O RC U NB L AÐ 1 Ð
7
EJNAR MUNKSGAARD
DR. PHIL. Ejnar Munksgaard
bókaútgefandi í Kaupmanna-
höfn, andaðist á þrettánda dag
jóla, eins og skýrt var frá hjer
í blaðinu í gær. Hann hafði að
vísu lengi verið heilsutæpur, og
mjer var kunnugt um, að síð-
ustu mánuðirnir, eftir Iát hinn-
ar ágætu konu hans, 21. sept. s. 1.,
höfðu verið honum erfiðir. En
eigi að síður kom þessi helfregn
sviplega. Aldurinn var ekki hár
Hann var fæddur 28. febr. 1890
ekki fullra 58 ára gamall. Og
hann hafði í síðustu brjefum sín-
um til mín sagt frá störfum sín-
um og fyrirætlunum með sami
áhuganum og jafnan fyrr. Hanr
vann meðan dagurinn entist. Og
sú spurning mun nú hvarfla af
mörgum, hversu fyllt verði það
skarð, sem orðið er eftir hann.
★
Einar Munksgaard var svo
kunnur almenningi hjer á landi,
að óþarft er að skýra nákvæm-
lega frá starfsemi hans, enda hef
jeg tvívegis áður ritað allræki-
lega um hann (Lesb. Mbl. 5. febr.
1933 og Mbl. 28. febr. 1940) og
get víssð til þess. Veit jeg og, að
margir eiga enn eftir að rita um
hann, og engin hætta er á, að
nafn hans gleymist hjer á landi.
Jeg minnist lítils atviks frá því
.í hittiðfyrra. Konan mín kom
inn í verslun hjer í bænum til
þess að láta búa út dálitla send-
ingu til hans. Ungur búðarsveinn
var við afgreiðslu. Þegar hann
sá, hvert böggullinn átti að fara,
færðist bros yfir andlitið: „Já,
það er hann, sem hefir gefið ís-
lensku handritin svo fallega út'c.
Honum var bersýnilega sjerstök
ánægja að koma þeim böggli
áleiðis. — En það tekur sinn tíma
að átta sig á, hversu mikils er
misst við fráfall slíks manns,
jafnvel fyrir þá, sem kunnug-
astir voru honum og störfum
hans.
★
Saga Einars Munkgaards var
ævintýri. Hann gerðist fyrir hjer
um bil þrjátíu árum meðeigandi
lítillar og lítt þekktrar fornbóka-
verslunar, utarlega í Kaupmanna
höfn, sjálfur fjelítill og nýkom-
inn frá bóksalanámi erlendis.
Hann færði smám saman út
starfsviðið. Bókhlaðan fluttist inn
í hjarta borgarinnar, á eitt af
götuhornunum við Frúartorg,
rjett við háskólann. Fornbóksal-
an hjelt reyndar áfram og varð
ein merkasta verslun Kaup-
mannahafnar af því tagi. En hún
var ekki nema ein deildin, — í
kjallaranum. Uppi var stór bóka-
verslun með miklu úrvali vísinda
rita, námsbóka stúdenta cg nýj-
ustu bókmennta erlendra. Og í
skrifstofu Munksgaards sjálfs,
inn af bókhlöðunni, var stjórnað
útgáfustarfsemi, sem óx með
hverju ári. Þegar Levin, hinn
upphaflegi eigandi litlu forn-
bókaverslunarinnar og fjelagi
Munksgaards, fjell frá, keypti
Munksgaard hans hlut í fyrir-
tækinu og varð einkaeigandi
þess. Bókaforlag hans varð ekki
einungis víðfrægt um allar jarð-
ir, heldur tvímælalaust eitt
stærsta og umsvifamesta vísinda-
legt útgáfufyrirtæki, sem nú er
til, hvar sem leitað er. Hann
færðist í fang ýmiss konar verk-
efni, sem engan hafði dreymt
um, að leyst yrðu af höndum
annars staðar en með stórþjóð-
unum.
•A
Þegar um það er spurt, hvernig
og hversvegna Munksgaard hafi
fengið öllu þess á orkað, er tor-
velt að svara því til fullnustu.
Miklu skipti þekking hans, ó-
venju rækilegur undirbúningur
til starfsins á æskuárum. Þá
hafði hann vitanlega til að bera
mikla hagsýni og skipulagsgáfu.
Hann kunni þá list að láta sjer
verða sem mest úr því pundi,
sem honum var veitt, hvort sem
það var starfskraftar og tími
lieilsuveils manns eða upphafleg
ur höfuðstóll fjelítils manns. En
ekkert af þéssu hefði hrokkið til
að yrkja ævintýrið. Munksgaard
IN MEMORiA
stað Munksgaards-fjölskyldunn-
ar, og þá tókst þar vinátta, sem
jeg og allir mínir höfum síðan
notið fjeira góðs af en hjer er
staður til að telja. Oft hef jeg
haft ástæðu til að dást að því,
hvað þessi önnum kafni fram-
kvæmdamaður gat verið hugul-
samur, hugkvæmur i srnáum
hlutum eigi siður en stórum. Eíns
og nærri má geta, litum við oft
á ýmisleg't frá ólíkum sjónarmið-
um og fórum aldrei leynt með
það nje ljetum það liggja í þagn-’
argildi, sem á milli bar. En fyr-
ir það verða kynnin líka fjöl-
breyttari og lærdómsríkari'. Og
jeg finn það glöggvast nú, þeg-
ar jeg lít yfir þau öll saman, dð
Ejnar Munksgaard var einn af
óvenjulegustu og mikilhæfustu
Rúmlega 60 miljónir kr.
af nýjum seðlum í umferð
Fresfíir Innslæðuyfflrlýstofiar fil febrúar-
loka.
Á MORGUN er síðasti dagur seðlainnköllunarinnar. Svanbjörn
rímannsson aðalbókari Landsbanka íslands, skýrði MorgunblaS-
ir.u svo frá í gær, að á þriðjudagskvöld, hafi seðlávelta hinna nýju
seðla Landsbankans verið komin upp í 64 miljónir. Skiptist hún
jannig, að í Rpykjavík hefur gömlum seðlum verið skipt fyrir
nýja, að upphæð 42 miljónir, en út um land fyrir 22 miljónir.
Ejnar Munksgaard.
mönnum, sem jeg hef þekkt á sjgg Reykjavíkur og nágrennis.
lífsleiðinni.
var einmitt, fyrir utan hagsýni
sína og raunsæi, hugsjónamaður
og draumamaður. Efalaust hafa
gleði hans af starfinu, áhugi,
stórhugur og yndi af djarflegum
framtökum haldið við og styrkt
orku hans til vinnu. Bækur voru
honum ekki aðeins verslunar-
vara. Hann unni þeim og bar
lotningu fyrir þeim. Hann var
meðal annars svo fundvís á fá-
gætar bækur og handrit, að lík-
ara var því sem hann hefði sjer-
stakt skilningarvit að leiðbeina
sjer. Og höfundar voru honum
ekki aðeins viðskiftamenn, held-
ur urðu persónulegir vinir hans,
sem hann bljes nýjum áhuga í
brjóst. Honum var ekki nóg að
semja við þá á skrifstofunni. —
Hann hafði yndi af að skrafa og
skeggræða við þá um heima og
geima yfir dýrlegum borðum,
hvort sem það var um hádegis-
bilið á bestu gildaskálum borg-
arinnar eða síðla dags á heimili
sínu. Það var alltaf stórbrotinn
rausnarbragur á hugsun hans og
athöfnum.
★
Ejnar Munksgaard veitti því
þegar athygli sem ungur bók-
salij að íslenskar fornbókmennt-
ir voru gjaldgengar víðar um
lönd en aðrar bókmenntir á nor-
rænum tungum. Og hann var
S fljótur að skilja með innsæi sínu,
að þær voru heimsbókmenntirn-
ar meðal norrænna bókmennta.
Arið 1930 gaf hann út ljósprent-
un Flateyjarbókar, sem var fyrsta
bindið af hinu mikla ritsafni,
Corpus codicum Islandicorum
medii ævi. Þótt hann færðist síð-
ar önnur svipuð fyrirtæki í fang,
— útgáfur sænskra, byzantískra
og persneskra handrita m. m., —
var útgáfa íslensku skinnbókanna
alltaf mesta eftirlæti hans. Og
! hann sýndi hug sinn til Islands
I og íslendinga með mörgu móti.
Bókagjafir hans til Landsbóka-
safns, Háskóla Islands, fleiri
bókasafna og stofnana og margra
einstaklinga voru miklar og
höfðinglegar. Hann átti og upp-
tök að ýmsu öðru, sem íslandi
var vel gert, t. d. því, er Kirk
verkfræðingur keypti Haukadal
handa Skógrækt ríkisins, svo að
eitthvað sje nefnt. Gestrisni hans
og greiðvikni við fjölda Islend-
inga er alkunn. Þetta var vissu-
lega vel metið. Honum var ýmiss
konar sómi sýndur hjeðan, sem
honum þótti vænt um, framar
öllu vafalaust, er háskólinn kjöri
! hann heiðursdoktor á 25 ára af-
! mæli sínu, 1936.' En fullmetið
mun það, eins og gengur, varla
verða, fyrr en reynt er, hver
munur verður á ýmsum menn-
ingarlegum samskiftum vorum
við Danmörku, er vjer eigum
þar eltki slíkan hauk í horni.
★
Jeg get ekki lokið þessum
minningarorðum án þess að
vikja stuttlega að kynnum mín-
! um við Ejnar Munksgaard. Fund-
i um okkar bar fyrst saman haust-
ið 1930, en sumarið 1932 vildi svo
| til, að við hjónin dvöldumst 1
I Rungsted, skammt frá sumarbú-
Sigurður Nordal.
Miklar bygiinya-
á Akureyri
FRJETTARITARI Morgunbl. a
Akureyri, hefir símað blaðinu
viðtal, er hann hefir átt við
byggingarfulltrúa Akureyrar,
um byggingaframkvæmdir
bænum á árinu 1947.
Þar voru bygð 45 íbúðarhús,
sem öll voru að mestu fullgerð
í árslok. í þessum húsum eru
86 íbúðir. Bygt var eitt versl-
unarhús og eitt samkomuhús.
Viðbótarbyggingar voru fram-
kvæmdar við 4 verksmiðjur,
verkstæði og geymslur. Þá voru
bygðir 11 bílskúrar. Komin
voru undir þak 29 hús og í þeim
eru 48 íbúðir. Hús sem veitt var
byggingarleyfi. til og hafin var
smíði á, eru 21. í þeim verða
31 íbúð.
Þá eru í smíðum nokkur stór-
hýsi á Akureyri. Ber þá fyrst
að telja sjúkrahús Norðlend-
ingafjórðungs, þá heimavistar-
hús Mentaskólans og viðbótar-
byggingu við Barnaskólann. Þá
er verið að byggja ullarþvotta
stöð við Klæðaverksmiðjuna
Gefjun.
II. Vald.
Ekkerl samkomulag
um Trlestelandstjóra
Innstæðuyfirlýsingar <
Undanfarna daga hefur verið
mjög mikið að gera í sparisjóðs
deild Landsbankans og mun svo
vera við hina bankana og Spari-
Mest alt þetta fólk kemur til
3ess að gefa innstæðuyíirlýsingu
sem eins og kunnugt er, er einn
liðurinn í lögunum um eigna-
könnun. Bókanir þær, er fram
fara í þessu sambandi, hafa kom
ist alt upp í 1000 á dag í Lands-
bankanum. Má af þessu sjá, að
mikil þröng er oft við afgreiðslu
borð sparisjóðsdeildarinnar. —
Fólk hefur yfirleitt tekið því
með þögn og þolinmæði að þurfa
að standa í biðröðum um lengri
tíma.
Frestur til febrúarloka
Það virðist gæta nokkurs
misskilnings hjá fólki um hve-
nær því beri að koma í bankann
og gefa innstæðuyfirlýsingu
sína. Margir halda, að ljúka beri
því af fyrir 9. þ. m., en svo er
ekki. Fresturinn er til febrúar
loka, fyrir þá sem eru hjer á
landi, en fyrir íslendinga er-endl
is, er hánn sex mánuðir.
Fyrsta bindi af safai
komlð úf
FYRSTA bindi af „Austur-
landi“, safni austfirskra fræða,
er komið út fyrir nokkru, en
ritstjórar þess eru Halldór
Stefánsson, fyrrv. alþm. og Þor-
steinn M. Jónsson skólastjóri.
Ritið hefst á kvæði eftir Sig-
urð Baldvinsson, en þá er for-
máli eftir Halldór Stefánsson og
grein eftir hann er nefnist Aust
urland. Annað efni þessa fyrsta
bindis er sem hjer segir: Ágrip
af sögu Austfirðinga, eftir Jón
New York í gærkvöldi. I prófast Jónsson í Bjarnarnesi,
FRESTUR sá, sem ítölum og I Austfjarðalýsing, eftir Guttorm
Júgóslöfum var gefinn til að i Pshson, prófast í Vallanesi,
koma sjer saman um landstjóra Austfirðingar, eftir Pál bónda
í Trieste. var útrunninn fyrir ; Vigfússon á Hallormsstað, Lýs-
meir en 24 klukkustundum síð- Hofsskógar í Vopnafirði
an. Hafði ekkert samkomulag 1840, eftir Guttorm prófast
náðst, að því best verður sjeð: Þorsteinsson, Hofi, Lýsing Hall-
ítalir visuðu á bug fimm til- ormsstaðarskógar 1874, eftir
lögum frá Júgóslöfum og ekk- Sigurð prófast Gunnarsson á
ert svar hefur enn borist frá Hallormsstað, Lýsing Hólma-
Belgrad við tveimur ítölskum shógar i Reyðarfirði 1843, eftir
tillögum. | Hallgrim Jónsson prófast og
__ Reuter. ! Jökuldalsheiðin og byggðin þar,
______ , t______ ; eftir Hahdór Stefánsson. Þá er
nafnaskrá og myndaskrá og
loks eftirmáli eftir Þorstein M.
Jónsson.
Þetta fyrstá bindi af ..Aust-
urlandi“ er yfir 300 bls. að
stærð.
mörku hyggja á
pólifísk verkföll
Kaupmannahöfn í gær.
Einkaskeyti til Mbl.
HEDTOFT, forsætisráðherra,
ljet svo ummælt í áramótaræðu,
sem hann hjelt á nýársdag, að
1948 yrði að vera vinnunnar ár
fyrir Dani, ef viðreisnin ætti að
heppnast. „Við getum ekki flutt
inn nema hráefni og hálfunnar
vörur á þessu ári, fyrir þá upp-
hæð, sem svarár til þess, sem
við flytjum út. Viðreisnin verð-
ur að bvggjast á framleiðslu-
aukningu og á neyslu takmörk-
un. Önnur ráð eru ekki fyrir
hendi“.
„Þjóðleg og fjelagsleg eining
og samvinna er nauðsynleg“,
sagði forsætisráðherrann.
Kommúnistar hyggja á
vinnudeilur
Hedtoft minntist á, að svo
gæti farið að til vinnudeila
kæmi í vor, en hann bætti því
við, að Danir hefðu ekki efni á
vinnudeilum, sem myndu eyði-
leggja viðreisn lands og þjóðar.
Verkamenn og vinnuveitend-
ur verða að sýna gagnkvæma
sanngirni. Framleiðsluaukning
ein getur aukið fjelagslega vel-
megun og framfarir.
Politiken segir, að sennilegt
sje að formaður alþýðusam-
bandsins reyni að koma í veg
fvrir vinnudeilur, en að komin-
únistar hafi í hyggju að stofna
til alvarlegra vinnudeilna af
pólitískum ástæðum og að þeir
muni gera það, sem í þeirra
valdi stendur til að æsa verka-
menn upp og koma á eins mikl-
um glundroða og þeim er unnt.
Það sje svo einkennilegt, að
danskir kommúnistar skuli nota
verkfallsvopnið í stjórnmálabar-
áttunni, þótt verkföll sjeu bönn-
uð í hinni rússnesku paradís
kommúnistanna. — Páll.
Trygve Lie fer fii Evrópis
New York í gær.
TRYGVE LIE, aðalritari Sam-
einuðu þjóðanna, mun næst-
komandi föstudag leggja af stað
hjeðan frá Nev/ York áleiðis
til Evrópu. Ætlar hann að heim
sælcja ýmsar borgir, svo sem
Genf og Bern, með það fyrir
augum að velja samkomustað það bil 32.500,000 dollurum á
fyrir Allsherjarþingið, þegar fyrsta rekstucsári sinu. Er tapið
það kemur næst saman. aðallega vegna )jelegra flug-
•— Reuter. vjelategunda. — Reuter.
m
BRESKA flugfjelajAð,' British
Overseas Airlines, tapaði um
Gengur enn á bresfea
dollaralániS
Longon í gærkvöldi.
BRETAR hafa nú enn eytt 100
miljónum af dollaraláni sínu í
Bandaríkjunum og eiga eftir
um 200 miljónir dollara. Var
sagt frá þessu hjer í Lcndon í
dag, og þess jaínframt. getið,
að gripið 5’rði til margvíslegra
sparnaðarráðstafana. Verður
starfsfólki meðal annars fækk-
að hjá bresku upplýsingaþjón-
ustunni í Bandaríkjunum, en
upplýsingaþjónustan er ein um
fangsmesta stofnun Breta þar
í landi.
— Reuter.