Morgunblaðið - 12.06.1948, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ
Laug'ardagur 12. júní 1948.
— Skítugur leir
Framh. jf bls. 9. ■
æði -sögunnar annað en leir —
og hann „einna líkastur göml-
um hundaskít’, ef satt skal
segja?
Svo er það forsætisráðherr-
ann, sem vill selja landið, per-
sónugerving landsölumannanna,
með honum er komið að sjálf-
um kjarna sögunnar. Hlýtur
ekki skáldið að hafa viljað taka
á allri sinni list til þess að gera
þessa mannlýsingu sannfær-
andi og eftirminnilega — og
bregða þar með skæru ljósi yfir
sálarfræði og heimspeki land-
ráðamennskunnar? En Laxness
nær engum listartökum á efni
sínu. Það er eins og hönd hans
um pennaskaftið visni og lamist
þegar hann kemur að landráða-
manninum, af því að hann veit
að nú er allt sem hann skrifar
tóm ósannindi — og að ellur
þessi reyfari um næturheim-
sóknir laumulegra ameriskra
herforingja, sem eru að kaupa
landið, til stjórnmálamanna,
sem eru óðir í að selja það íyrir
ekki neitt, er ekki annað og get-
ur aldrei orðrið annað en skít-
ugur leir. Þess vegna kemur
ekki eitt orð, sem hafi merkingu
út úr þessum ráðherra, sem
skáldið er að lýsa, heldur ein-
göngu hreinn þvættirgur:
„Hvað er ísland fyrir íslend-
inga? Ekkert. Vestrið eitt skift-
ir máli fyrir norðrið. Við lifur
fyrir vestrið; við deyjum fyrir
vestrið; eitt vestur. Smáríki —
skítur". „Þó þeir flengi mig op-
inberlega á Austurvelli og fleygi
mér til andskotans út úr ríkis-
stjórninni þá skal eg samt selja
mitt land“. Svona er allt hans
tal, tómt kolsvart brjálæði, af
flötustu tegund. „Eg vil ^elja
mitt land, orgaði forsætisráð-
herrann; allt fyrir þetta eina.
Þeir mega draga mig á hárinu
um allan bæinn — “. „Eg er for-
sætisráðherrann. Stalín er ekki
eins gáfaður cg eg. Dollarinn
skal standa“. O.s.frv.
Mitt í þessu rausi grípur mág-
ur ráðherrans inn í samtalið;
„Vinur, við skulum ekki hugsa
upphátt. Það er fólk á gangi. Ef
við tölum getur misskilist hvað
við hugsum; og jafnvel skilist,
hverju guð forði“. Þetta er þó
ástæðulaus ótti af því sem ráð-
herrann segir getur aldrei skil-
ist hvað hann hugsar. Orð hans
eiga ekkert skylt við hugsun.
Hið eina sem getur skilist af
orðúm ráðherrans, er alger
skortur skáldsins á þeim sann-
færingarkrafti. sem er hverjum
pólitískum níðritara nauðsynleg-
ur, ef árás hans á að verða ann-
að og meira en máttlaust spark
út í loftið.
6.
Sumarið 1933 kom ítölsk flug-
heimsókn til Reykjavíkur. Um
hundrað ítalskir flugmenn voru
gestir landsins í eina viku, svnir
þeirrar þjóðar, sem frægust er
fyrir kurteisa og ljúfmanniega
framgöngu. Það vildi svo til að
eg átti flestum fremur kost á að
veita þessum mönnum athygli.
Fyrir beiðni ríkisstjórnarinnar
varð eg handgenginn foringja
fararinnar, Balbo ráðherra og
var með honum -og mönnum
hans nálega frá morgni til
kvölds meðan þeir stóðu við.
Balbo var maður tigkimann-
lega stilltur, algerlega blátt á-
fram í viðmóti, hæverskur og
vingjarnlegur við háan sem lág-
an.
En þessir menn voru fulltrú-
ar fascistastjórnar. Það varð að
segjá eitthvað misjafnt um þá.
Og það tók Laxness að sjer.
Hvergi var þess getið í blöðum,
að þeir hefðu komið öðru vísi
en vel fram á íslandi. Þessu var
hægt að ráða bót á í skáldsögu.
Og Laxness settist við og skrif-
aði söguna um „Ósigur ítalska
loftflotans í Reykjavík 1933“,
þar sem hann lætur flugmenn-
ina vera fulla af rembingi og
foringja fararinnar hrokagikk
og fífl, sem lendir í handalög-
máli við sendisveininn á Hótel
Borg, sem skellir honum.
Eg hef orðið var við það að
sumum kommúnistum þykir
þetta ágæt fyndni. Hefði það
verið jafnfyndið ef Stalin hefði
komið til Reykjavíkur og í-
haldsrithöfundur logið því upp
frá rótum að hann hefði hagað
sér svo spjátrungslega á Borg-
inni að sendisveinninn hefði
lagt hann?
í nóvember var hleypt upp
bæjarstjórnarfundi í Reykjavík,
út af deilum um atvinnuleysis-
styrki, leikurinn barst út á götu
og sló í bardaga með bareflum
milli lögreglu og uppþotsmanna.
Það var við þetta tækifæri, sem
Héðinn Valdimarsson átti að
hafa rjett verkamönnum stól-
fætur úr um glugga í fundar-
salnum — frá því segir Lax-
ness í smásögu, sem hann
skrifar um bardagann, og þar
með er sagan ekki lengur skáld-
skapur einn, óháður sögulegum
staðréyndum, heldur verður
höfundur skuldbundinn til
rjettrar, sannsögulegrar lýsing-
ar á ákveðnum atburði.
Sagan segir frá gömlum
verkamanni, sem fær þungt
kylfuhögg á höfuðið, er fluttur
blóðugur á sjúkrahús og bur.dið
um sár hans, en að því búnu
fer hann aftur í bardagann,
með reifað höfuð, og fær þá enn
á ný högg ofan í kollinn — því
að, segir Laxness, lögreglan
leitaðist sérstaklega við að slá
menn þar sem sár voru f.vrir,
sem hafði verið bundið um.
Eg horfði á þennan sorglega
götubardaga, ofan úr gluggum
Alþingis, sá hann hefjast fyrir
utan templarahúsið, þar sem
fundur bæjarstjórnar hafði
staðið, og berast út að dóm-
kirkjunni og út á Kirkjustræti.
Bardaginn stóð í svo sem fimm
mínútur, í hæzta lagi nokkrum
mínútum lengur. Það var ger-
samlega óhugsandi, eða með
öðrum orðum, það eru hrein
ósannindi, að nokkur maður
hafi getað særst þar, verið flutt-
ur á sjúkrahús. fengið þar sár
sín þvegin og bundið um bau,
en síðan komið aftur í bardag-
ann og þá verið sleginn cðru
sinni af lögreglunni ofan í sár
sín.
Það má vera að þetta þyki
tilvalin saga einhversstaðar yzt
í vinstri herbúðum. Væri hún
jafngóð ef því hefði verið logið
á verkamenn, að þeir hefðu sér-
staklega leitast við að berja of-
an í sáraumbúnaðinn á höfðum
lögreglumannanna.
Eru það goðar bókmenntir,
samræmar íslenzkum siðahug-
myndum, sem taka að sjer að
falsa sögulegar staðreyndir í
svívirðingarskyni ?
Ef til er á íslandi heilbrigð
og einörð bókmenntaleg
gagnrýni, þá er henni skylt,
eftir síðustu tók Laxness, að
taka afstöðu til eftirfarandi
spurningar:
Nú er pólitískur rithöfundur
óánægður yfir því, að atferli
andstæðinga hans er ekki eins
heimskulegt eða hlægilegt eða
glæpsamlegt, og hann hefði
langað til að það væri — skal
honum þá teljast heimilt að
bæta úr því með skáldsögum,
þar sem hann lætur þá fremja
þau heimskupöi-, þau skammar-
strik og smár.arverk, sem þeir
ekki hafa gerst sekir um?
Hverjum getur dulizt hinir
nálega ótakmörkuðu möguleik-
ar til rógs og lyga, sem hin
pólitíska lykilsaga hefur fram
yfir blaðagreinar, vegna þess að
lykilsagan þarf ekki að nefna
hina ofsóttu eða svívirtu með
réttu nafni, og getur þó látið
skiljast við hvern er átt?
Er íslenzkri siðmenningu
gróði að slíkum bókmenntum?
París 17. maí 1948.
Kristján Albertson.
EIN AF skýldunum, sem ís-
land tókst á hendur með inn-
göngu í Bernarsambandið, er
greiðsla til erlendra útgefenda,
tónskálda og erfingja þeirra fyr
ir opinberan flutning tónverka.
Um leið opnast möguleikar á
gagnkvæmum viðskiptum í þess
um efnum milli íslands og ann-
arra landa. Tónskáldafjelag Is-
lands og STEF (Samband tón-
skálda og eigenda flutningsrjett
ar) og hlutafjelagið Landsút-
gáfan beita sjer fyrir þvi að
skapa viðskiptajöfnuð, safna
rjettindum og rjettindaumboð-
um erlendum sem innlendum
og greiða fyrir opinberum flutn
ingi íslenskra tónverka erlendis.
Jón Leifs, formaður Tón-
skáldafjelagsins og Stefs, er ný-
kominn hingað úr ferðalagi um
Norðurlönd í þessum erindum.
í Osló sat hann fund Norræna
tónskáldaráðsins og lagði fyrir
fundinn tillögur Tónskáldafjel.
íslands um ílutning íslenskra
tónverka á norrænu tónlistar-
hátiðinni þar í haust. Ráðið sam
þykkti að láta flytja verk eft-
ir sex íslensk tónskáld, — nærri
hálfrar annarrar stundar dag-
skrá. Ennfremur undirbjó Jón
Leifs gagnkvæma rjettindasamn
inga Stefs og Landsútgáfunnar
við hliðstæðar stofnanir á Norð-
urlöndum.
Tónskáldafjelag íslands. ,
Fréttlr frá ISÍ
3x100 m. boðsund kvenna 4:
20,4 mín. Glímufjel. Ármann.
Sett 9. maí 1948. 100 m skrið-
sund 1:00,5 mín. Ari Guðmunds
son (Æ). Sett 9. maí 1948. 200
m. bringusund 2:45,1 mín. Sig
urður Jónsson (HS.ÞÞ.). Sett
9. maí 1948. 100 m. skriðsund
1:15.3 mín. Kolbrún Ólafsdótt-
ir (Á). Sett. 11. maí 1948. 3x100
m. boðsund karla 3:37,7 mín.
Sundsveit íslands. Sett 11. maí
1948. 100 m. baksund 1:26,7
mín. Kolbrún Ólafsdóttir (Æ).
Sett 11. maí 1948. 400 m. skrið-
sund 5:09,6 mín. Arj Guðmunds
son (Æ). Sett 11. maí 1948. 100
m. bringusund 1:15,7 mín. Sig
urður Jónsson (KR). Sett 13.
maí 1948. 50 m. baksund 34,0
sek. Ari Guðmundsson (Æ).
13. maí 1948. 50 m. baksund
38,6 sek. Kolbrún Ólafsdóttir
(Á). Sett 13. maí 1948. 100 m.
bringusund 1:32,0 mín. Þórdís
Árnadóttir (Á). Sett 13. maí
1948.
|r.m-Ka stjórnin fær ekkj
traustsyfirlýsingu.
Teheran: — Iranski forsætisráð-
herrann, Hakimi, fór fram á að fá
traustsyfirlýsingu þingsins. Meiri-
hluti þingsins greiddi atkvæði á móti
traustsyfirlýsingu og hefur iáðuneyt-
ið beðist lausnar.
Heimkomnir þýskir stríðs-
fangar eru óánægðir
með móttökurnar
Strniir vilja hverfa affur frá Þýskalandi
Eftir John Peet, frjettaritara
Reuters í Berlín.
MARGIR stríðsfangar, sem
heim koma til Þýskalands, vildu
í dag gjarnan snúa aftur til
baka til stríðsfangabúðanna,
sem þeir komu frá. Það færist
stöðugt í vöxt, að stríðsfangarn-
ir — en allir þýskir stríðsfang-
ar eiga að hafa verið fluttir
heim í árslok 1948 — kvarti
yfir þeim móttökum, sem þeir
fá í Þýskalandi.
Sjerstaklega eru umkvartan-
ir þeirra stríðsfanga áberanai,
sem koma frá Vesturveldunum.
Þeir, sem frá Síberíu koma, eru
flestir hverjir svo fegnir því að
vera lausir úr prísundinni, að
þeir mótmæla heldur lítið því
lífsviðurværi, sem flestir jþeirra
verða að sætta sig við í Þýska-
landi nútímans.
Fangarnir, sem látnir eru laus
ir, en margir þeirra hafa setið
í fangabúðum 1 allt að fimm
eða sex ár, vita fyrirfram, að
matvæla, klæða og íbúðará-
standið er sjerlega slæmt í
Þýskalandi. En það er ekki aðal
lega yfir þessu, sem þeir kvarta
mest, heldur miklu fremur yf-
ir samúðarleysinu og skilnings-
leysinu, sem þeir eiga að mæta
hjá þýskum embættismönnum.
Athyglisverð dagbók.
Þetta sjest best á eftirfarandi
tilvitnunum í dagbók fyrver-1
andi stríðsfanga, sem nýlega
kom til Þýskalands frá Frakk-
landi:
„11. mars. Er að fara yfir
landamærin. Loks kominn til
Þýskalands.
12. mars. Móttökubúðunum í
Ulm er vel stjórnað. Á morgun
mun hefjast nýr þáttur í lífi
okkar — við erum loks búnir
að öðlast frelsi. Eitt hefur þó
varpað skugga á gleði okkar —
farangri fimm fjelaga okkar
hefur verið stolio.
13. mars. Kominn heim. til
fjölskyldunnar. Við erum öll að
bollaleggja fxamtíðina.
15. mars. Fór á lögreglustöð-
ina til að fá skömmtunarseðla
ng láta skrásetja mig. Þar er
mjer sagt, að jeg verði fyrst að
fara á húsnæðisskrifstofuna, og
þar hefi jeg beðið um viðtal á
morgun.
16. mars. Húsnæðisskrifstof-
an segir, að jeg verði að snúa
mjer til flóttamannanefndar-
innar.
17. mars. Skrifstofa flótta-
mannanefndarinnar er lokuð í
dag, miðvikudag. Þetta hljóta
þeir að hafa vitað á húsnæðis-
skrifstofunni Hvað ætli mjer
takist mikið lengur að fram-
fleyta lífinu á 50 mörkunum,
sem jeg fjekk, þegar mjer var
sleppt úr fangabúðunum, og án
nokkurs skömmtunarmiða?
18. mars. Flóttamannanefnd-
in sendi mig til baka til hús-
næðisskrifstofunnar".
Næsta vika fór í það að ganga
á millj þcssara skrifstofa. Önn-
ur skrifstofan ljet, „sem sjer-
stakan greiða“, þennan heim-
komna stríðsfanga fá skömmt-
unarseola til þriggja daga.
í Eftir tvær vikur.
„24. mars. Jeg hefi nú verið
14 daga í Þýskalandi. Til þess
að verða ,,löglegur“, verð jeg
að láta skrásetja mig hjá lög-
reglunni. Það get jeg aðeins gert
með leyfi húsnæðisskrifstofunn
ar. Húsnæðisskrifstofan neitar
að gera nokkuð í málinu, án
samþykkis flóttamannanefndar
innar, og flóttamannanefndin
neitar að aðhafast nokkuð án
leyfis húsnæðisskrifstofunnar.
Fimmtíu mörkin eru gengin til
þurðar, og jeg hefi aðeins haft
skömmtunarseðla til þriggja af
undanförnum 14 dögum.
Jeg er nýbúinn að lesa í blöð-
unum um ,,þá ólöglegu“, sem
búa í loftvarnabyrgjum og í bið
sölum járnbrautarstöðvanna, en
framfleyta lífinu án skömmt-
unarseðla, með því að afla sjer
peninga á svarta markaðnum.
Jeg- vil ekki leggjast svo lágt.
Jeg er ungur cg hraustur.
25. mars. Jeg er búinn að
taka ákvörðun. í tvær vikur
samfleytt hefi jeg lifað á
skömmtunarseðlum annars
fólks. Ef jeg sel á svörtum
markaði það, sem jeg kom með
frá Frakklandi, ætti jeg að geta
greitt þessu fólki það, sem jeg
skulda því. Að því loknu mun
jeg yfirgefa Þýskaland og fara
aftur til Frakklands, þar sem
jeg get auðveldlega fengið verka
mannavinnu'1.
Kröfur fanganna.
Þessi fyrverandi stríðsfangi
kann að hafa fengið sjerstak-
lega vonda útreið, en hundruð
annarra heimsendra fanga hafa
sömu sögu að segja. Að því und-
anskyldu, að stríðsfangarnir
krefjast þess, að þeim verði gert
auðveldara fyrir að verða „lög-
legir“, eru þeir flestir hverjir
þeirrar skoðunar, að þeir eigi
kröfu á betri matarskammti en
nú, að minnsta kosti í nokkrar
vikur, meðan þeir eru að átta
sig á hlutunum. Svo er og kom-
ið, að yfirvöldin í Berlín hafa
til athugunar háværar kröfur
um, að annars flokks skömmt-
unarseðlar — seðlar verka-
manna — verði látnir heim-
komnum stríðsföngum í tje,
fyrsta mánuðinn, sem þeir
dvelja í heimalandinu. Þá er og
verið að réyna að koma því á, að
allir fyrverandi fangar fái fata-
miða. Því næstum allir heim-
komnir stríðsíangar eru enn í
einkennisbúningum sínum, og
þeir, sem sátu í rússneskum
fangabúðum, eru tíðum ennþá í
sömu tötralegu einkennisklæð-
unum, sem þeir voru í, er þeir
voru teknir til fanga fyrir
nokkrum árum síðan.
Bifrelðaútflutninpr
eyksf
ÚTFLUTNINGUR enskra smá
bifreiða hefir aukist mikið á
síðustu vikum Hafa nú nýlega
verið sendar af stað til annara
landa sendingar, sem alls nema
15000 bifreiðum. Fyrir þessar
bifreiðar fá Bretar gjaldeyri, er
nemur hálfri miljón sterlings-
punda.
Bifreiðarnar hafa verið send-
ar aðallega til Bandaríkjanna,
Ástralíu, Java og Finnlands.