Morgunblaðið - 17.05.1949, Side 9

Þriðjudagur 17. maí Í949-
MORGUyBLAÐIÐ
9
TVÖ BLAÐAVIÐTÖL UIVI HVALVEIÐAR
ARNLJÓTUR GUÐMUNDS-
SON, framkvæmdastjóri h.f.
Hvals, og einn af ritstjórum
Vísis virðast hafa komist úr
jafnvægi, er þeir frjettu, að unum- Þar ^ báðum skipunum
hægt væri að vinna úr hvalefn- var sukkt í stríðinu, voru þús-
um í verksmiðju s.f. Faxa við unóir smálesta af mjöli úr hval
Örfi'risey í efnUm framleidd um borð í þess
HEKIVIA OG ERLENDIS
Þessi óvænti taugaóstyrkur
kemur mjög greinilega fram í
viðtali, er Vísir átti við A. G.
laugardaginn 23. apríl s.l. End-
ar þetta viðtal á yfirlýsingu
Arnljóts um það, að stöð h.f.
Hvals í Hvalfirði sje nú orðin
svo fullkomin, að þar verði ekki
um frekari nýjungar að ræða,
enda sje hún ekki byggð í til-
raunaskyni.
Astæðulaust er að ræða frek-
ar nægjusemi framkvæmda-
um skipum. Um gæði hvalmjöls
ins, sem framleitt, var méð.Ny-
gaards-aðferðinni, má m. a. fá
upplýsingar í skýrslum um til-
raunir, er gerðar voru af Pig
Feeding Station í Oxford fyrir
stríð, en þar voru tveir hópar
af svínum fóðraðir í rúmar 16
j vikur á fóðurblöndu, sem í öðru
tilfeilinu inniheldur ca. 16% af
, hvalmjöii framleiddu með Ny-
’ gaards-aðferðinni, en í hinu til-
fellinum sama magn af argen-
... , . „ . , , . ,'txnsku nautakiotsmioll, en það
stjorans í þessu efm, þo yfir- ... ... ' . ....
,. . . . iþykir mjog verðmætt foður-
lysingm sje annars litið gleði-1 .... . .. .... . ,.
„ mjol. Að oðru leyti var sam-
efm fyrir þa, sem ferðast þurfa , - .
t, - , , . I setnmg foðursms eins. — Meðal
um Hvalfjorð næstu arxn. , , , .
... . , , . I þyngdarauknmg grisanna, sem
Yfirlysingm virðist þó ekki
fóðraðir voru.á Nygaardsmjöl-
inu var 152 pund, en aðeins
124.8 pund hjá þeim, sem fengu
kjötmjölið. Eða með fáum orð-
svífinn róg um rfnnslulðferð ** N^aardsmiöli ^ftm 1930 var svo”lágt'verð á
í foðurblondunni jok vaxtar
fyllilega styðjast við hans eig- 1
ín sannfæringu, því fyrr í sama *
viðtali þykir honum ástæða til
þess að láta hafa eftir sjer ó-
sjóinn eða hauga í flæðarmál-
inu.
Að vísu er reynt að afsaka
þessa litlu. mjölframleiðslu í
fyrrnefndri Ægis-grein með því
að vjelarnar hafi verið seint til-
búnar í Hvalfirði í fyrra, en það
er ekki fullnægjandi skýring,
eins og hver yegfarandi um
Hvalfjörð í sumar mun geta
sannfært sig um, ef hann þá
treystir sjer til að; takast á
hendur ferð niður í fjörurnar.
Ef hvalurinn hinsvegar er
unninn með Nygaards-aðferð-
inni,, fást. verðmætar. afurðir. úr:
öllum þessum afgangsefnum, án
þess að nokkuð fari til spillis.
Af þessu verður auðskilið hvers
vegna Nygaards-tækin voru
fyrst og fremst notuð til vinslu
á kjöti í fyrrnefndum hvalveiði
skipum.
Astæðan til þess, að Nygaard
verkfræðingur hóf tilraunir sín_
ar var einmitt sú, að á árunum
þá, sem notuð verður í verk-
smiðju s.f. Faxa og ber fyrir sig ,
sem heimildarmann um þessi
efni Hermann Christensen,
verkfræðing í Oslo, en hann sá
um byggingu og fyrirkomulag
Hvalfjarðarstöðvarinnar. Mun
Hermann Christensén að sjálf-
sögðu verða gefinn kostur á að
staðfesta þau ummæli, sem þar
eru höfð eftir honum af Arn-
Ijóti Guðmundssyni.
Annars má virða Arnljóti
Guðmundssyni, sem er lög-
fræðingur, það til vorkunnar,
þó hann sje ekki fullkomlega
dómbær og því nokkuð auð-
trúa í tæknilegum efnum, en
hitt má hann gjarnan vita, að
s.f. Faxi þarf ekki að Ieita hjá
honum um þau mál.
Væri meiri ástæða til þess fyr
ir fjelagið að leita álits stjett-
arbræðra hans, lögfræðinganna,
um það, undir hvaða ákvæði ís-
lenskra laga beri að heimfæra
ummæli hans og Vísis um verk
smiðju s.f. Faxa, því leitun mun
vera á tilsvarandi rógi um ein-
stakt fyrirtæki í íslenskuum
blöðum.
A. G. heldur því fram eftir
hraða svínanna um ca. 20%.
Ur því A. G. tók þann kostinn
að vekja máls á þessari mjöl-
vinnslu, af sjálfsdáðum, þá er
ekki úr vegi að koma hjer nán-
ar inn á það mál. Gamla hval-
vinnslu aðferðin, sem A. G. dá-
samar svo mjög, er ágæt hvað
vinnslu á lýsi áhrærir, og á því
sviði tekur N.ygaards-aðferð-
in henni. lítið fram. En hvað
mjölvinnsluna snertir, þá er
meiri þörf á nýjungum en A.
G. vill vera íáta. Sem órækt
dæmi um það mál er nærtækast
að láta - rekstur hinnar . fuíl-
komnu stöðvar í Hvalfirði bera
vitni en ekki skal dregið í efa,
að hún standi framarlega í sinni
röð, hvað allan útbúnað snertir.
Samkv. upplýsingum stjórn-
arformanns hf. Ilvals í Ægi okt.
—nóv.. hefti 1948, þá framleiddi
stöð h.f. Hvals samtals 65 tonn
af hvalkjöti á vertíðinni s.l. ár,
en heildarafli stöðvarinnar var
239 hvalir. Nú ber þess að geta,
að þar var það af hvalkjötinu,
sem hæft var til manneldis, og
væntanlega ekki var oi'ðið eldra
en 16-—18 tíma frá því viðkom-
Christensen, að Nýgaard-aðferð I andi hvalur var veiddur, fryst
ín, sem notuð verður í verk- íog flutt út. Ber ekki að efa, að
smiðju s.f. Faxa, hafi aðeins jstjórnendur fyrirtækisins hafi
verið reynd við vinnslu á hval-
kjöti, er tilrauna vinnsla eftir
aðferðinni fór fram um borð í
hvalbræðsluskipunum Sydis
og New Sevilla fyrir stríð. —
Þetta er rangt, því Egil Ny-
gaard, verkfræðingur, sem er
höfundur þessarar vinnsluað-
ferðar, gerði mjög víðtækar
vinnslutilraunir með tækjunum
í einum af veiðileiðangrum Sy-
dís Suðuríshafsins, sem hann
tók þátt í sjálfur, og gekk þá
úr skugga um nothæfni aðferð-
arinnar til vinnslu á hvers kyns
hvalefnum.
Hitt er annað mál, að í báðum
skipunum voru tækin notuð
fyrst og fremst til vjnnslu á
um stíl úr hvalefnum, sem ekki
lengur um tilraunavimislu að
ræða, heldur framléiðsiu í stór-
um stíl í hvalefnum, sfeíh ékki
var hægt að hagnýta með þeim
vjelum öðrum, er voru í skip-
sýnt hina mestu vandvirkni í
vali á kjöti til frystingar, þai'eð
fjelagið var að vinna sjer álits
á nýjum og þýðingarmiklum
markaði, enda ekki annað látið
uppi en að kaupendunum hafi
líkað varan mjög vjel.
Jafnvel við hin ákjósanleg-
ustu skilyi'ði er ekki hægt að
nota nema nokkurn hlutann af
kjöti hvalsins til manneldis. —
Hitt fer í mjölvinnslu. Til við-
bótar koma svo öll innýfli og
bein hvalsins, og svo mjölefni,
sem eru í hvalspikinu.
Það er óþarfi að spyrja A. G.
hvað orðið hafi af öllum þess-
um efnum úf nærri 240 stói'-
hvelum. Eirtar 65 smálestif
urðu að seljaniegu mjöli, af
hinu hafa landsmenn ekki
fúndið annað en fýluna, hvort
sem þessum verðmætu hráefn-
um var fleygt sem límvatni í
hvallýsi, að ekki þótti mögulegt
að láta hvalveiði bera sig nema
með bættri nýtingu hráefnanna
úr hvalnum, annara en lýsisins.
í lögum þeim um hvalvfeiðar,
sem nýlega hafa verið staðfest,
segir
..Ráðuneytið setur nánari
fyrirmæli um fyrirkomulag
verkunarinnar, þannig, að af
henni hljótist með minnst ó-
næði fyrir aðra. Jafn framt
skulu sett fyrirmæi um nýt-
ingu hvals til fullnustu“. —
(Leturbr. hjer).
Þessi lagafyrirmæli koma
væntanlega til framkvæmda
áður en langt um líður, og skal
þá viðurkennt, að þetta sjálf-
sagða lagaákvæði gæti orðið ó-
þægilegt fyrir h.f. Hval, ef hjer
tekur til starfa önnur verksm.,
sem getur sýnt fulkomnari nýt-
ingu hvalefnanna, og það án
minstu óþæginda fyrir sjálfa
höfuðborgina.
Ef það er þetta. sem veldur
Arnljóti Guðmundssyni áhygg-
jum, þá væri þa ðskynsamlegri
aðferð hjá honum að leita strax
ráða til úrbóta, heldur en hitt
að lýsa því opinberlega yfir, að
allt sje í besta lagi, og nýjunga
skuli alls ekki vænta hjá sjer.
Hver veit nema s.f. Faxi, gæti í
þesu vandamáli veitt h.f. Hval
nokkurs verða aðstoð.
Arnljótur telur það vera höf-
uðsönnum fyrir nánýti Ny-
gaards-aðferðarinnar, að hún
hefir ekki verið tekin upp í
þeim hvalvinnsluskip.um, sem
byggð hafa verið eftir stríð.
Til þess liggja mjög feðlilegar
orsakir, sem of langt yrði að
rekja. Aðeins skal á það bent,
að á stríðsái’unum urðu allar til
raunir með aðferðina að liggja
niðri af mjög augljósum ástæð
um, og fáein vandamál í sam
bandi við hana biðu því óleyst
þangað til alllöngu eftir stríðs
lok. Hins vegar var mikið kapp
hlaup um það milli eínstakra
fjelága óg þjóða að kómast sem
fyrst af stað með veiðarnar og
var þá fljótvirkara að þræða
troðnar brautir. Þess má, líka
geta, að með því verði, er verið
hefur á hvallýsi eftir striðið,
hefur hagnaðurinn af lýsisfram
leiðslunni einnið -verið það mik .
ill, að nýting annara hvalefna
hefur ekki verið talin f-jái'hags-
leg nauðsyn.
Hinu 1 mætti svo' 'Arnljótúr
sjálfur svara, hvers vegna hann
og hans fjelag kaus heldur ó-
fullkomnari aðferðina, sem um
var að velja á þeim tíma, er
þeir bygðu stöðina í Hvalfirði.
Hjer á Alþingi hefur verið
rakinn sá þátturinn í fjandskap
A. G. og samverkamanna hans
við Vísi í garð s.f. Faxa, sem
minnsta þ'ýðingu hefört Skál hú
rakinn annar þáttur í athöfn-
um A. G., samkvæmt þeim gögn
um, er fyrirliggja er gæti
reynst mun alvarlegri.
Fyrsta atlaga Vísis og A. G.
gegn verksmiðju Faxa, þegar
blaðið fórnaði heilsíðu fyrirsögn
í þágu rógsins, strandaði á heil-
brigðri dómgreind álrhennings í
Revkjavík.
; Næsta sporið var það, áð A.
G. sendi Alþingi greinargerð í
sambandi við afgreiðslu- fyrr-
nefnds frumvarps til hvalveiði-
laga, þar sem skorað var á sjálft
Alþingi að taka í taumaha og
hindra,- að Faxi og annar is-
lenskur aðili fengi leyfi til hval
veiða hjer við land.
Einnig þessi tilraun mistókst."
En A. G. gafst ekki upp. þótt
nú sýndist fokið í flest skjól- í
fyrrnefndu Vísisviðtali seginA,-
G. orðrjett:
„Er nú uppi sterk hreyfing,
sem miðar að þvi að tak-
marka hvalveiðar í norðan-
: - verðu,, Atlant&hafi til. -muna
frá því, sem nú er, og yrði
þetta þá væntanlega gert
með alþjóðasamþykkt. Vakti
það nokkra undrun manna,
sem til þekkja, er það spurð-
ist til Noi-egs að Fiskifjelagið
hefði mælt með byggingu
tveggja nýrra stórra hval-
vinnslustöðva og töldu þeir
slíkt mjög fljótráðið“.
Það hlýtur strax að vekja at
hygli að íslenskam atvinnurek-
andi fer alla leið til útlanda til
þess að leita uppi gagnrýni er
lendra hagsmuna á stqrf stofn
. áhuga með því, hvernig unn-
ið hefur -verið -að- i>ví, a4
" n’orsk'rr 'Og' "bfeskri'-hátfa at>
fá hvalveiðarnar í suðurishaf-
inu takmarkaðar, og rpplýsti,
'áð það "sjé álitið:'á islífnd:i, all
svipuð samþykkt um tak-
mörkunveiða'afetti 'fehj®tg
setjast fyrir veiðarnar í N.-
Ati®ntshafiiiu;-Nú ■væ'í’fvejfl 4
ur hvelur -frá 2 •stöðvum 4
Færeyjum, 3 í Noregi, 2 á Ný
fundnalandi og raur-ar einn-
ig frá Alaska, auk stöðvar-
innar við Reykjavík (hjer
mun . átt *-við -Hval-sh: -
menn ættu xð læra af reynsl-
unni og takmarka veiðarnar
með alþjóðlegri samþykkt,
•< •'þ&Rhigv að'stofnimtes's'j e'h«14
- ið í. sanngjörnum síyrkiei.k*
Og þannig að þeim íje'Jögum,
sem þegar eru starfandi sjó
trygður forsvaranlegur hagn-
aður af fjárfestingum sínum'*.'
Það kann að vera mannlégt,
þó' .A. - G. 'Jröni‘ dálítið ,t:1. sín 4
Oslo. meðan hann er að gö-rb*
•af því, -við-N - H. &-S. -’ T,'
fjelag hans hafi skilið eftir milj.
■króna 'f ’Noregi"á 'éimi' úri. Þ>a3
■eru ekki margir sem geta stæt’l
sig af slíkum..a£i'.ekum -.eins uxg
gjaldeyrisástandið er hjer nú.
En betur færi.A. G. meiri- hóg-
værð.-. þegar-* harxn er- sta ddto
Reykjavík, ■ en að telja sig'haf*
komið af stað víðtækri hreyf-
ingu"r •-fi'amandi' löhdtjm mfeð
einu blaðaviðtali. Eða er ha>
að skilja ummæli A. G. á ann-
an veg?
w~»Í„,’!©slo “ «egÍT ’4iann 19.. - apr í4
við N. H. & S. T„ að það sjo
álitið, •á -íslandi,- að setja etg*
svipaða alþjóðasamþykkt uro
takmörkun veiða í N-Atla.nts-
■h af i-'og. - nú • -s je -í* suðurh öfum 4
Reyk-javík segir 'svo' A. G. við
Vísi 4 dögum síðar, að nú sjo
„uppi sterk hreyfing um að tak-
marka veiðarnar í norðanverðt*
Atlantshafi til muna frá - pvi
sem nú er.“
Það t’erður ekki komist hjá
því að spyrja Arnljót í hverrs*
umboði hann tali, er hann lætur
-hafa það eftir sjer í-erleneh*
blaði, að það sje skoðun mann.*
á íslandi að -takmarka eigi hvn4
veiðar í Norðurhöfum. Ekki cr
vitað að þessi skoðun hafi kom-
ið opinberlega fram hjer á land4
unar, sem samkv. lögum er ráð_ utan dálka Vísis og eigin rit-
gefandi íslensku ríkisstjórnar,-, smíða lögfræðingsins. Það þarT
innar i þessum málum.
En þetta er ekki það einasta,
meira en eitt blaðaviðtal til þess
að koma af stað hreyfirjgu um
sern menn relía augun l-.Þ. 23, alþjóðasamþykktir. A8 slílm
api'íl talar A. G. i Vísi um sterka! verða í fyrsta lagi að standa
hreyfingu í þá átt að takmarka mjög . sterkir hagsmunir, og
hvalveiðar í Noi'ður-Atlants- Jþeirra hagsmuna er í þessu til-
hafi. Fjórum dögum áður, eða rielli að leita meðal þeirra, - r
nánar tiltekið 19. apríl, birtir
Noi'ges Handels og Sjöfarts-
tidende viðtal við Arnljót Guð-
mundsson með - svohljóðandi
tveggja dálka fyrirsögn á fyrstu
síðu:
„Alþjóðleg hvalveiðisam-
þykkt einnig fyrir Norður-
Atlantshafið?
Islenskur hvalveiðiútgerðar-
maður setur hugmyndina
fram við N. H. & S. T.
Hvalur h.f. hefur skílið eftir
(lagt ned) miljónir í Noregi
t Síðan fjelagíð hóf vé'iði i
fyrra“.
í viðtalihu ségir svóf
1 ,',Guðmuhdsson,’framkýæmdá
stjóri, hafði fylgst af miklum
hvalveiðarnar reka.
Arnljótur telur upp 8 hval-
veiðistöðvar við N-AtlantsJxaf
(Alaska er hjer sleppt af e'ðii-
legum ástæðum. Af þessum (4
stöðvum er aðeins ein á Islahdi,
tvær í Færeyjum, 2 á Nýfundnn
iandi en 3 í Noregi.
Við íslendingar vjrðuiuT
því ekki enn vera það stór áð-
ili í þessum veiðum, að okkur
beri að marka stefnuna.
,_En Hvér Jværi þá tjlgpngjtr
þéssarár sarriþykktar?
Um það ér best að láta - .
bera vitni.
' A íslandi berst Hátiti ’ fyTÍr
því að útiioka aðra ísleriska 'að-
Framhald á fals. 12.
'■«.-* 'i